آرمان هیأت - گفتگو با محمود فرهنگ و مهدی توسلی کارگردان و نویسنده نمایشنامه «خورشید کاروان»

گفتگو با محمود فرهنگ و مهدی توسلی کارگردان و نویسنده نمایشنامه «خورشید کاروان»

لشکر یزید بن معاویه بعد از حادثه عاشورا، با کاروان اسرا به سوی شام حرکت می‌کنند؛ در مسیرشان به دیر راهبی مسیحی می‌رسند، شب را در آن‌جا می‌مانند، در این میان راهب متوجه کاروان اسرا که در میانشان کودکان خردسال نیز وجود دارد می‌شود. با خواهش و التماس، کودکان در زنجیر را به عبادتگاه خود می‌آورد. دوباره متوجه صندوقی می‌شود که سرداران لشکر عبیدالله بن زیاد از آن با حالت مستانه سخن می‌گویند و این که به خاطر جایزه یزید چقدر برایشان باارزش است.
راهب متوجه می‌شود این گروه لشکریانی هستند که در سرزمین کربلا سر فرزند پیامبرشان را از بدن جدا کرده یارانش را کشته و زنان و کودکانشان را به اسیری گرفته‌اند.
راهب با دادن یک صندوق پر از جواهرات و همه دارایی‌اش یک شب آن صندوق را به امانت می‌گیرد وبه نیایش عاشقانه و خالصانه می‌پردازد.
نمایش خورشید کاروان در این مسیر اتفاق می‌افتد و اینک گفتگویی با کارگردان و نویسنده آن.

* نمایشنامه «خورشید کاروان» را معرفی کنید، این که در چه موضوعی است و در کجاها به نمایش درآمده است؟
مهدی توسلی: متن نمایش با نام "هیهات من الذله" مربوط به دوازده منزل طی شده از کربلاتا شام توسط زنده‌یاد استاد ابوالقاسم حیادار حدود شصت سال پیش در کربلای معلی نوشته شد و قریب بیست اجرا نیز در کشورمان داشت.
ما متن را گرفتیم و خورشید کاروان یک پرده از آن نمایش هست که به عنوان «دیر راهب» بوده و ما پس از بازنویسی و بازبینی منابع و اضافه نمودن بخش‌هایی با اسم خورشید کاروان آماده اجرا نمودیم.
نمایش بالغ بر 500 اجرا داشته و در سال جاری حدود 350 اجرا توسط هفت گروه در شهرهای مختلف دارد.
همچنین امسال برای اولین بار در کشور هلند روی صحنه رفت و در چهار اجرایی که در روزهای تاسوعا و عاشورا داشت با استقبال بی‌نظیر روبه‌رو شد. با این که نمایش خورشید کاروان 17 سال است که روی صحنه می‌رود اما همچنان عاشقان ابی‌عبدالله(ع) با شور و اشتیاق پای نمایش می‌نشینند و متاثر می‌شوند.

* در کشور هلند نحوه برخورد غیر مسلمان‌ها با نمایش چگونه بود؟
مهدی توسلی: بعد از اجرا، تنها با تمجید و استقبال خوب پیروان سایر ادیان مواجه شدیم چه در هلند و چه در ایران در ارومیه که ارامنه محترم نمایش را دیدند؛ در شهر سنندج نیز اهل تسنن نمایش را دیدند و باز تمجید و استقبال کردند.
و این تحسین‌ها و تشویق‌ها بود که احساس کردیم خورشید کاروان می‌تواند در خارج از کشور نیز جایگاه خودش را پیدا کند،؛ در هلند نیز همین اتفاق افتاد و این به دلیل اتفاق پرمضمون و ارزنده‌ای است که در متن نمایش بین ادیان یعنی اسلام و مسیحیت جلوه پیدا می‌کند.

* در طول این 17 سال، آیا در نمایش تغییراتی نیز ایجاد می‌کنید؟
مهدی توسلی: آری، تغییراتی که لازم دیده می‌شود پس از بررسی در یک شورا، اعمال می‌گردد و در این مدت در متن تغییراتی حاصل شده مثلا بازگشت پطروس درسال‌های اخیر اضافه گردید و با حذف و اضافه‌های اصولی، شکر خدا امروز به یک پختگی و کمالیت بهتری رسیده است.

* به نظر شما ضرورت تبلیغ آموزه‌های عاشورایی در قالب نمایش در کنار دیگر نحوه‌های تبلیغ در چیست؟
مهدی توسلی: هر نحوه تبلیغی بر اساس یک مبنای هنری شکل می‌گیرد مثل منبر و روضه که هر دو از هنر فن بیان، بهره می‌گیرند. در هنر نمایش علاوه بر فن بیان از نور، رنگ، تصویر، حرکت و صدا نیز استفاده می‌گردد و به تبع تاثیر بهتری روی مخاطب خواهد داشت، به طور کلی هرچه ابزارها متفاوت و شیوه‌ها گسترده‌تر باشند، دامنه تبلیغ و تاثیر آن گسترده‌تر خواهد بود.

* خورشید کاروان در همه اجراها عکس‌العمل‌های بسیار شورانگیز درمخاطبان ایجاد می‌کند و اشک‌های عاشقانه‌ای در پای نمایش ریخته می‌شود. به نظر شما این ویژگی از کجاست؟
مهدی توسلی: ببینید، خورشید کاروان ماحصل دل، عشق و یک نوع ارادت به ساحت مقدس اهل‌بیت(ع) است و به نظرم برای همین آن‌چه در خورشید کاروان اتفاق می‌افتد مستقیما از روی صحنه به دل می‌نشیند و ما امسال خوشحال هستیم که برای اولین بار بعد از 17 سال موفق شدیم در حوزه علمیه و مدرسه امام خمینی قم نمایش را روی صحنه ببریم و این یکی از افتخارات ماست که خورشید کاروان اولین نمایشی است که در حوزه علمیه اجرا می‌شود و در این‌جا ما همکاری تنگاتنگ با روحانیون مدرسه امام خمینی داریم و این برای ما خیلی خوشایند و خاطره‌انگیز است.

* از خاطراتی که از اجراهای مختلف خورشید کاروان دارید بگویید.
مهدی توسلی: خاطرات خوبم برمی‌گردد به اجراهایی که نمایش برای غیر مسلمان به اجرا درآمد؛ در شهر ارومیه و هلند و این خیلی مایه افتخار بود که مثلا ارامنه محترم با تمام وجود از نمایش تمجید می‌کردند و هیچ احساس تضاد نمی‌کردند و این برای من بسیار ارزشمند و مهم است.
در مورد اهل تسنن نیز همین‌طور است، احساس کردیم باید موضع بگیرند اما بعد از دیدن نمایش فقط تمجید و تحسین می‌کردند.
و این خیلی عبرت‌انگیز است که می‌شود حرف‌هایی را از آموزه‌هایی دینی در قالب نمایش زد بدون این که اختلافات و دوگانگی‌ها را دامن زد و بدین‌وسیله خیلی قوی و جدی در جهت تبلیغ فرهنگ عاشورایی اقدام کرد.

* از کم و کیف اجراهای خورشید کاروان برایمان بگویید.
محمد فرهنگ: خورشید کاروان امسال هفدهمین سال اجرایش می‌باشد و تا امسال بالغ بر 500 اجرا داشته و امسال شکر خدا در قم و مدرسه بین‌المللی امام خمینی اجرا شد و این را باید نقطه عطف اجرای خورشید کاروان دانست.
سال گذشته در وزارت کشور اجرا شد که بیش از 3500 نفر از آن دیدن کردند. این نمایشنامه با موضوع کربلا و حضرت اباعبدالله الحسین(ع) علاوه بر اجراهای بسیار موفق در خارج از کشور، نیز اجرا داشته است؛ در کشور هلند به اجرا درآمد که قریب 4000 نفر نمایش را دیدند و این نمایش توانست در محموعه مراسم‌های آیینی در ایام تاسوعا و عاشورا با شیعیان و دیگر اقشار مردم هلند ارتباط خوبی برقرار کند و ما امروز خدا را شاکریم که دو نمایش «فدک» و «خورشید کاروان »از مجموعه کارهای مؤسسه فرهنگی فدک در خارج از ایران نیز به اجرا در آورده و به این طریق بتوانیم نام و یاد حضرت اباعبدالله(ع) را در آن‌جاها به اهتزاز درآوریم.
«خورشید کاروان» درسال 1386 همزمان با قم در چندین شهر کشور، تبریز، ارومیه، شوشتر، دزفول و ماهشهر به اجرا درمی‌آید و این نشانگر این است که طالبان خورشید کاروان که همان عاشقان فرهنگ ابی‌عبدالله‌اند، با زبان نمایش نیز می‌توانند با فرهنگ عاشورا ارتباط برقرار کرده و از آموزه‌های آن تاثیر بگیرند.

* خورشید کاروان پیرامون واقعه عاشورا اتفاق می‌افتد. از نحوه برخورد غیر مسلمان‌ها و اقلیت‌های دینی بگویید.
محمد فرهنگ: هم در ایران و هم هلند، اقشار مختلفی از غیر مسلمان‌ها نمایش را دیدند و بر اساس مصاحبه‌هایی که توسط یک گروه بعد از اجرا از آنان به عمل آمد، از عکس‌العمل خوب و تاثیرپذیری آنان مطلع شدیم. بعضی از روحانیون که هر سال در ایام تاسوعا و عاشورا در هلند و جاهای مختلف جهان به تبلیغ اسلام مشغول بودند، از ارتباط عمیق خورشید کاروان با مخاطبان مسلمان و غیر مسلمان و تاثیر شگرف آن سخن می‌گویند.

* غیراز خورشید کاروان چه نمایش‌های دیگری در لیست فعالیتی خود دارید؟
محمد فرهنگ: مؤسسه فرهنگی و هنری فدک، نمایش‌های مختلفی را در کارنامه خود دارد؛ «پنجره فولاد» با موضوع امام رضا(ع) که حدود 68 اجرا در سالن اصلی تئاتر شهر داشت و کارهای مختلفی در موضوعات حضرت زهرا(س)، امام رضا(ع)، عاشورا و دفاع مقدس که شاخص‌ترین این‌ها خورشید کاروان درباره عاشوراست. هم‌اکنون اثری با محور ماه صفر در دست داریم که به امید خدا در تالار وحدت اجرا خواهد شد.

* خورشید کاروان در حین اجرا به خاطر این که پیرامون حضرت اباعبدالله الحسین(ع) است، قطعا عکس‌العمل‌های بسیار شورانگیزی را در مخاطبان ایجاد می‌کند، از این برخوردهای عاشقانه بگویید.
محمد فرهنگ: من خودم چند سال پیش که یکی از نقش‌های نمایش را اجرا می‌کردم، از روی صحنه وقتی با اشک‌ها و ناله‌های از سر دل مخاطبان روبه‌رو می‌شدم، احساس می‌کردم این اشک‌ها و گریه‌ها تا آسمان می‌روند.
در بعضی از اجراها، بعضی از تماشاگران از فرط اشک و گریه و ضجه بیهوش می‌شدند. بهترین خاطره به نظرم این است که تا امروز پرچم فرهنگ عاشورایی توسط این نمایش به زیبایی به اهتزاز درمی‌آید و این اشک‌های عاشقانه که در پای نمایش ریخته می‌شود، از بهترین خاطره‌هاست و قطعا مجموعه‌ای از ثواب و حسنه به واسطه این نمایش نثار جامعه اسلامی‌مان و بازیگران نمایش خورشید کاروان و بینندگان عزیز می‌گردد، به واسطه اشک‌هایی که ریخته می‌شود به خلوص.

گفتگو از: محمد آفتابی