آرمان هیأت - نوحه‌نواها، تكيه‌گاه موسيقی ايرانی هستند

گفت‌وگو با رسول نجفيان به بهانه انتشار آلبوم ذوالجناح مي‌آيد... بي‌سوار

رسول نجفيان بيشتر به عنوان بازيگر و كارگردان تئاتر، تلويزيون و سينما شناخته شده است. در نويسندگی و پژوهش هم دستی دارد و بويژه در حوزه فرهنگ مردم كارهای زيادی انجام داده است.

فرهنگ: این هنرمند در عرصه موسیقی هم چندین آلبوم منتشر كرده است. «بی‌بی‌جان» با قطعه معروف «رسم زمونه»، مهم‌ترین اثر موسیقایی نجفیان است كه از پرفروش‌ترین آلبوم‌های ۲ دهه اخیر به شمار می‌آید.

«الفبا را با شعر و موسیقی بیاموزیم»، «حسن كچل» و «پینوكیو» از دیگر آثار موسیقایی این بازیگر باسابقه است. نجفیان در ابتدای ماه محرم، آلبوم «ذوالجناح می‌آید ... بی‌سوار» را به بازار عرضه كرد كه به همین دلیل به سراغش رفته‌ایم و با او گفت‌وگو كرده‌ایم.

با كار زیاد در عرصه بازیگری و كارگردانی تئاتر و تلویزیون، چگونه وقت آن را پیدا كردید كه دست به جمع‌آوری الحان و نغمات عاشورایی از گوشه و كنار كشور بزنید و با تدوین و اجرای مجدد آنها، آلبوم ذوالجناح می‌آید ... بی‌سوار را منتشر كنید؟

اتفاقا همین كارها در عرصه سینما و تلویزیون خیلی در این زمینه به كمك من آمد. واقعیتش در سفرهای متعددی كه طی سال‌های گذشته در كسوت كارگردان و بازیگر به نقاط مختلف كشور داشتم، از هر فرصتی در بین كار استفاده می‌كردم و به ضبط و جمع آوری آواها و نواهای محلی می‌پرداختم. آنچه در این آلبوم آمده، تنها بخشی از آن مجموعه است كه به نوحه‌نواهای عاشورایی مربوط می‌شود.

در واقع با این آلبوم، نخستین بخش از الحان و نغمه‌های نواحی گوناگون ایران را كه گرد آورده‌اید، بازخوانی كرده‌اید؟

خب من هر وقت سفر می‌روم، به دنبال زیرخاكی می‌گردم. البته این گنج‌هایی كه می‌یابم، زیر زمین مدفون نیست و بلكه در دل، قلب و خاطره انسان‌ها قرار دارد.
تاكنون مجموعه‌هایی چون لالایی‌های مادران، شادی‌خوانی‌ها، سوگ‌خوانی‌ها، نواهای مذهبی و نظیر اینها را جمع‌آوری كرده‌ام كه امیدوارم بتوانم به مرور آنها را منتشر كنم.

چرا از میان مجموعه موسیقی نواحی كه جمع‌‌آوری كرده‌اید، ابتدا به سراغ انتشار نوحه‌نواها رفتید؟

از ۲ جهت این كار را كردم. ابتدا دیدم كه نوحه‌نواها در روستاها جایگاهی بس ارزشمند در میان مردم دارند و دوم آن كه لازم دانستم در شرایطی كه متاسفانه مراسم عزادارای محرم مورد هجوم موسیقی وارداتی و در برخی مواقع آهنگ‌های مبتذل قرار گرفته، نمونه‌هایی اصیل را در این حوزه ارائه كنم.همین جا بگویم كه من دست همه مداحان و نوحه‌سراهای عزای حسینی را می‌بوسم و مطمئن هستم اگر آن چه در این مراسم خوانده می‌شود، به بیراهه رفته، دلیل اصلی‌اش ناآشنایی و كم اطلاعی از پیشینه غنی موسیقی ایرانی بوده است و نه چیز دیگر.

برای همین آلبوم ذوالجناح می‌آید... بی‌سوار را متواضعانه تقدیم به كسانی می‌كنم كه در این وادی گام برمی‌دارند و آن را كاری كوچك می‌دانم كه دیگران بی‌شك آن را توسعه خواهند داد.فراموش نكنیم كه نوحه‌نواهای عاشورایی، میراث فرهنگی و معنوی كشورمان هستند و علاوه بر آن كه نباید بگذاریم فراموش شوند، باید زمینه‌های احیا و استفاده دوباره از آنها را فراهم كنیم.

چند بار از تركیب نوحه‌نوا استفاده كردید. منظورتان به طور دقیق چیست؟

می‌خواهم بیشتر بر آهنگ این نوحه‌ها تاكید كنم تا بر شعری كه خوانده می‌شود. اگرچه همه نوحه‌ها آهنگین هستند، اما مرادم و تاكیدم بیشتر بر مرثیه‌های سوگوارانه‌ای است كه با همراهی‌ساز خوانده می‌شوند.

آلبوم «ذوالجناح می‌آید... بی‌سوار» دربرگیرنده ۹ قطعه است كه با توجه به سازبندی و دستگاهی كه در آن نواخته می‌شوند، نمی‌توان مشخص كرد دقیقا به كدام ناحیه از ایران تعلق دارند. چرا؟

چون نوحه‌ها در مناطق و نواحی مختلف ایران بسیار شبیه هستند. برای مثال قطعه اول آلبوم با نام «من از ره دور آمدم» هم در بخش‌های مختلف خراسان بزرگ و هم ایل بختیاری خوانده می‌شود، یا قطعه «كو شهیدم كفن است» در گستره وسیعی از جمله استان‌های مركزی، همدان، لرستان، خوزستان و ایل بختیاری رواج دارد. برای همین من سازهای نواحی گوناگون را كنار هم قرار دادم و سعی كردم به قطعه‌ای برسم كه برآیند مناطق مختلف باشد.

شعرها را هم كه از لهجه محلی درآورده‌‌اید.

شعرهای مشتركی هستند كه در نواحی گوناگون با لهجه همان محل خوانده می‌شوند، چون نمی‌خواستم یكی از آن لهجه‌ها را انتخاب كنم، شعرها را به زبان فارسی سره و امروزی تبدیل كردم كه برای همه اقوام قابل شنیدن باشد.

درباره ویژگی تصویرسازی و روایتگری این اشعار توضیح دهید.

این نوحه نواها به‌طور شگفت‌انگیزی در ذهن مخاطب تصویرسازی می‌كنند. از میان نواهای برخاسته از سازها، شما بخوبی تصویر حركت كاروان، صحنه نبرد، لحظه شهادت و سوگواری بازماندگان را بازسازی می‌كنید.

علاوه بر این احساس پرشور حماسی یا حزن و اندوه ناشی از مصیبت به مخاطب منتقل و او را منقلب می‌كند.

مردم بیشتر شما را با قطعه «رسم زمونه» می‌شناسند. آن كار و این آلبوم هر دو سوگمندانه و حزن‌آور هستند. خودتان بیشتر این حال و هوا را می‌پسندید؟

اگر نه در عرصه موسیقی، اما در دیگر هنرها من كارهایی با موسیقی شاد داشته‌ام. برای مثال نمایش رستم و سهراب را به دلیل آن كه تراژیك است، با موسیقی سنگین و حزین‌ روی صحنه بردم و در عوض نمایش بیژن و منیژه را كه پایانی خوش دارد، با موسیقی شاد اجرا كردم. در مجموعه برنامه از قربان تا غدیر كه ماه گذشته اجرا كردم، دیدید كه در آن ۷ شب تمام موسیقی به فراخور آن اعیاد شاد بود و اثری از حزن و اندوه در آنها دیده نمی‌شد.

اصولا موسیقی نواحی ایران هم همین‌طور است و در آن هم شادی‌نوازی و هم سوگ‌نوازی دیده می‌شود. در مجموعه «لالایی‌ها» هم كه در آینده منتشر خواهم كرد، هم نمونه‌های غمناك و هم قطعات شاد یا حماسی وجود دارد.

اشاره به انتشار آلبوم‌ لالایی‌ها‌ در آینده كردید. كار دیگری را هم در دست تهیه دارید؟

به دنبال آن هستم تا لوح فشرده صوتی و تصویری نمایش و موسیقی بیژن و منیژه را هم منتشر كنم.

این پیشینه موسیقایی نواحی كه بخشی از آن در آلبوم ذوالجناح می‌آید... بی‌سوار تجلی پیدا كرده، چه تاثیری در تولیدات امروز ما می‌تواند داشته باشد؟

خیلی زیاد. اگر به آثار بزرگانی چون بتهوون، باخ و موتزارت نگاه كنید، می‌بینید كه بسیاری از قطعات معروف آنان براساس موسیقی بومی و محلی كشورشان ساخته شده است. علاوه بر این موسیقی مذهبی و كلیسا، زیربنای بسیاری از آثار آنان بوده كه در ایران ما چندان این مسیر را طی نكرده‌ایم.

شما اشاره به موسیقی اركسترال داشتید. این در مورد دیگر شاخه‌های موسیقی نیز صدق می‌كند؟

چرا كه نه. اصولا هر هنری تكیه‌گاهی می‌خواهد، اگر نه به بیراهه می‌رود. موسیقی پاپ ما نیز مثل آثار اركسترال باید به موسیقی نواحی به عنوان یك منبع الهام و چشمه‌ای زاینده نگاه كند و از آن بهره ببرد.

در بازاری كه بیشتر موسیقی پاپ و عامه‌پسند طرفدار دارد، فكر می‌كنید آلبومی چون ذوالجناح می‌آید... بی‌سوار بتواند فروش خوبی به دست بیاورد؟

وقتی آلبوم «بی‌بی‌جان» را منتشر كردم، كمتر كسی تصور می‌كرد مورد استقبال قرار بگیرد و امروز هم بعد از ۱۴ سال جزو پرفروش‌ها باقی بماند. فكر می‌كنم كاری كه بتواند ارتباط حسی خوبی با مخاطب برقرار كند، همیشه شانس موفقیت دارد. آن كار را با بخش خصوصی منتشر كردم و این آلبوم هم با همت مهدی مظاهری درآمده است كه امیدوارم نظر موافق مردم را جلب كند.