آسيب‌شناسی مدح و مرثيه
نوشته: عليرضا پور اميد
30 شهريور 1387 ساعت 10:20
اين روزها موقعيت مداحان و وضعيت رشتۀ مداحی (يا مرثيه‌خوانی) بسيار محل بحث و مناقشه و مورد مجادله و اختلاف‌نظر واقع شده است.
اغلب صاحب‌نظران و دلسوزان خبرۀ اين مقوله از وضع موجود و هر آنچه جاری است و عمل می‌شود، ناراضی هستند و هریک نیز به نوعی، حکیم‌گونه در پی شفای عاجل این بيمار، اقدام به نسخه‌پيچی و دوانويسی‌های مشفی و مسکن و بعضاً مضر يا کم‌تأثیر می‌نمايند.
ضمن این که خوشبختانه نظرات اصلاحی عزیزانی منجر به در پيش گرفتن روش‌هايي مفید و مؤثر و امکان‌پذیر شده است.
به هر حال در این نوشتار که به شکل دنباله‌دار به امید خداوند ارائه خواهد شد، سعی خواهیم کرد که با بحث و بررسی ریشه‌اي و همچنین استفاده از نظرات و آرای خبرگان و کارشناسان این حوزه ابتدا به شناخت و شناسایی این مقوله برآمده و با استعانت از تاریخ و پیشینه‌اش و روشن ساختن مرزهای این جغرافیا (که از یک سو با هنر هم‌مرز و از سویی با ابتذال همسایه می‌باشد) برآمده و در نهایت به موقعیت و وضعیت امروزین موضوع مدح و مرثیه و همچنین بخش اجرایی آن (مداحی و مرثیه‌خوانی) بپردازیم.
تعیین مسافت‌ها و فاصله‌های منطقۀ موجود با موقعیت مطلوب و این که تا چه حد قابل طی شدن و پیمودن است و یا شاید بعضاً نیاز به تجدید نظر و تغییر مسیر احساس گرد و منطقی بنماید و یا ...؟
خطوط فاصله و مرزهاش مشترکی بین هنر موسیقی و مقوله‌ی مداحی و مرثیه کدامند؟
بررسی و تحلیل موضوع سوگواری و عزاداری از دیرباز و سحرگاه پیدایش آن در بعد از اسلام چقدر متأثر و منبعث از آیین‌ها و آداب ایرانی قبل از اسلام بوده است؟
تفاوت‌ها و تغییرات مراسم برپایی (برگزاری، اجرا، خاتمه) تا چه میزان منطقی و در جهت تکامل بوده است و تا چه حد در مسیر تحریف و تغافل واقع شده است؟
آیا مداحی یک هنر است یا یک شغل، عشق است یا اشتغال؟ سهیم کردن مردم است در اندوه خویش یا از اندوه مردم سهم بردن است و ...؟
اساساً مرزهای بین حمد، مدح، منقبت، نعت، تعزی، تغنی، مرثیه، سوگواری و سیاه‌پوشی، سیاه‌نمایی و پرده‌پوش، اسوه بودن، اسطوره بودن، حماسه، تلواسه و ... کجاست؟
مداحی و مرثیه‌خوانی جزئي از نغمه و نوا محسوب می‌شود یا جلوه و نما؟ یعنی عنصر صحنه‌گردانی و تأثیرگذاری و به اصطلاح مجلس را در اختیار گرفتن، بخشی از هنر نمایش است یا آوازخوانی یا شعرشناسی و تسلط بر ابیات و یا جمع هر سه رشته (به تناسب اهمیت‌شان)؟
مداحی و مرثیه‌خوانی، القاء و تزریق آرامش و ایجاد توجه است یا جلوه‌گری و توجه‌گیری و ایجاد سر و صدا؟
زیبایی‌شناسی مداحی بر چه محورهایی استوار است؟ مهارت و هنرمندی، مطالعه، خوش‌صدایی و تربیت حنجره، دانش موسیقیایی؟ یا عربده‌کشی، گوش‌آزاری، اغراق و مبالغه، تخفیف و تخویف؟
هدفمندی در مداحی و مرثیه چگونه طراحی می‌شود؟ گریستن اصل است یا نگریستن؟
هنر دیدن اهمیت دارد یا آب دیده؟ سرشک یا سلوک؟
لحن و ملودی در مدح و مولودی با لحن و ملودی در عزاداری و مرثیه تفاوتی ندارد؟
فخر و نازیدن و حماسه و اعتماد به نفس عمومی یا ضجه زدن و نالیدن و انتقام شخصی و خصوصی؟
ادامۀ سنت و آیین‌های عزاداری و سوگواری برای فراموش نکردن است یا کینه‌جویی است؟
نقد این ساحت (مدح و مرثیه) نقدی بر اساس ماجراست یا اجرای ماجرا؟ و ...
و پرسش‌هایی دیگر که ضمن ارائه و طرح آنها، سعی در پاسخگویی و رفع و دفع شبهات خواهیم داشت.
و به لطف حضرت حق و همچنین بهره‌مندی از محضر مستقیم و غیرمستقیم استادان، پژوهندگان و اندیشمندان و صد البته روشن است که مرز بین نقد دلسوزانه و نجیب، با عیب‌جویی و تخریب، بسیار باریک و حساس است و فروغلتیدن در ورطۀ انکار یا تشکیک ریشه‌ها نیز بسیار محتمل!
ای بسا آنان که در پی محو مداحی هستند (در جامۀ جذب) شادمان از ادامه و استمرار وضعیت فعلی و نمایش نامطلوب امروزین، کالبدشکافی و طرح پرسش را برنتابند و ای بسا دیگرانی که به نام صیری و عیارسنجی به پنبه‌زنی و ریشه‌کنی اقدام نمایند که امیرالمؤمنین (ع) فرمود: کلمه حق یراد به الباطل.
به هر حال و در هر حالت (سطحی، صادق، صبور، عاشق، مغرض، جاهل و ...) در ابتدای ورود به بحث و در انتهای مقدمۀ مفصل، از خداوند یاری و همراهی می‌طلبیم که در این حوزۀ حساس و سرشار از شور، در این وادی ودا و لبریز از ارادت و عشق و عاطفت نسبت به عشیرۀ عصمت، سلسلۀ سیادت و قبیلۀ ولایت، این قلم شکسته، سرشکسته مباد، ان‌شاء‌الله.
کد مطلب: 348
آدرس مطلب: https://www.armaneheyat.ir/note/348/آسيب-شناسی-مدح-مرثيه