گفتگو با صادق آیینه‌وند:کتاب آقای شهیدی و آقای زرگری نژاد جزو بهترین کتاب های عاشورایی هستند
22 بهمن 1392 ساعت 10:47
در زمان با توجه به انقلاب و تحولات عظیمی که در علم و تکنولوژی پدیده‌ها و تحولات اجتماعی و تحولات اندیشگی و گسترش رسانه‌های جدید و انفجار اطلاعات، نیازمند تدوین روشن‌تر و واضح‌تری از قیام عاشوراست تا خطوط این قیام خیلی مشخص‌تر بشود.
«قیام‌های شیعه در تاریخ اسلام»، عنوان کتابی به قلم صادق آیینه‌وند است که تاکنون بارها تجدید چاپ شده است «حمزه بن عدی، انقلابی شیعی» و «مالک بن نبی اندیشمند مسلمان» از دیگر آثار تألیفی این استاد دانشگاه است که در زمینه تاریخ اسلام نوشته شده است. صادق آیینه‌وند متولد ۱۳۳۰ نویسرکان، دارای دکترای تاریخ اسلام و دکترای زبان و ادبیات عرب از دانشگاه القدیس یوسف لبنان است و هم اکنون در دانشگاه تربیت مدرس به تدریس می‌پردازد. وی در حال حاضر کتابهای «چهار مقاله در مقام زن» و «سیره نبوی و سیره نگاران» را آماده چاپ دارد و چاپ جدید «علم تاریخ در گستره تمدن اسلامی» او اخیرا به بازار آمده است. دکتر آیینه‌وند در کارنامه‌اش نزدیک به ۳۵ عنوان کتاب «اعم از تألیف وترجمه» دارد و صدها مقاله در نشریات و کتب مختلف چاپ کرده است.
دعبل : آقای آیینه‌وند! تاریخ‌نویسی در زمینه عاشورا از چه زمانی شروع شده است؟
آیینه‌وند: راجع به عاشورا اتفاقا از همان زمان که این فاجعه اتفاق افتاده، مورخان نوشتند و اقدام به ثبت آن کرده‌اند و در متون معتبر هست. یعنی از زمانی که عصر تدوین شروع می‌شود. از نیمه دوم قرن دوم هجری این کار انجام شده است، یعنی مورخان شروع کردند راجع به واقعه عاشورا بحث کردن، چون مسئله مهمی در تاریخ بوده است و مورخان بزرگی مانند مسعودی، طبری یعقوبی و... همه به این واقعه اشاره دارند.
دعبل: در مورد عاشورا که اولین کتاب همان مقتل نویسی ابومخنف بوده که متن اصلی این کتاب از بین رفته و بعدها...
آیینه‌وند: البته اگر کتابی مستقل منظورتان باشد، بله کتابهای مختلفی راجع به مقتل نوشته‌اند، مقتل امام حسین(ع) منظور نویسندگان بیشتر قیام عاشورا بوده و راجع به شهادت امام حسین(ع) و یارانش مقتل نوشتند. آن چه که ابومخنف نوشته از بین رفته، این متن‌هایی هم که در بازار هست، متن واقعی نیست. ولی در لا‌به‌لای برخی کتاب‌ها، مانند «تاریخ طبری» روایت شده است، که اغلب از تاریخ طبری استخراج کرده‌اند و تحت عنوان «مقتل الحسین» آن را منتشر کردند.
دعبل: در قرن‌های بعد از آن چطور؟ چه آثاری در این زمینه نوشته شد؟
آیینه‌وند: در قرن‌های بعد آثار زیادی نوشته شده است، مثلا کتابهای زیادی راجع به عاشورا نوشته شده که در حقیقت، اصل واقعه را از دید خود روایت کرده‌اند. البته مقتل‌های مهمی هم قدما نوشته‌اند که این مقتل‌ها بعضی هنوز هست مثل مقتل خوارزمی یا لهوف سید بن طاووس. اما در بین معاصران که به صورت تحقیقی راجع به عاشورا و واقعه کربلا نوشته باشند عرب ها زیاد و خود ایرانیان و حتی مسلمانان شیعه خارجی مثلا انگلیسی زبان کار کرده‌اند. آثار زیادی در این زمینه داریم که برخی از آنها به فارسی هم ترجمه شده‌اند. کتابهای خوبی هم در این زمینه نوشته شده که چند تا از این آثار جزو بهترین کتاب‌ها راجع به عاشورا شناخته می شوند. از میان آثار فارسی یکی «پس از پنجاه سال» به قلم زنده یاد سید جعفر شهیدی است که راجع به قیام سرور شهیدان حسین بن علی(ع) است. این کتاب را دفتر نشر فرهنگ اسلامی چاپ کرده و کتاب بسیار خوبی است و مرتب هم تجدید چاپ شده است. کتاب دیگر به اسم «نهضت امام حسین(ع) و قیام کربلا» هست که دکتر غلامحسین زرگری‌نژاد نوشتند و ایشان استاد دانشگاه تهران هستند. ناشر این کتاب هم انتشارات سمت بود. یک کتاب هم هست که آقای محمدصادق نجمی نوشتند که راجع به سخنان حسین بن علی(ع) از مدینه تا کربلاست این کتاب را دفتر انتشارات اسلامی قم چاپ کرده است.
دعبل: آقای دکتر! در زمینه عاشوراپژوهشی در چه وضعی قرار داریم؟
آیینه‌وند: راجع به عاشورا کتابهای خوب زیادی نوشته شده که به برخی از آنها اشاره کردم، این آثار بهترین آثار در زبان فارسی‌اند، در زبان عربی هم آثار زیادی داریم، مثلا کتابی داریم که اخیرا مورخ معروف لبنانی ـ دکتر ابراهیم بیضون ـ نوشته. کتاب دیگری هست که شیخ عبدالله اعلا علی نوشته؛ استاد معروف لبنانی که چندی پیش فوت کردند. این کتاب به اسم «سموالذاتی و سمو بالمعنا» چاپ و منتشر شده است. این کتاب به اسم «حیات الحسین و الامام الحسین» هم معروف است. این کتاب توسط سید محمدمهدی جعفری هم به فارسی ترجمه و منتشر شد. کتاب بسیار خوبی است. کتاب دیگری را مرحوم عباس محمود العقاد نوشتند به نام «الامام الحسین بن علی(ع)» که در حقیقت کتاب بسیار معتبر و قابل تأملی است. این کتاب هم بسیار معروف و مشهور است و ترجمه‌ای هم 50 سال پیش از آن منتشر شده است.
دعبل: صرف نوشتن تاریخ و روایت یک رویداد هنر نیست. مهمتر از آن در تاریخ تحلیل واقعه است.
آیینه‌وند: تاریخ نویسی صرف، نقل حوادث است. البته نقل حادثه هم خیلی مهم است. یک مورخ مهم و معتبر کسی است که بتواند از لا به لای شاخ و برگ‌هایی که اطراف یک رویداد رشد می‌کند، اصل واقعه را درست و صحیح منتقل بکند. این یک رسالت برای مورخ است. بعد از آن رسالت دیگر مورخ این است که بتواند تفسیر و تحلیل درستی از واقعه ارائه بدهد. یعنی تحلیل بعد از نقل حقیقت ماجراست. کار مورخ تحلیل نیست، بلکه باید حادثه را آن گونه که اتفاق افتاده، درست گزارش کند، یعنی از لا به لای تحریف‌ها و جعل‌ها و شاخ و برگ‌هایی که اطراف واقعه اضافه شده، اصل واقعه را بیرون بکشد. حالا اگر خودشان تحلیل کنند، هیچ ایرادی ندارد. دیگران هم می‌توانند تحلیل کنند، البته این کار الان انجام گرفته است. این تحلیل‌هایی که اخیرا در زمینه تاریخ اسلام منتشر می شوند و زیاد هم هستند، مخصوصا راجع به عاشورا قابل تقدیر است. البته هم عرب‌ها در این زمینه کار کرده‌اند، هم ایرانی‌ها. کتاب‌هایی که در اول گفت و گو اشاره کردم، همه آنها تحلیلی هستند. هم نقل دقیق و درستی کردند، هم تحلیل وتفسیر از ماجرا کردند.
دعبل: آقای دکتر! می‌توانید در این زمینه بیشتر توضیح بدهید؟ یعنی چه باید کرد تا نسل جدید اهداف عاشورا را متوجه بشود؟
آیینه‌وند: ببینید، در طول تاریخ عاشورا را بر حسب شرایط و اقتضائات تفسیر کردند، بر حسب درک خود و زمانه خود عاشورا را تحلیل کردند. زمان ما الان با توجه به انقلاب و تحولات عظیمی که در علم و تکنولوژی پدیده‌ها و تحولات اجتماعی و تحولات اندیشگی و گسترش رسانه‌های جدید و انفجار اطلاعات، نیازمند تدوین روشن‌تر و واضح‌تری از قیام عاشوراست تا خطوط این قیام خیلی مشخص‌تر بشود.در حقیقت هدف قیام مشخص شود و بعد کاربرد آن قیام در روابط با جوامع امروز مشخص بشود. یعنی نسل جدید می‌تواند با ادبیات خاصی با عاشورا و واقعه کربلا ارتباط برقرار کند، مثلا ما عزاداری را صرفا برای عزاداری برگزار نمی‌کنیم که تبدیل به یک هدف بشود. عزاداری‌هایی که در ایام عاشورا برگزار می شود، برای جنبه‌های متعالی‌تری است که آن درک معرفتی است از قیام و آن درک معرفتی هم باید کمک کند به شناخت بیشتر و عمیق تر ما از اسلام و به ما جهت بدهد و الگو بدهد برای این که از آن به صورت عملی بهره‌برداری کنیم و بتوانیم این رسالت را در خودمان مجسم کنیم و عملی کنیم و کاربردی کنیم. این مهم امروز وظیفه مورخان و وظیفه تحلیلگران تاریخ اسلام و عاشورا است.
گفتگو از: سایر محمدی
کد مطلب: 1675