آرمان هیأت - درآمدی بر سینمای عاشورایی

فیلم عاشورایی ژانر هم نیست؛ فیلم عاشورایی فیلم عاشورایی است، باید با شناخت هر فیلم، جداگانه سراغ سینمای عاشورایی را گرفت.

آثار سینمایی را که در ایران، و هر جای دیگری، بر محور واقعه عاشورا ساخته شده یا خواهد شد، در چه طبقه‌بندی می‌توان جاداد؟ آیا می‌شود آنها را متعلق به سینمای مردم نگاشتی دانست، آیا صاف وساده می‌توان عنوان سینمای مذهبی را برآنها گذاشت؟ فیلم‌های عاشورایی نه این است و نه آن، مردم نگاشتی هم نیست زیرا فراتر از بیان ویژگی‌های یک سنت قومی‌ست.

فقط آیین را بازگو نمی‌کند یا گاه اصلاً به بیان آیین‌ها کاری ندارد؛ همچنین مذهبی به معنای ظاهری آن هم نیست زیرا فراتر از مذهب و قواعد و احکام است؛ با یک تأثیر عمیق فردی کار دارد که سلول اولیه تشکیل دهنده واکنش عمومی و گروهی‌ست. به بیان دیگر از واکنش‌‌های فردی،‌ عکس‌العملی بزرگ و عمومی پدید می‌آورد و در هرحال با درون و ذات و عاطفه، سر و کار دارد.

نطر ما بر این است که سینمای عاشورایی ترکیب ویژه‌ای‌ست از روان شناسی فردی، روان شناسی اجتماعی، مذهب، تاریخ و از همه بالاتر، عرفان و معنویت و چه اشکالی دارد که در برخورد با پدیده‌ای خاص که در چارچوب‌های پیش ساخته نمی‌گنجد، از اصطلاح ترکیب ویژه استفاده کنیم.

فیلم عاشورایی ژانر هم نیست؛ فیلم عاشورایی فیلم عاشورایی است، باید با شناخت هر فیلم، جداگانه سراغ سینمای عاشورایی را گرفت.

برای شناخت و تمایز سینمای عاشورایی یک معیار وجود دارد؛ تنها فیلمسازان مسلمان شیعه و متعهد و عاطفی قادر به ساختن فیلمی عاشورایی هستند، بقیه فقط می‌توانند تشخیص دهند و بهره بگیرند.

* این یادداشت در «نامه فرهنگ و هنر» ویژه نخستین جایزه محتشم کاشانی، در سال ۱۳۸۳ توسط اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی اصفهان منتشر شده است.