آرمان هیأت - در مبحث عاشوراپژوهی هنوز کاستی‌های بسیار زيادی داريم

در مبحث عاشوراپژوهی هنوز کاستی‌های بسیار زيادی داريم

حجت الاسلام والمسلمین محمدرضا هدایت‌پناه در گفت‌وگو با خیمه بر مطالعه بیشتر در مبحث عاشوراپژوهی برای رفع کاستی‌های فراوان موجود تاکید کرد.

فرهنگ-جلال بیطرفان: در حاشیه نشست چهارم «چهل منزل تا اربعین» با حجت الاسلام والمسلمین محمدرضا هدایت‌پناه به گفت‌وگو نشستیم، آنچه می‌خوانید حاصل این گفت‌ و شنود است.

خیمه: وهابيون در تلاش هستند تشيع را عامل اصلی حادثه کربلا معرفی کنند، نظر شما چیست؟
هدایت‌پناه: کتابی که تدوين کرده‌ام به همين منظور بوده است، در حقيقت اين مسئله سال‌ها پيش ذهن من را مشغول کرده بود. شايد آن زمان اصلاً مطالعات عاشوراپژوهی چندانی بر روی اين شبهه نبود اما امروزه در کشورهای مختلف اسلامی و سایت‌ها تحقیقات زیادی در حال انجام است.

من نیز در حقيقت در مطالعات عاشوراپژوهی متوجه اين موضوع شدم و به اهميت پاسخ به این شبهه پی بردم. بعد از چند سال که روی اين موضوع کار کرديم فرضيه‌ای که ارائه داديم با توجه به دلايل و شرايط و اسناد و منابع کهن تاريخی اسلامی که مورد پذيرش علمای اهل سنت هم هست، حادثه کربلا و کوفه به طور کامل ثابت شد. ضمن اینکه متذکر می‌شوم در این تحقیق ما به دنبال معرفی مجرمین حادثه نبوده‌ایم.

هر چند وهابیت از سر تعصب و دشمنی با شیعه و به دلایل سیاسی، چنین ادعاهایی را با تبلیغات بسیار زیاد در جهت ایجاد شبهه مطرح می‌کنند، اما این گفته‌ها و شایعات جهت و مبنای علمی ندارند.

من نیز با اين کتاب می‌خواستم اين مسئله را به صورت علمی و روشمند تبيين کنم که چنين چيزی تهمتی بيش نيست و اصل موضوع آن است که تاريخ تشيع مدعی اين قضيه است و مدافع اهل بيت(ع) بوده است.

تشیع از ابتدا خط فکرش و اصحابشان معلوم بوده‌اند و تا زمان حال نیز به همین گونه بوده است. خطاها و اشتباهات استراتژيک که گاهاً انجام شده است هيچ دخل و تصرفی به حادثه کربلا وارد نمی‌کند. آنچه مطرح شد کلیت قضیه است و می‌بایست درباره جزئیات این موضوع بیشتر بحث شود.

خیمه: با اساتید دیگر نیز درباره یاران امام حسین(ع) صحبت می‌کردیم آنها نیز اذعان می‌کردند که نسبت به ياران ایشان کم لطفی شده است و با ایشان زیاد آشنایی نداریم، نظر شما چيست؟
هدایت‌پناه: من معتقدم علی‌رغم فعالیت‌ها و پژوهش‌های مختلفی که در زمینه عاشورا و به ویژه عاشوراپژوهی شده است ولی ما هنوز کاستی‌های خيلی زيادی داريم؛ ما متاسفانه به تاریخ با نگاهی سطحی نظر کرده‌ایم وخود را با دیدی داستان‌سرایانه و قصه‌پردازانه محدود کرده‌ایم.

وقتی علمی را شما با اين فرضيه و با اين نگاه می‌بینید، طبيعی است که با کاستی‌های بسيار زيادی روبرو شود؛ اولین موضوع این است که که شما می‌دانيد چيزی که به صورت علم با آن برخورد نکنيد روش‌مند هم نخواهد شد يعنی متودلوژی کارشناسانه و علمی خود را پيدا نمی‌کند و هميشه به صورت کلی و غيرکارشناسانه مطالعه می‌شود.

البته این مسئله، يک بحث عام است و مربوط به تاريخ امام حسين(ع) نمی‌شود و از آن جهت علم تاريخ در حوزه‌های علميه در جامعه فرهنگی ما يک علم مهجور است؛ چرا که وقتی مراکز علمی و تخصصی برای اين علم باز نکرده‌ايم اساتيدی هم به وجود نمی‌آيد.

کتاب زیاد نوشته‌اند ولی ببينيد که چند درصد از اينها اساتيد فن و متخصص تاريخ اسلام بوده‌اند و چه تعداد از آنها به فقه و اصول و تاريخ اسلام آشنایی دارند، وقتی هيچ آموزشی نباشد،‌ خروجی‌ها نیز خروجی‌های غيرکارشناسانه خواهد شد و هر کس در اين آشفته بازار مدعی قضيه می‌شود.

در مورد اصحاب امام حسين‌(ع) هم همين‌طور است ما تحقيق‌های خوب و مناسبی ممکن است پيدا کنيم اما آنچه ما می‌خواهيم به آن برسيم نمی‌توانیم به آن برسیم.

کلاً راجع به تاريخ عاشورا ما نکات پيچيده بغرنجی داريم و من اعتقادم بر اين است که به دليل همان نگاه‌هايی که به علم تاريخ است و به دنبال آن فقدان اساتيد مربوطه، اين معضلات و مشکلات پيچيده در اين بخش از تاريخ اسلام لاینحل مانده است.

خيلی از مباحث هست که من معتقدم که اگر الآن شروع کنند شايد چندين سال آينده بتوانند به نتايج قطعی برسند. با این حال شما می‌توانید در همين کتاب بخشی از زاويه‌هايی را که پنهان بوده است را جست‌وجو کنيد و به پاسخ آن برسید.

به طور مثال، مسئله اصحاب عبدالله بن مسعود و قيام مسلم بن عقيل، خوارج يا قيام کربلا اينها يک موضوعاتی است که برای اولین بار در این کتاب مطرح شده‌اند.

با این حال علی‌رغم علاقه زيادی که به اصحاب امام حسين(ع) داشتم، منابع کافی در دسترس نبود و نتوانستيم آن طور که بايد و شايد روی اين قضيه کار کنیم. در عین حال باید یادآوری کرد که در خصوص جبهه منفی، یعنی دشمنان امام حسین نیز اصلا کار نشده است.

خیمه: پس عقيده داريد که در مدارس و دانشگاه‌های ما کاستی‌های زيادی در کتاب‌های تاريخی‌شان در رابطه با زندگی امام حسين(ع) و اهل بيت(ع) است؟
هدایت‌پناه: بله اين هست يعنی تاريخ اهل بيت(ع) متأسفانه هنوز دچار آفت‌های زيربنايی است که اين آفت‌ها نگذاشته است ما در پژوهش‌های تاريخ معصومين گام‌های مؤثرتر و به روز‌تری برداريم.

خیمه: شما امسال به نمايشگاه کتاب رفتيد؟
هدایت‌پناه: من به علت مشغله‌ای که در گروه تاريخ پژوهشگاه‌ها در دانشگاه‌ها داشتم نرفتم.

خیمه: از دوستانی که رفتند سوال کردید که اثر جديد به بازار آمده است که چشمگير و مورد بحث باشد؟
هدایت‌پناه: کارشناسان ما رفتند و جست‌وجوی خوبی کردند ولی چيز خاصی پيدا نکردند.

خیمه: حتی از کشورهای ديگر؟
هدایت‌پناه: اتفاقاً کشورهای ديگر بيشتر مورد نظر ما بود.

خیمه: کتاب پدر، پسر، روح‌القدس اثر حجت الاسلام والمسلمین زائری را مطالعه کردید؟
هدایت پناه: بخش‌هايی از آن به خصوص مقدمه این کتاب را کامل خواندم؛ به نظرم آن طور که نویسنده بیان کرده است درباره نگاه مثبت و منفی نويسندگان و شعرای مسيحی لبنانی هنوز جای کار وجود دارد.

برای خواندن گزارش نشست چهارم چهل منزل تا اربعین اینجا کلیک کنید.