کد مطلب : ۱۷۵۶۶
گفت‌و‌گوی دعبل با استاد مجاهدی : آموزه‌های قرآنی و تعلیمات دینی در گسترة شعر آیینی
محمدعلی مجاهدی متخلص به (پروانه) در سال ۱۳۲۲ش. در قم به دنیا آمد، پدر ایشان مرحوم آیت‌الله میرزا محمد مجاهدی تبریزی است. وی تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در زادگاهش به پایان برد و پس از اخذ مدرک کارشناسی حقوق قضایی چند سالی به تحصیل علوم حوزوی و بررسی متون منظوم پارسی و تحقیق دربارة شعر آیینی و تجزیه و تحلیل مؤلفه‌های آن پرداخت.
مجاهدی تاکنون آثار متعددی را در حوزة تألیف و تدوین در قلمرو شعر و ادب فارسی عرضه کرده است که از این میان می‌توان به فغان دل (مجموعة اشعار حسینعلی بیک شرر فرزند آذر بیگدلی)، تذکرة سخنوران قم، محفل روحانیان (تذکرة علمای شاعر)، گنجینة اسرار عمان سامانی، شکوه شعر عاشورا، سیمای مهدی موعود(ع) درآئینه شعر فارسی و تذکرة شعرای مرثیه‌سرا در زبان فارسی اشاره کرد. همچنین «کاروان شعر عاشورا» نام کتابی است که مجاهدی پس از سال‌ها مطالعه و تحقیق آن را در حوزة ادبیات آیینی به رشتة تحریر درآورده است.
مجاهدی از شاعران پیشکسوتی است که هر سال از قم به تهران می‌آید تا در جلسات مقام معظم رهبری با شاعران شرکت کند و به گفتة خود سراپاگوش است تا از سخنان رهبری پند و موعظه‌ای فرا گیرد و بتواند در شعر آیینی به دنبال تحقق آن باشد، با وی دربارة این نشست‌ها و تأثیراتی که در ادبیات آیینی دارد، به گفت‌و‌گو نشستیم.
دعبل: جناب مجاهدی ، شخص شما همیشه به عنوان یک شاعر پیشکسوت در نشست‌های رهبری با شاعران حضور داشته‌اید و این فضا و رنگ و بوی آن را از نزدیک حس کرده‌اید؟ از نظر شما برگزاری این نشست‌ها تا چه اندازه اهمیت دارد و چه میزان توانسته بر فضای ادبیات آیینی ما اثرگذار باشد؟
در نخستین اثر خود «شکوه شعر عاشورا در زبان فارسی» سعی کردم تا از جوانه‌های آغازین شعر عاشورا در زبان فارسی و شرایط ناگواری که در سه سدة آغاز هجری در جوامع اسلامی مخصوصاً در ایران حاکم بوده است، پرده‌برداری کنم و شرح بدهم، چرا در این مدت ما به تعداد انگشتان دست‌مان آثار مستقل و فاخری در زمینة دینی نداریم. همچنین تلاش‌کردم در طول تاریخ پا‌به‌پا تغییرات شعر آیینی را بیان کنم، در فصلی از این کتاب که به شعر پس از انقلاب توجه دارد، یکی از پارامترهایی که بحث شده است، رهنمودهای اندیشمندان و عالمان دینی جامعه به‌ویژه مرحوم امام خمینی و رهبر معظم انقلاب اسلامی است که من تلاش کرده‌ام این بیانات و رهنمودها را ذکر کنم؛ چرا که این مطالب جریان‌ساز است.
برای نمونه یکی از مقوله‌هایی که ایشان سال گذشته بدان اشاره داشتند، مسئلة بزرگداشت مقام ادبی مرحوم بهجتی (شفق) بود، که اگر این رهنمودها انجام نمی‌شد، امروز ما توفیق انجام این کار را پیدا نمی‌کردیم. از خلال این نشست‌ها گاهی هشدارها و رهنمودهایی ارائه می‌شود که از دید اهالی شعر آیینی مغفول مانده و می‌تواند به کارهای هنری ختم به‌خیر شود و دستاوردهای خوبی هم دارد. بنابراین این نشست‌ها تا اینجا همگی جریان‌ساز بوده و به نوعی شعر آیینی ما را در سالهای اخیر جهت داده است.
برای اثبات این ادعا کافی است، شعر قبل از انقلاب را با شعر پس از انقلاب به‌ویژه در سالهای اخیر مقایسه کنیم، یا شعر ۱۰ سالة اخیر را با ۱۰ سال قبل مقایسه کنیم؛ پس از پیروزی انقلاب اسلامی جایگاه شعر آیینی در کشور ما ارتقاء قابل توجهی داشت و دیگر از دلزدگی‌ها، بی‌حرمتی‌ها و کم‌لطفی‌های قبل از انقلاب کمتر می‌توان سراغ گرفت.
این رویکرد باعث شد شاعران مذهبی در سالهای اخیر طبق رهنمودهای مقام معظم رهبری که به بهانة نشست‌های رهبری با شاعران آیینی مطرح می‌شد، به سراغ لایه‌های ناگفته و ناشنیده از مذهب و آیین تشیع بروند و به‌گونه‌ای ابعاد حماسی، مذهبی و ارزشی مقولات آیینی را در قالب شعر بیان کنند که تا پیش از این در جریان شعر آیینی کشور ما سابقه نداشته است.
دعبل: جناب استاد بسیار دیده شده شاعران جوان و حتی شاعران مطرح تلاش می‌کنند، بهترین سروده‌های خود را برای ارائه در این جلسات تولید کنند، این خود یک عامل تشویقی است که می‌تواند منجر به فاخر شدن شعر آیینی ما شود، برای حفظ این جریان و عادی نشدن آن چه باید کرد؟
درست است، باید تلاش کنیم تا شعرهای آیینی که بدین منظور سروده می‌شود، با نگاه نافذ و لایه‌شکن به عمق مطالب رسوخ کنند. بسیاری از مقوله‌هایی که ما درقلمرو شعر آیینی داریم، هم‌اکنون ناگفته باقی مانده است، اکنون دیگر زمان پرداختن به این مقولات ناگفته است. رهنمودهای رهبری و برپایی نشست‌های رهبری با شاعران یکی از این انگیزه‌هاست که قاطبة اهل قلم را سوق می‌دهد.
امروزه قلمرو شعر آیینی در کشور ما دیگر به مناقب و مراثی محدود نیست و هر مقوله‌ای که به نحوی متأثر از آموزه‌های وحیانی و تعلیمات قرآن کریم و نیز رهنمودهای مقام معظم رهبری باشد، در گسترة شعر آیینی خواهد گنجید.
دعبل: هر سال نشست‌های رهبری با شاعران برگزار می‌شود و به گفتة شما این نشست‌ها همواره جریان‌ساز هستند، به نظر شما وظیفة نهادها و مؤسسات فرهنگی در این زمینه چیست؟
کار موسات فرهنگی از زمانی آغاز می‌شود که این نشست‌ها برگزار می‌شوند، متأسفانه متولیان امور فرهنگی کشور ما به خاطر اینکه در وزارتخانه‌ها، نهادها و سازمان‌های مختلفی حضور دارند، کارهای موازی می‌کنند و تمام نیرو و امکانات را بسیج می‌کنند تا بگویند، اولویت کاری ما امسال این است و برویم شورا و تشکل ایجاد کنیم؛ درحالی‌که این مؤسسات فرهنگی اگر رهنمودهای مقام معظم رهبری را سرلوحة عمل خود قرار دهند و از نظر قلمرو موضوعی این رهنمودها را تجزیه و تقسیم‌بندی کنند، موفق‌تر خواهند بود؛ چرا که پس از آن می‌توانند با بهره از کارشناسان خبره در امر پژوهش به شناسایی استعداد‌ها، الزامات و باید‌ها و نباید‌ها بپردازند. آن‌گاه است که می‌توانند اثری جامع و مانع ارائه دهند که نه جنبة تبلیغاتی داشته باشد و نه جنبة سفارشی.
اینکه هر نهاد و مؤسسه‌ای بیاید هر سال فرمایش‌های رهبری را منتشر کند، صرفاً اثرگذار نیست؛ بلکه باید ابتدا رهنمودها را خوب شنید، درک کرد و پس از طبقه‌بندی با کارهای ریشه‌ای و بنیادی نیروها را در جهت رسیدن به هدف‌ها متمرکز کرد؛ تا در قلمروهای موضوعی متناسب با رهنمودهای مقام رهبری قدم بردارند. اگر چه این اقدام زمان‌بر است و ممکن است، چندین سال به طول انجامد، اما اثرگذار است.
مجاهدی تاکنون آثار متعددی را در حوزة تألیف و تدوین در قلمرو شعر و ادب فارسی عرضه کرده است که از این میان می‌توان به فغان دل (مجموعة اشعار حسینعلی بیک شرر فرزند آذر بیگدلی)، تذکرة سخنوران قم، محفل روحانیان (تذکرة علمای شاعر)، گنجینة اسرار عمان سامانی، شکوه شعر عاشورا، سیمای مهدی موعود(ع) درآئینه شعر فارسی و تذکرة شعرای مرثیه‌سرا در زبان فارسی اشاره کرد. همچنین «کاروان شعر عاشورا» نام کتابی است که مجاهدی پس از سال‌ها مطالعه و تحقیق آن را در حوزة ادبیات آیینی به رشتة تحریر درآورده است.
مجاهدی از شاعران پیشکسوتی است که هر سال از قم به تهران می‌آید تا در جلسات مقام معظم رهبری با شاعران شرکت کند و به گفتة خود سراپاگوش است تا از سخنان رهبری پند و موعظه‌ای فرا گیرد و بتواند در شعر آیینی به دنبال تحقق آن باشد، با وی دربارة این نشست‌ها و تأثیراتی که در ادبیات آیینی دارد، به گفت‌و‌گو نشستیم.
دعبل: جناب مجاهدی ، شخص شما همیشه به عنوان یک شاعر پیشکسوت در نشست‌های رهبری با شاعران حضور داشته‌اید و این فضا و رنگ و بوی آن را از نزدیک حس کرده‌اید؟ از نظر شما برگزاری این نشست‌ها تا چه اندازه اهمیت دارد و چه میزان توانسته بر فضای ادبیات آیینی ما اثرگذار باشد؟
در نخستین اثر خود «شکوه شعر عاشورا در زبان فارسی» سعی کردم تا از جوانه‌های آغازین شعر عاشورا در زبان فارسی و شرایط ناگواری که در سه سدة آغاز هجری در جوامع اسلامی مخصوصاً در ایران حاکم بوده است، پرده‌برداری کنم و شرح بدهم، چرا در این مدت ما به تعداد انگشتان دست‌مان آثار مستقل و فاخری در زمینة دینی نداریم. همچنین تلاش‌کردم در طول تاریخ پا‌به‌پا تغییرات شعر آیینی را بیان کنم، در فصلی از این کتاب که به شعر پس از انقلاب توجه دارد، یکی از پارامترهایی که بحث شده است، رهنمودهای اندیشمندان و عالمان دینی جامعه به‌ویژه مرحوم امام خمینی و رهبر معظم انقلاب اسلامی است که من تلاش کرده‌ام این بیانات و رهنمودها را ذکر کنم؛ چرا که این مطالب جریان‌ساز است.
برای نمونه یکی از مقوله‌هایی که ایشان سال گذشته بدان اشاره داشتند، مسئلة بزرگداشت مقام ادبی مرحوم بهجتی (شفق) بود، که اگر این رهنمودها انجام نمی‌شد، امروز ما توفیق انجام این کار را پیدا نمی‌کردیم. از خلال این نشست‌ها گاهی هشدارها و رهنمودهایی ارائه می‌شود که از دید اهالی شعر آیینی مغفول مانده و می‌تواند به کارهای هنری ختم به‌خیر شود و دستاوردهای خوبی هم دارد. بنابراین این نشست‌ها تا اینجا همگی جریان‌ساز بوده و به نوعی شعر آیینی ما را در سالهای اخیر جهت داده است.
برای اثبات این ادعا کافی است، شعر قبل از انقلاب را با شعر پس از انقلاب به‌ویژه در سالهای اخیر مقایسه کنیم، یا شعر ۱۰ سالة اخیر را با ۱۰ سال قبل مقایسه کنیم؛ پس از پیروزی انقلاب اسلامی جایگاه شعر آیینی در کشور ما ارتقاء قابل توجهی داشت و دیگر از دلزدگی‌ها، بی‌حرمتی‌ها و کم‌لطفی‌های قبل از انقلاب کمتر می‌توان سراغ گرفت.
این رویکرد باعث شد شاعران مذهبی در سالهای اخیر طبق رهنمودهای مقام معظم رهبری که به بهانة نشست‌های رهبری با شاعران آیینی مطرح می‌شد، به سراغ لایه‌های ناگفته و ناشنیده از مذهب و آیین تشیع بروند و به‌گونه‌ای ابعاد حماسی، مذهبی و ارزشی مقولات آیینی را در قالب شعر بیان کنند که تا پیش از این در جریان شعر آیینی کشور ما سابقه نداشته است.
دعبل: جناب استاد بسیار دیده شده شاعران جوان و حتی شاعران مطرح تلاش می‌کنند، بهترین سروده‌های خود را برای ارائه در این جلسات تولید کنند، این خود یک عامل تشویقی است که می‌تواند منجر به فاخر شدن شعر آیینی ما شود، برای حفظ این جریان و عادی نشدن آن چه باید کرد؟
درست است، باید تلاش کنیم تا شعرهای آیینی که بدین منظور سروده می‌شود، با نگاه نافذ و لایه‌شکن به عمق مطالب رسوخ کنند. بسیاری از مقوله‌هایی که ما درقلمرو شعر آیینی داریم، هم‌اکنون ناگفته باقی مانده است، اکنون دیگر زمان پرداختن به این مقولات ناگفته است. رهنمودهای رهبری و برپایی نشست‌های رهبری با شاعران یکی از این انگیزه‌هاست که قاطبة اهل قلم را سوق می‌دهد.
امروزه قلمرو شعر آیینی در کشور ما دیگر به مناقب و مراثی محدود نیست و هر مقوله‌ای که به نحوی متأثر از آموزه‌های وحیانی و تعلیمات قرآن کریم و نیز رهنمودهای مقام معظم رهبری باشد، در گسترة شعر آیینی خواهد گنجید.
دعبل: هر سال نشست‌های رهبری با شاعران برگزار می‌شود و به گفتة شما این نشست‌ها همواره جریان‌ساز هستند، به نظر شما وظیفة نهادها و مؤسسات فرهنگی در این زمینه چیست؟
کار موسات فرهنگی از زمانی آغاز می‌شود که این نشست‌ها برگزار می‌شوند، متأسفانه متولیان امور فرهنگی کشور ما به خاطر اینکه در وزارتخانه‌ها، نهادها و سازمان‌های مختلفی حضور دارند، کارهای موازی می‌کنند و تمام نیرو و امکانات را بسیج می‌کنند تا بگویند، اولویت کاری ما امسال این است و برویم شورا و تشکل ایجاد کنیم؛ درحالی‌که این مؤسسات فرهنگی اگر رهنمودهای مقام معظم رهبری را سرلوحة عمل خود قرار دهند و از نظر قلمرو موضوعی این رهنمودها را تجزیه و تقسیم‌بندی کنند، موفق‌تر خواهند بود؛ چرا که پس از آن می‌توانند با بهره از کارشناسان خبره در امر پژوهش به شناسایی استعداد‌ها، الزامات و باید‌ها و نباید‌ها بپردازند. آن‌گاه است که می‌توانند اثری جامع و مانع ارائه دهند که نه جنبة تبلیغاتی داشته باشد و نه جنبة سفارشی.
اینکه هر نهاد و مؤسسه‌ای بیاید هر سال فرمایش‌های رهبری را منتشر کند، صرفاً اثرگذار نیست؛ بلکه باید ابتدا رهنمودها را خوب شنید، درک کرد و پس از طبقه‌بندی با کارهای ریشه‌ای و بنیادی نیروها را در جهت رسیدن به هدف‌ها متمرکز کرد؛ تا در قلمروهای موضوعی متناسب با رهنمودهای مقام رهبری قدم بردارند. اگر چه این اقدام زمان‌بر است و ممکن است، چندین سال به طول انجامد، اما اثرگذار است.
