آرمان هیأت - معرفت زیارت ۹ // زایرکربلا، باید ذاکر و واعظ خود باشد

معرفت زیارت ۹ // زایرکربلا، باید ذاکر و واعظ خود باشد

ذو‌علم با طبقه بندی زایران عتبات عالیات به سه دسته، تفاوت درک زایران را در زیارت عتبات عالیات تشریح کرد.

جامعه - خیمه: خیمه در ادامه پرونده «معرفت زیارت» با حجت الاسلام علی ذوعلم، مدیر کل دفتر برنامه‌ریزی و تالیف کتب درسی وزارت آموزش و پرورش گفت‌و‌گو کرد.

برای زیارت عتبات عالیات ثواب فراوانی ذکر شده است. اما به نظر شما به چه کسی می‌توان گفت که زایر عتبات عالیات است؟

کسی که اراده زیارت کربلا وحرم شریف امام حسین(ع) را بکند. در روایات آمده است که کسی که نیت سفر به کربلا می‌کند از همان زمان که قصد سفر می‌کند، زایر شمرده می‌شود.

این زایر چه چیزی را می‌خواهد زیارت کند؟ در واقع می‌خواهم بپرسم زایران عتبات عالیات غالبا با چه رویکرد و هدفی راهی این سفر زیارتی می‌شوند؟

من زایران را می توانم به سه سطح تقسیم کنم. اگر توجه کنیم معنای لغوی زیارت یعنی دیدن و مشاهده کردن. گروهی فکر می‌کنند می‌خواهند به زیارت بروند تا مرقد آقا را مشاهده کنند و حاجات دنیایی امان را از آقا طلب کنیم. این اولین سطح زیارت و نگاه حداقلی به زیارت است. اما در سطح دوم زایر می‌رود که سید الشهدا و شاهد شهیدان را زیارت کند. این گروه نگرشی عمیق‌تر و عرفانی‌تر به زیارت دارند. اما نگاه گروه سوم که به سفر عتبات مشرف می‌شوند؛ نگاهشان این است که امام حسین(ع) هم چنان در عرصه پیکار حق علیه باطل حضور دارند. این گروه به زیارت می‌روند تا در پیکار کربلا حضور داشته باشند در واقع این گروه پرونده عاشوراییان را باز می‌بینند و ندای هل من ناصر را در دل خود می‌‌شنوند و زمزمه کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا را مدام می‌شنوند. این گروه زایران در واقع خودشان را در گروه یاران امام حسین(ع) می‌داند. این نگاه نه فقط در رفتار و جنبه‌های شخصی فرد موثر است بلکه برای او جهت‌گیری سیاسی و اجتماعی هم ایجاد می‌کند.

بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که ثواب زیادی که برای زیارت کربلا درنظر گرفته می‌شود برای این گروه زایران است؟

ثواب زیارت به هر سه گروه می‌رسد اما خوب واضح است که در روایاتی که زیارت کربلا را از زیارت خانه خدا ارجح‌تر دانسته‌اند این نگاه سوم وجود داشته است. نگاهی که در آن روحیه مجاهدت و تلاش و ایثار و حضور موج می‌زند.

یعنی شما نگاه اول را هم که نوعی حاجت‌خواهی دنیوی است؛ مشمول ثواب زیارت و مثبت می‌دانید؟

نفس حرکت از شهر و دیار به عشق امام حسین(ع) می‌تواند سازنده باشد؛ چرا که ممکن است زایر در طول مسیر به نگاه دوم و سوم برسد. بنابراین نگاه اول هم به عنوان یک نقطه آغاز خوب است.

به نظرتان زایری که به سفر عتبات می‌رود خودش می‌داند با چه نگاهی به زیارت می‌رود؟

زایر نباید دغدغه داشته باشه که نگاه چندم را دارد. باید حتی اگر شده با نگاه اول اما با دلی پر از خلوص به سمت کربلا راه بیفتد، چرا که احتمال اینکه در این سفر به نگاه عمیق‌تر برسد بسیار محتمل است.

به نظر شما زیارت‌های مرتبط با امام حسین چه نقشی در بالا بردن معرفت زیارت می‌تواند داشته باشد؟

در زیارت‌هایی که مربوط به امام حسین است مانند زیارت عاشورا، وارث، زیارت مخصوص روز عرفه و... مضامین خوبی وجود دارد که زایران خوب است آن مفاهیم را درک کنند. این زیارت‌ها را اگر با نگاه معرفتی و غیر شعاری بخوانیم، بسیار آموزنده است. در واقع مضامین این زیارت ها ممکن است زمینه را برای عروج به نگاه سوم باز کند.

بنا براین می‌توان فکر کرد که زیارت‌نامه خواندن هم می‌تواند نوعی زیارت محسوب شود؟

باید به خاطر داشته باشیم که زیارت امام حسین به زیارت از نزدیک خلاصه نمی‌شود. بلکه وقتی ما در خانه هم نشستیم و به تامل درباره قبیام عاشورا می‌پردازیم و زیارت عاشورا می‌خوانیم به نوعی زیارت را به جا آورده‌ایم. البته که باید توجه داشته باشیم که این نگاه ما را دچار سهل‌انگاری نکند و با این نگاه از توفیق قرب فیزیکی و زیارت حرم ابا عبدالله محروم نشویم.

نقش روحانی و مداح کاروان‌های زیارتی در این سفر را چقدر می‌دانید؟

در واقع ذاکر نقش راهنمایی و یاد آوری را به عهده دارد و البته نباید این نقش را فقط بر محمل سوگواری و مرثیه سرایی بداند. روحانیت هم باید بتواند معنویت سفر را به زایر گوشزد کند. اما این دو گروه نمی‌توانند زایران را به سمت معنویت هل بدهند. به نظر من در زیارت کربلا فرد باید خودش ذاکر و واعظ و مرثیه‌سرای خودش باشد. روحانی و مداح فقط نقش زمینه‌سازی معنوی را به عهده دارند و خود زایر است که با تامل خود می‌تواند از آن فضای معنوی استفاده کند و به معرفت عمیق دست می‌یابد.

اما روحانیان و مداحان کاروان ها با آموزش‌هایی که می بینند می توانند نقش یاد آوری کننده خود را بهتر ایفا کنند. اینطور نیست؟

البته که باید به آنها آموزش داد . اما درباره مداحان و راویان و روحانیان هم مهم‌تر این است که آنان با انگیزه‌های معنوی وارد این کار شوند. روحانیان و مداحان باید عمیقا بدانند که راهنمایی کاروان زایران امام حسین(ع) چه رسالت سخت و مهمی است. در هر حال باید زحمت این روحانیان را هم مد نظر داشت و قدر دان آنها بود.

چه موانعی در کسب معرفت زیارت می‌تواند دخیل باشد؟

ممکن است موانع دنیوی زیادی مانند سختی راه و محل اسکان و ... وجود داشته باشد. باید در طول سفر کربلا موانع و حجاب ها را برداشت. زایر باید حواسش باشد که به انگیزه سیاحت و جهانگردی و تجارت به کربلا نرفته است. به هر حال هیچ چیز نباید او را از توجه صرف به کسب معرفت حسینی غافل کند.

مهم‌ترین شرط کسب معرفت زیارت و ایجاد ارتباط عمیق با سیدالشهداء چیست؟

هر زایری باید قبل از اینکه عازم سفر عتبات شود و کلا در طول زندگیش، آگاهی نسبت به ابا‌عبدالله را بالا ببرد و از سویی حسینی زیستن را تجربه کرده باشد. آیا زایر این معرفت به دست آورده را می‌تواند با دیگر زایران مطرح‌ کند.
کربلای حسین(ع) مجمع بزرگ شیعیان و عاشقان حسین است و زایر حسینی اگر با نگاه سوم وارد این سفر زیارتی شود می‌تواند محور‌های اصلی حرکت امام حسین را به دیگر زایران منتقل کند. در واقع تعامل و گفتگو در این زیارت بعد اجتماعی زیارت را پوشش می‌دهد.

به نظرتان مسئولان امر زیارت عتبات برای بالا بردن معرفت زیارت در زایران چه کاری می‌توانند انجام دهند؟

باید برای سفر عتبات عالیات نیازسنجی، آسیب‌سنجی و امکان‌سنجی شود و با برنامه‌ریزی متعادلی هم برنامه‌های آموزشی و فرهنگی در کاروان‌های زیارتی قرار داده شود و هم اینکه مراقب باشند زایر را از خلوت خود خارج نکنند.