کد مطلب : ۱۶۶۱
«عاشورا در سرزمین ها» در گفتگو با دکتر «عبدالکریم بی‌آزار شیرازی»
پیام رسانی بدون مرز
* از چه دوره تاریخی مراسم عاشورا و عزاداری برای امام حسین(ع) رایج شد؟ نحوه این عزاداری را برایمان توضیح دهید و بگویید در روزهای نخست چگونه و در چه حدی اجرا می‌شد؟
ـ سرآغاز مراسم عاشورا و عزاداری بر امام حسین(ع) به درستی معلوم نیست. تنها می‌توان گفت به استناد کتاب اخبار الطوال دینوری، در برابر جشن‌های بنی‌امیه در روز عاشورا، مجالس عزاداری به طور پنهانی و گاهی آشکار از سوی دوستداران خاندان علوی برگزار می شده است اما به طور رسمی و علنی بنا به روایت ابن اثیر و دیگران برای نخستین بار توسط آل بویه این مراسم رایج شده است؛ معزالدوله دیلمی رد دهم محرم سال 352 در بغداد دستور داد که بازارها را تعطیل کنند و به نوحه‌خوانی بپردازند و در شهر بگردند. آل بویه با دایر کردن مراسم عاشورا مذهب شیعه را با آرامش و آزادی به کم علمای اصولی و معتدل چون شیخ طوسی گسترش دادند.
گرچه ابن اثیر در وقایع سال 353 قمری از فتنه‌ای بزرگ میان شیعه و سنی خبر می‌دهد که بازاریان سنی مذهب در برابر عزاداری بازاریان شیعه مراسم عزاداری جنگ جمل را به پا کردند.
آل بویه در سوگواری‌های خود بر سینه می‌زدند و نمد سیاه بر گردن می‌آویختند و زنان موی را پریشان و صورت خود را سیاه می‌کردند.
* آیا عزاداری برای امام حسین(ع) فقط محدود به شیعیان می‌شود یا اهل سنت نیز خود را در این مراسم شریک می‌دانند؟
ـ در سابق، مسلمانان از نظر سیاسی و مسئله خلافت به موافقین و مخالفین خاندان علوی تقسیم می‌شدند: به دسته اول شیعه و به دسته دوم ناصبی می‌گفتند. با سقوط بنی‌امیه و بنی‌عباس ناصبی‌ها منقرض شدند و اغلب مسلمانان که دوستداران اهل بیت(ع) بوده و هستند از نظر فقه بسیاری پیرو مجتهدین چهارگانه و دستهای پیرو کتب اربعه حاوی احادیث امام صادق شدند. دسته اول را سنی و دسته دوم را شیعه نامیدند. تقابل این دو عنوان مفهوم مخالفی را پیدا کرد و اکنون تلقی بسیاری این است که هرکس پیرو مذاهب اربعه است شیعه نیست، پس جزو مخالفین ائمه است، در صورتیکه این کاملا خلاف واقع بوده و ما می بینیم که حتی ابو حنیفه پیشوای مذهب حنفی میگوید: «دشمنی اخباریان با ما برای آن است که ما خاندان رسول و اهل بیت را دوست داریم و به فضایل ایشان معترفیم.»
و پیشوای شافعیان می گوید: «اگر محبت اهل بیت رفض است، ای جهانیان بدانید که من رافضی هستم.»
عبدالجلیل قزوینی در پاسخ انتقاد صاحب نصایح، از عزاداری شیعیان برای امام حسین(ع) به هماهنگی علمای شافعی و حنفی در این باره استناد کرده شعری را از ابوحنیفه درباره گریه برای امام حسین(ع) نقل می‌کند. و در جای دیگر می‌نویسد: «در همه بلاد، اصحاب شافعی و ابوحنیفه و فحول علماء در موسم عاشورا این تعزیت را با جزع و نوحه و زاری داشته‌اند و بر شهدای کربلا گریسته‌اند.»
و می‌توان گفت بیشترین مقاتل توسط علمای اهل سنت نگارش یافته است. به عنوان نمونه ملا حسین کاشفی حنفی با نوشتن کتاب ادبی روضه‌الشهدا از قرن نهم هجری تا به حال بنای روضه‌خوانی را در ایران نهاد و با ترجمه آن به ترکی حدیقه‌السعدا بنای روضه‌خوانی در ترکیه را گذاشت و هنر گریز به کربلا از ابتکارات این عالم حنفی است.
و نیز در این باره می‌توان از توشته‌های طبری در کتاب تاریخ طبری که اخیرا تحت عنوان « قیام سیدالشهدا و خون‌خواهی مختار» که توسط آقای دکتر محمد مولایی ترجمه شده، سیوطی در تاریخ الخلفا کتاب واقعه کربلا عباس محمود عقاد که اخیرا توسط یکی از نویسندگان اهل سنت آقای انصاریان به فارسی ترجمه و چاپ شده است و سه جلد کتاب ثارالله توسط عبدالرحمان الشرقاوی ... یاد کرد.
مراسم عاشورا اهل سنت هند را نیز تحت تاثیر قرار داده و موجب تقریب و نزدیکی آنان به شیعه گشته است. به طوری که عقیده «برتری امام علی(ع) و فرزندانش بر سایر خلفا» از سوی بسیاری از نخبگان سنی پذیرفته شده است و آنان ازبنی‌امیه تبری می‌جویند.
* آیا اقلیت های مذهبی و یا حتی در کشوری مثل هند، بودایی و هندوها خودشان رامقید به انجام این مراسم نمی دانند؟
بخش بزرگی از منطقه اوتارپرادش هند در قرن هجدهم و نوزدهم میلادی تحت حکومت یک سلسله شیعه ایرانی اداره می شد که در سال 1707 از خراسان به هند مهاجرت کرده بودند؛ مراسم عاشورا در سراسر این منطقه برگزار می شد و سنیان و هندوها نیز در آن شرکت می کردند و از این رو مذهب هندو و مراسم آن تاثیر فراوانی بر مراسم محرم در هند گذاشته است که یک نمونه آن، در آب فرو کردن بنای «تعزیه در خاتمه مراسم محرم است.
* وقایع تاریخی مهمی در روز عاشورا اتفاق افتاده وقایعی مثل توبه حضرت آدم(ع)، نجات کشتی نوح(ع)، سرد شدن آتش بر ابراهیم(ع)،گذشتن موسی(ع) از دریای سرخ و ... آیا این‌ها سند تاریخی دارد؟ اگر اینطور است چگونه می توان آن را توجیه تاریخی کرد؟
شیخ مفید(متوفی 413 قمری) در کتاب «مسارالشیعه» در حوادث ماه محرم می‌نویسد: «اولین روز محرم روزی است که خداوند دعای زکریا(ع) را اجابت کرد؛ سوم محرم روز رهایی یوسف(ع) از چاه است؛ پنجم محرم روز عبور موسی(ع) از دریاست؛ روز هفتم روز تکلم خدا با موسی(ع) بر فراز کوه طور سیناست؛ روز نهم محرم روز بیرون آمدن یونس بن متی(ع) از شکم ماهی و روز دهم روز شهادت ابی‌عبدالله حسین بن علی(ع) در سال 61 هجری است.
اما وقایعی چون توبه آدم، نجات کشتی نوح، سرد شدن آتش بر ابراهیم بر فرض صحت مربوط به قیل از اسلام است و حزو اعیاد اسلامی محسوب نمی‌شود.
* جایگاه خرافات و رسومات غلط در فرهنگ عاشورا کجاست؟ چگونه می‌توان این مراسم را پالایش کرد؟ آیا اساس چنین ضرورتی وجود دارد؟
ـ مراسم عاشورا برای زنده نگه داشتن سرمشق نجات ملت‌هاست که امام حسین(ع) با خون خود در صحرای کربلا نوشتند تا ملت ها خود را تسلیم ستمکاران و استمعارگران نکنند. به تعبیری عاشورا، رسانه اسلام در همه جهان و برای همیشه تاریخ در هر زمان و مکان است. از آن‌جا که این مراسم باعث مرگ ستمکاران است، آنان کوشیده‌اند آن را منحرف کنند یا به صورت یک سنت مرده درآورند و یا آن را آلوده به خرافات کنند.
بنابراین ضرورت دارد که علما و دانشمندان و محققینی مانند استاد مطهری خود این مراسم را به دست گیرند و مانند جامعه پاکستان آن را به دست افراد عامی نسپارند و از ورود هر گونه رسومات غلط و خرافاتی در آن جلوگیری کنند. چنان که رهبر انقلاب در مراسم شعر و مولودی‌خوانی شاعران و مداحان فرمودند: «در اشعار و مداحی حضرت فاطمه(س) سیدالشهدا(ع) و دیگر معصومین، باید علاوه بر استفاده از مضامین معنوی و تعمیق پیوندهای عاطفی، فضیلت‌های رفتاری و عملی این بزرگواران نیز گنجانده شود تا آحاد مردم، اعم از زن و مرد و دختران و پسران جوان، بتوانند این اسوه‌ها را الگوی اخلاق و رفتار فردی و اجتماعی خود قرار دهند.»
متاسفانه ایادی استعمار می کوشند تا با دامن زدن به اختلافات تاریخی و تحریک احساسات علیه دشمنان فرضی، میان مسلمانان تفرقه ایجاد کنند. رهبر انقلاب دراین باره فرمودند: «این دستهای خبیث که در اصل، مراکز استعماری و استکباری آن‌ها را هدایت می‌کنند، با همه فرقه‌های اسلامی دشمن‌اند و باید در مقابل اهداف آن‌ها کاملا هوشیار بود. »
ـ سرآغاز مراسم عاشورا و عزاداری بر امام حسین(ع) به درستی معلوم نیست. تنها می‌توان گفت به استناد کتاب اخبار الطوال دینوری، در برابر جشن‌های بنی‌امیه در روز عاشورا، مجالس عزاداری به طور پنهانی و گاهی آشکار از سوی دوستداران خاندان علوی برگزار می شده است اما به طور رسمی و علنی بنا به روایت ابن اثیر و دیگران برای نخستین بار توسط آل بویه این مراسم رایج شده است؛ معزالدوله دیلمی رد دهم محرم سال 352 در بغداد دستور داد که بازارها را تعطیل کنند و به نوحه‌خوانی بپردازند و در شهر بگردند. آل بویه با دایر کردن مراسم عاشورا مذهب شیعه را با آرامش و آزادی به کم علمای اصولی و معتدل چون شیخ طوسی گسترش دادند.
گرچه ابن اثیر در وقایع سال 353 قمری از فتنه‌ای بزرگ میان شیعه و سنی خبر می‌دهد که بازاریان سنی مذهب در برابر عزاداری بازاریان شیعه مراسم عزاداری جنگ جمل را به پا کردند.
آل بویه در سوگواری‌های خود بر سینه می‌زدند و نمد سیاه بر گردن می‌آویختند و زنان موی را پریشان و صورت خود را سیاه می‌کردند.
* آیا عزاداری برای امام حسین(ع) فقط محدود به شیعیان می‌شود یا اهل سنت نیز خود را در این مراسم شریک می‌دانند؟
ـ در سابق، مسلمانان از نظر سیاسی و مسئله خلافت به موافقین و مخالفین خاندان علوی تقسیم می‌شدند: به دسته اول شیعه و به دسته دوم ناصبی می‌گفتند. با سقوط بنی‌امیه و بنی‌عباس ناصبی‌ها منقرض شدند و اغلب مسلمانان که دوستداران اهل بیت(ع) بوده و هستند از نظر فقه بسیاری پیرو مجتهدین چهارگانه و دستهای پیرو کتب اربعه حاوی احادیث امام صادق شدند. دسته اول را سنی و دسته دوم را شیعه نامیدند. تقابل این دو عنوان مفهوم مخالفی را پیدا کرد و اکنون تلقی بسیاری این است که هرکس پیرو مذاهب اربعه است شیعه نیست، پس جزو مخالفین ائمه است، در صورتیکه این کاملا خلاف واقع بوده و ما می بینیم که حتی ابو حنیفه پیشوای مذهب حنفی میگوید: «دشمنی اخباریان با ما برای آن است که ما خاندان رسول و اهل بیت را دوست داریم و به فضایل ایشان معترفیم.»
و پیشوای شافعیان می گوید: «اگر محبت اهل بیت رفض است، ای جهانیان بدانید که من رافضی هستم.»
عبدالجلیل قزوینی در پاسخ انتقاد صاحب نصایح، از عزاداری شیعیان برای امام حسین(ع) به هماهنگی علمای شافعی و حنفی در این باره استناد کرده شعری را از ابوحنیفه درباره گریه برای امام حسین(ع) نقل می‌کند. و در جای دیگر می‌نویسد: «در همه بلاد، اصحاب شافعی و ابوحنیفه و فحول علماء در موسم عاشورا این تعزیت را با جزع و نوحه و زاری داشته‌اند و بر شهدای کربلا گریسته‌اند.»
و می‌توان گفت بیشترین مقاتل توسط علمای اهل سنت نگارش یافته است. به عنوان نمونه ملا حسین کاشفی حنفی با نوشتن کتاب ادبی روضه‌الشهدا از قرن نهم هجری تا به حال بنای روضه‌خوانی را در ایران نهاد و با ترجمه آن به ترکی حدیقه‌السعدا بنای روضه‌خوانی در ترکیه را گذاشت و هنر گریز به کربلا از ابتکارات این عالم حنفی است.
و نیز در این باره می‌توان از توشته‌های طبری در کتاب تاریخ طبری که اخیرا تحت عنوان « قیام سیدالشهدا و خون‌خواهی مختار» که توسط آقای دکتر محمد مولایی ترجمه شده، سیوطی در تاریخ الخلفا کتاب واقعه کربلا عباس محمود عقاد که اخیرا توسط یکی از نویسندگان اهل سنت آقای انصاریان به فارسی ترجمه و چاپ شده است و سه جلد کتاب ثارالله توسط عبدالرحمان الشرقاوی ... یاد کرد.
مراسم عاشورا اهل سنت هند را نیز تحت تاثیر قرار داده و موجب تقریب و نزدیکی آنان به شیعه گشته است. به طوری که عقیده «برتری امام علی(ع) و فرزندانش بر سایر خلفا» از سوی بسیاری از نخبگان سنی پذیرفته شده است و آنان ازبنی‌امیه تبری می‌جویند.
* آیا اقلیت های مذهبی و یا حتی در کشوری مثل هند، بودایی و هندوها خودشان رامقید به انجام این مراسم نمی دانند؟
بخش بزرگی از منطقه اوتارپرادش هند در قرن هجدهم و نوزدهم میلادی تحت حکومت یک سلسله شیعه ایرانی اداره می شد که در سال 1707 از خراسان به هند مهاجرت کرده بودند؛ مراسم عاشورا در سراسر این منطقه برگزار می شد و سنیان و هندوها نیز در آن شرکت می کردند و از این رو مذهب هندو و مراسم آن تاثیر فراوانی بر مراسم محرم در هند گذاشته است که یک نمونه آن، در آب فرو کردن بنای «تعزیه در خاتمه مراسم محرم است.
* وقایع تاریخی مهمی در روز عاشورا اتفاق افتاده وقایعی مثل توبه حضرت آدم(ع)، نجات کشتی نوح(ع)، سرد شدن آتش بر ابراهیم(ع)،گذشتن موسی(ع) از دریای سرخ و ... آیا این‌ها سند تاریخی دارد؟ اگر اینطور است چگونه می توان آن را توجیه تاریخی کرد؟
شیخ مفید(متوفی 413 قمری) در کتاب «مسارالشیعه» در حوادث ماه محرم می‌نویسد: «اولین روز محرم روزی است که خداوند دعای زکریا(ع) را اجابت کرد؛ سوم محرم روز رهایی یوسف(ع) از چاه است؛ پنجم محرم روز عبور موسی(ع) از دریاست؛ روز هفتم روز تکلم خدا با موسی(ع) بر فراز کوه طور سیناست؛ روز نهم محرم روز بیرون آمدن یونس بن متی(ع) از شکم ماهی و روز دهم روز شهادت ابی‌عبدالله حسین بن علی(ع) در سال 61 هجری است.
اما وقایعی چون توبه آدم، نجات کشتی نوح، سرد شدن آتش بر ابراهیم بر فرض صحت مربوط به قیل از اسلام است و حزو اعیاد اسلامی محسوب نمی‌شود.
* جایگاه خرافات و رسومات غلط در فرهنگ عاشورا کجاست؟ چگونه می‌توان این مراسم را پالایش کرد؟ آیا اساس چنین ضرورتی وجود دارد؟
ـ مراسم عاشورا برای زنده نگه داشتن سرمشق نجات ملت‌هاست که امام حسین(ع) با خون خود در صحرای کربلا نوشتند تا ملت ها خود را تسلیم ستمکاران و استمعارگران نکنند. به تعبیری عاشورا، رسانه اسلام در همه جهان و برای همیشه تاریخ در هر زمان و مکان است. از آن‌جا که این مراسم باعث مرگ ستمکاران است، آنان کوشیده‌اند آن را منحرف کنند یا به صورت یک سنت مرده درآورند و یا آن را آلوده به خرافات کنند.
بنابراین ضرورت دارد که علما و دانشمندان و محققینی مانند استاد مطهری خود این مراسم را به دست گیرند و مانند جامعه پاکستان آن را به دست افراد عامی نسپارند و از ورود هر گونه رسومات غلط و خرافاتی در آن جلوگیری کنند. چنان که رهبر انقلاب در مراسم شعر و مولودی‌خوانی شاعران و مداحان فرمودند: «در اشعار و مداحی حضرت فاطمه(س) سیدالشهدا(ع) و دیگر معصومین، باید علاوه بر استفاده از مضامین معنوی و تعمیق پیوندهای عاطفی، فضیلت‌های رفتاری و عملی این بزرگواران نیز گنجانده شود تا آحاد مردم، اعم از زن و مرد و دختران و پسران جوان، بتوانند این اسوه‌ها را الگوی اخلاق و رفتار فردی و اجتماعی خود قرار دهند.»
متاسفانه ایادی استعمار می کوشند تا با دامن زدن به اختلافات تاریخی و تحریک احساسات علیه دشمنان فرضی، میان مسلمانان تفرقه ایجاد کنند. رهبر انقلاب دراین باره فرمودند: «این دستهای خبیث که در اصل، مراکز استعماری و استکباری آن‌ها را هدایت می‌کنند، با همه فرقه‌های اسلامی دشمن‌اند و باید در مقابل اهداف آن‌ها کاملا هوشیار بود. »
مرجع : رسانه
