آرمان هیأت - تعزیه باید به بهترین نحو ممکن اجرا شود

فرهنگ-خیمه: اگر بخواهيم تعزيه به عنوان ابزار تبليغي مناسبي در دست حماسة عاشورا باشد و از تعريف و تهديد دور بماند، بايد مورد توجه دقيق و عميق قرار بگيرد.

تعزیه مادر نمایش است؛ یعنی نهفته‌های درون این نمایش آنقدر از جامعیت، گستردگی و والایی برخوردار است که گذشته از ساختار و سیر دراماتیکی آن، می‌تواند چه در عرصه‌های علمی و چه بر روی صحنه پاسخگوی همة نیازها باشد. کدام بخش از زندگی انسان است که در تعزیه وجود نداشته باشد؟ خیاطی، نقاشی، گلدوزی، آهنگری، معماری، خطاطی، تذهیب، موسیقی و آواز، احساس، ایمان، کفر و ...

تعزیه این ظرفیت را دارد که از همه چیز بهره گیرد. بالاتر از همة این موارد، یک ویژگی‌ است که در تئاتر وجود دارد و در سینما نیست. آن هم حس متقابل و چهره‌ به چهره بین بازیگر و تماشاچی است؛ به طوری که تماشاچی همواره این احساس را دارد که تنها یک یا در نهایت دو بار قادر به شنیدن این صداست.

تاريخ تعزيه از همان عصر عاشور شروع شده است. تمام عناصر و ادواتي که از آن بهره مي‌بريم؛ اسب، سر، نيزه، آدم‌ها، مخالفان و موافقان، مکان و زمان، کوچ و به طور کلي همة آنچه که ما در نمايش‌مان راه مي‌اندازيم، همان عصر عاشورا توسط يزيد به راه مي‌افتد تا قدرت و اقتدار خود را به نمايش بگذارد. اهل بيت (ع) هم در مقابل، با همين ابزار نگاه و تماشا و احساس خود را به نمايش مي‌گذارند. بنابراين حادثة کربلا از روز اول نقل نمي‌شود، بلکه نشان داده مي‌شود.

ممکن است سؤال کنید که آیا این ظرفیت‌ها می‌تواند در مورد هر حادثه‌ای که برای بشر اتفاق افتاده، به کار گرفته شود؛ چه حوادث کربلایی و عاشورایی و اسلامی، چه حوادثی که انسان نیاز به پردازش آنها دارد؟ پاسخ این است که بله؛ تعزیه می‌تواند جامع‌ترین ابزار در راستای اهداف مقدس بشر به شمار رود. اگر این قضیه کالبدشکافی شده، مورد حمایت قرار گیرد و کارگاه‌های آموزشی در خصوص آن برگزار شود، نسل جوان به عنوان یک واقعیت در حیات فرهنگی خود با آن آشنا می‌شود.

دو ویژگی علت اصلی این اتفاق خواهد بود؛ اول، اینکه در ایران گسترش خوبی داشته و علت دوم آن هم پایگاه دینی و معنوی آن است که می‌تواند وسیله‌ای برای بیان حرف‌های جهانی باشد.
اکنون که در مورد گنجایش آن صحبت شد، جا دارد اشاره‌ای داشته باشیم به نظر مراجع تقلید درباره شیوه‌های اجرای تعزیه.

اگر ما تعزیه را بهره‌گری از ابزار، امکانات، آلات، ادوات، میزان، صحنه، سکو، نگاه، احساس و ... بدانیم، به خوبی درمی‌یابیم که این نکته به خوبی در زندگی اهل بیت(ع) بوده است؛ به عنوان نمونة نمایشی در میان بزرگان دین، کاری است که حسنین (ع) برای آموزش وضو به پیرمردی انجام دادند. در اینجا نمی‌گوییم آنها نمایش بازی کردند. اما از همان ابزار نمایش بهره بردند.

اما اگر برخی مراجع با تعزیه مخالفت می‌کنند، منظورشان نه مخالفت با تعزیه که با کم‌کاری‌های تعزیه است و اینکه آنچه اجرا می‌شود را در شأن امام حسین (ع) نمی‌دادند.

ما هم معتقدیم اگر قصد ما در تعزیه، خدمت به امام حسین(ع) است، این تعزیه را باید به بهترین نحو ممکن آماده کرد؛ لباس، سلاح، صحنه، کلمات، ادبیات و ... را از میان بهترین‌ها انتخاب کنیم و از هیچ چیزی دریغ نورزیم که برازندة حسین بن علی (ع) باشد.

با این توضیحات اگر از دو منظر «فناوری و ساختار اجرایی» و «محتوایی» به تعزیه بنگریم، توضیح این مطلب ساده‌تر خواهد شد. خوشبختانه تحولاتی که این اواخر رخ داده به تعزیه کمک زیادی کرده و آن را از محدودیت‌ها و حالت کوچه پس‌کوچه‌ای بیرون آورده و می‌بینیم که امروزه در عرصة ملی مطرح شده است.

مراجع تقليد، حکما، علما و بزرگان دين از اين رنج مي‌برند که چرا اين ابزار مقتدر در اختيار فرهنگي قرار مي‌گيرد که اين فرهنگ تبيين‌کنندة شأن اهل بيت (ع) نيست، بلکه تبيين‌کنندة خواسته و ديدگاه‌هاي عوامانة ماست؟ تعزيه، عزا، گريه و بکاء در مورد حادثة عاشورا کاري کرد که هيچ کتابي را نمي‌بينيد که خواسته باشد اين حادثه را ثابت کند. حادثة عاشورا جزو تاريخ بشر است و کسي در آن شکي ندارد، ولي متأسفانه در مورد غدير هنوز شک‌ها از بين نرفته است.

ما اگر بخواهيم تعزيه به عنوان ابزار تبليغي مناسبي در دست حماسة عاشورا باشد و از تعريف و تهديد دور بماند، بايد مورد توجه دقيق و عميق قرار بگيرد تا نسل‌هاي آينده، زمان ما را بهترين تاريخ براي سرنوشت مثبت تعزيه قلمداد کنند.