آرمان هیأت - گفت‌وگوی دعبل با امیر اسماعیل آذر : انقلاب اسلامي و مشاعره آييني

گفت‌وگوی دعبل با امیر اسماعیل آذر : انقلاب اسلامي و مشاعره آييني

شعر آيينی قدمتی بالا و ظرفيتی فراوان دارد، منتهی افراد ذی‌صلاحی كه از طرفی اين شعر‌ها را آموخته و سپس آن‌ها را وارد هيئت‌ها و مجالس عزاداری كنند اندك هستند، كلاس‌های مداحی نيز تنها بر روی نحوه خواندن مداح تأكيد می‌كنند، در حاليكه اگر آموز‌های اين چنينی نيز به مداحان در اين كلاس‌ها داده شود، ما خود به خود زمينه ورود را فراهم آورده‌ايم.

امير اسماعيل‌آذر را تقريباً همه ادب‌دوستان و كسانی كه اندك علاقه‌ای به شعر داشته ‌باشند، می‌شناسند، دكتر آذر كه بيشتر با برنامه مشاعره در رسانه ملی شناخته شده ‌است، يدی توانا در خدمت رسانی به شعر و ادب فارسی دارد.
حضور به عنوان مجری و كارشناس برنامه در برنامه‌‌های مشاعره تنها يك بعد از فعاليت‌های ادبی دكتر آذر است، وی هم‌چنين به عنوان استاد زبان و ادبيات فارسی و عضو هيئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقيقات تهران و مدير گروه ادبيات فارسی سازمان فرهنگی اكو، سال‌هاست كه مشغول تدريس و فعاليت است.
در حوزه تأليف هم آثار متعددی از آذر منتشر شده است كه از آن ميان می‌توان به كتاب‌های «تأثير ادبيات ايران بر ادبيات جهان»، «شاهكارهای ادبی جهان» ، «سعدی‌شناسی»، «شكوه عشق» و «خورشيد خراسان» اشاره كرد.
دكتر امیر اسماعیل‌آذر طی سال‌های گذشته توانسته جريان‌های مشاعره آيينی را در استان‌های كشور راه‌اندازی كند و به واسطه برنامه «به تماشا سوگند و به آغاز كلام» شعر و به‌خصوص شعر آیینی را به خانه‌های مردم بياورد.
گفت‌و‌گو با دكتر آذر چنان جذاب است كه نمی‌توان به راحتی از آن دل كند، وی كه هميشه با رويی گشاده و لحن بيانی صميمی و در عين حال ادبی خود پذيرای خبرنگاران است، اين بار نيز با وجود مشغله كاری از دغدغه‌های خود در حوزه مشاعر آيينی و پيشنيه آن در ايران و ضعف‌ها و كاستی‌ها دراين عرصه برای ما گفت.

دعبل: اگر بخواهيم نگاهی به پيشنه مشاعره در ايران داشته باشيم، شروع آن را از چه سالی می‌توان دانست؟ آيا پيشينه‌ای به قدمت تاريخ شعر فارسی دارد يا طی چند ده سال اخير به وجود آمده است؟
پيشنه مشاعره به زمانی باز‌مي‌گردد كه شاعران پيرامون هم شعر می‌گفتند و به نوعی با موضوع خاصی بين هم داد و ستد شعری داشتند، از اين نگاه می‌توانيم بگوييم مشاعره تاريخ هزار ساله دارد، اما جای پای مشاعره به شيوه امروز را در روزگار قاجار می‌‌توان مشاهده كرد، حدود صد سال پيش به اينطرف نشانه‌هايی از مشاعره را در تاريخ می‌توان ديد، پدربزرگ من شب‌ها خاصه در شب‌های بلند تابستان به همراه خويشان و نزديكان در حياط‌های بزرگ و سرسبز می‌نشستند و با هم مشاعره می‌كردند.

به عبارتی مشاعره با شكل امروزی آن شايد از حدود۱۰۰ تا ۱۵۰ سال پيش اين گونه رواج پيدا كرده است، اما آنچه كه به عنوان پيشينه اوليه می‌توان از آن سراغ گرفت، اين است كه شاعران و اهل سخن با شعر و سخن منظوم پاسخ يكديگر را می‌داده‌اند. پس می‌توان گفت، مشاعره ريشه و تاريخ هزارساله دارد.

دعبل: در روزگار معاصر به ويژه قبل از پيروزی انقلاب اسلامی نيز مشاعره وجود داشت، آيا می‌توان مشاعره آيينی را مولود انقلاب اسلامی دانست؟
پيش از انقلاب در دهه ۴۰ و ۵۰ و در روزگاری كه تلويزيون وجود نداشت، مرحوم «مهدی سهيلی» مشاعره‌ای در راديو اجرا می‌كرد كه از پرطرفدار‌ترين برنامه‌ها بود، اما متأسفانه پس از آن ديگر اقبال و توجهی به اين گونه برنامه‌ها نشد، پس از پيروزی انقلاب اسلامی با توجه به ماهيت فرهنگی و مفاهيم ارزشی كه در درون انقلاب وجود داشت، اين ايده كه مفاهيم عميق اخلاقی و دينی را در قالب مشاعره و شعرخوانی در صدا و سيما به ويژه مشاعره آيينی ترويج دهيم قوت گرفت.

سپس اجرای برنامه مشاعره در برنامه كاری قرار گرفت، در نتيجه با پشتكار مديران طراز اول سيما اين امر به اوج رونق خود رسيد، به گونه‌ای كه در زمره پر‌بيننده‌ترين برنامه‌ها قرار گرفت، به همين دليل امروز نيز ما تلاش می‌كنيم هر لحظه جذابيت‌های اين برنامه را فزونی بخشيم و شيوه‌هايی به كار گيريم كه در طراوت و ارتقا و ارتفاع برنامه موثر باشد.

بايد يادآوی كنم كه اكنون نيز كتابی را فراهم آورده‌ام بنام «كتاب مشاعره» با ۱۲ هزار بيت شعر قابل اعتماد و چند صد شعر كوتاه در قالب نيمايی. اين كتاب را انتشارات سخن چاپ كرده و اكنون در دست دوستداران شعر و مشاعره است، البته اگر حمايت‌های لازم وجود داشته باشد، برای هر گرايشی در مشاعره آيينی نيز يك كتاب شعر تهيه خواهم كرد.

دعبل: نخستين بار چه تاريخی مشاعره از سيما پخش شد؟ آيا آن زمان هم به مشاعره آيينی توجه داشتيد؟
نخستين بار حدود ۲۰ سال پيش بود، كه شبكه يك، برنامه‌ مشاعره را با تهيه‌كنندگی آقای ربيعی پخش كرد و بعد از آن هم شبكه ۲، دو سری اين برنامه را ضبط و پخش كرد.

برنامه مشاعره از همان ابتدا برنامه جالب و هيجان‌انگيزی بود، اما چون اين دو شبكه هفته‌ای يك برنامه در وقت‌های كم مخاطب پخش می‌كردند، نمی توانست جايی برای خود باز كند، اما در زمان دكتر پور‌حسين اين برنامه در وقتی مناسب و هر شب پخش از شبكه آموزش شد و مردم آن را دريافتند و شبكه آموزش توانست مخاطبان فراوانی برای خود بيايد.

هم‌چنين مدير كنونی شبكه آموزش آقای قاسمی نيز تمام تلاش و مساعی خود را برای ارتقای كيفی اين برنامه به كار گرفته كه البته جای تشكر و سپاس دارد.

در پاسخ به سوال دوم نيز بايد گفت كه پيرامون مشاعره آيينی اصولاً يك ژانر شعری وجود دارد، بنام شعر مذهبی، من در «شكوه عشق» پيرامون تاريخ و شعر عاشورا بسيار سخن‌گفته‌ام و اساساً شعر آيينی جايگاه ويژه‌ای در شعر فارسی دارد و به دليل سرشار بودن از مسائل انسانی، معنوی و اخلاقی بهترين گزينه برای استفاده در مشاعره است، به همين دليل جريان مشاعره آيينی از همان پيروزی انقلاب اسلامی آغاز شد و حيات خود را تاكنون ادامه داده است.

وقتی مشاعر‌ه‌ها پيش رفت و مخاطبان از برنامه استقبال كردند، طبعاً بايد برنامه را به طريق علمی و گرايشی برگزار می‌كرديم، اين بود كه نخست گرايش شعر رضوی را بنيان گذاشتيم كه ملی شد و در بوشهر مركزيت دارد و هر سال يكی از بهترين برنامه‌های جشنواره رضوی به شمار می‌‌آيد.

اين برنامه توانسته بسياری از عناوين اولين را به خود اختصاص دهد، پس از موفقيت مشاعره رضوی در بوشهر، مشاعره حسينی راه‌اندازی و ضبط اين برنامه در تهران آغاز شد، موفقيت اين گرايش نيز نشان داد كه اساساً در حوزه آيينی می‌توان فعاليت وسيعی را برای مشاعره آغاز كرد، مشاعره علوی و موفقيت آن نيز شاهد ديگری بر اين ادعاست، اكنون نيز مشاعره نبوی و قرآنی در دستور كار قرار داد.

دعبل: آقای دكتر شعر آيينی حوزه‌ها و گرايش‌های مختلفی دارد كه هر كدام وزن مخصوص به خود را دارند، برای مثال پربارترين گرايش شعر آيينی شعر عاشوراست، پس از آن انتظار و... ؛ آيا اشعار آيينی ما به اندازه‌ای هستند كه ظرفيت برگزاری مشاعره ويژه امام صادق(ع) را داشته باشيم؟
در وضعيت كنونی خير، بايد توجه داشته باشيم، گرايش‌های كنونی ما بر اساس داده‌های ادبياتمان شكل می‌گيرد، برای مثال ما در مورد پيامبر يك دنيا شعر داريم، در مورد حضرت امام علی(ع)، امام حسين، امام رضا(ع) و امام عصر(عج) نيز همين گونه است، اما در مورد ساير ائمه حوزه‌ها چندان شناخته شده نيستند و اشعار آيينی درباره اين معصومان در طول تاريخ پراكنده‌اند.

در صورتيكه نياز است تا حمايت‌هايی صورت گيرد تا شاعران و ادب دوستان با تحقيقات مستمر ردپای اين اشعار را در شعر‌های طول تاريخ ادبيات فارسی يافته تا ما بتوانيم برای آن ها نيز مشاعره‌های خاصی را تعريف نماييم، در غير اين صورت در وضعيت فعلی حجم اندك اشعار به ما اجازه چنين كاری را نمی‌دهد.

دعبل: مشاعره‌های آيينی و اساساً شعرهای آيينی تا چه انداه ظرفيت اين را دارند كه بتوانند خوراك فرهنگی مجالس عزاداری ما را فراهم كنند و به نوعی عزاداری فرهيخته را كه در آن شعر موجب معرفت شخص می‌شود رقم زنند؟
شعر آيينی همان‌طور كه گفتم قدمتی بالا و ظرفيتی فراوان دارد، منتهی افراد ذی‌صلاحی كه از طرفی اين شعر‌ها را آموخته و سپس آن‌ها را وارد هيئت‌ها و مجالس عزاداری كنند اندك هستند، كلاس‌های مداحی نيز تنها بر روی نحوه خواندن مداح تأكيد می‌كنند، در حاليكه اگر آموز‌های اين چنينی نيز به مداحان در اين كلاس‌ها داده شود، ما خود به خود زمينه ورود را فراهم آورده‌ايم.

برای مداحان بايد كلاس‌های تخصصی گذاشت، آن‌ها را با تاريخ اسلام و حماسه عاشورا به طور علمی آشنا كرد، و به نوعی حتی پای مشاعره‌های آيينی را به مجالس عزداری باز‌كرد.

من هميشه آرزويم اين بوده است كه‌ ای‌كاش جوان‌ها و بچه‌های ما به شعر و حكمت فارسی روی بياورند و خدا را واقعا شكر می‌كنم كه مشاعره‌های آيينی سهمی در رسيدن به اين هدف داشته است و اين كه می‌گويم سهم داشته است گواهی‌اش نامه‌ها و تماس‌هايی بوده است كه با پخش اين برنامه به شبكه آموزش سرازير شد و بسياری من را در خيابان و دانشگاه می‌ديدند و مهر و محبت خود را بيان می‌كردند.

من در حالی كه سال‌هاست در صدا و سيما در مناسبت‌های مختلف و با موضوع‌های گوناگون مشغول تهيه برنامه‌های فرهنگی و ادبی هستم، اما هيچ كدام توفيق اين برنامه را نداشتند. حتی چهره من با اين برنامه برای مردم آشنا شد.

اين برنامه‌ها سبب شد نوجوانان ما به شعر و كتاب روی‌ بياورند، و با تاريخ اسلام و ائمه(ع) بيشتر آشنا شوند، ما هم داريم تلاش مي‌كنيم كه مشاعره‌ها را به سمت اخلاقيات جامعه بيشتر سوق دهيم تا معنويت تقويت شود. باری همين شعر آيينی را بر می‌گزينيم چرا كه شعر آيينی در مركزش عاطفه، احساس و اخلاق وجود دارد.

دعبل: آقای دكتر شما در ميان سخنان خود چند باری به حمايت اشاره كرديد؟ آيا حماليت‌های لازم صورت نمی‌گيرد؟ در چه زمينه‌هايی نيازمند حمايت هستيد؟
وزارتخانه‌هايی مانند آموزش و پرورش، وزارت علوم،تحقيقات و فناوری اطلاعات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بايد بيشتر متولی اين چنين كارها باشند.

البته تعامل وزارت ارشاد از شخص وزير گرفته تا معاونان و مديران در ارتباط با ارتقای شعر آيينی و مصاديق ديگر فرهنگی مناسب و قابل توجه است، اما با اينكه موارد آيينی از جمله قرآن از محورهای اصلی نظام به حساب می‌آيد، متأسفانه هر جا كه برای انجام تحقيقات استمداد می‌طلبيم، پاسخی بسزا نمی‌شنويم.

به عبارتی برای تحقيق در زمينه شعر آيينی و توليد محتوا برای مشاعره آيينی حمايت‌ها بسيار اندك است.