آرمان هیأت - اثبات دین نیازی به نشانه های عجیب ندارد

در گفتوی خیمه با استاد دانشگاه علامه طباطبایی مطرح شد؛

دکتر محمد حسین پناهی در واکنش به خبر سجده اسب در یکی از حسینه های بحرین، اثبات دین را نیازمند به نشانه های عجیب ندانست و گفت: در سیره امامان و سنت رسول الله هیچ گاه چنین چیزی نبوده است.

با اعلام خبر بحث برانگیز یک سایت عربی با موضوع تصاویر اسبی در حال سجده در یکی از حسینه های بحرین سایت خیمه با دکتر محمد حسین پناهی ،دکترای جامعه شناسی و استاد دانشگاه علامه طباطبایی در این رابطه مصاحبه ای داشته ایم.

خیمه: به نظر شما رویکرد جامعه شناسانه به این نوع اخبار باید چگونه باشد؟
پناهی: من معتقدم رویکرد ما به این‌گونه خبرها باید حساب‌شده‌تر و منطقی‌تر باشد و اصلاً فارغ از درستی و نادرستی این خبر به آن بپردازیم. رویکرد جامعه‌شناسانه به این نوع اخبار معتقد است باید به تأثیرات انتشار این خبر بر اعضای جامعه دين‌داران توجه کنیم.
این اخبار شاید باعث شود بخشی از دين‌داران جامعه ما افزایش پیدا کند. اما آیا این ارزش آن را دارد که دین عوام‌زده شود تا دين‌داران جامعه افزایش یابد؟ من فکر می‌کنم هیچ‌گاه این اخبار در اسلام و در سیره ائمه نبوده است. یعنی هیچ‌گاه ندیده‌ایم که امامان ما بگویند یک اناری بیاورید و قالبی بگیرید تا روی آن لفظ الله بیفتد و به مردم بگویید این نشانه خداست. در حالی که آن‌ها واقعاً معتقد هستند که هر دانه انگور نشانه خداست. حتی در قرآن هم همین رویکرد هست. قرآن هیچ‌گاه نمی‌گوید که بر اثر یک استثناء به اسلام روی بیاورید. بلکه معتقد است در همین چرخش زمین و شب و روز خدا را در همین‌ها ببینید. آیه‌ای هست که می‌گوید همین که دانه‌ای را می‌کارید و آن می‌روید، همین نشانه خداوند است. برای همین من فکر می‌کنم ما هیچ نمونه و شاهد تاریخی در این زمینه نداشته‌ایم و در سیره امامان و در سنت رسول الله هیچ‌گاه چنین چیزی ندیده‌ایم و بعید است بتوان در مورد چنین چیزهایی حکم داد و آن را پذیرفت.

خیمه: عملکرد سازمان‌ها و نهادهای تبلیغی در برابر چنین اخباری باید چگونه باشد؟
پناهی: سازمان‌های تبلیغی باید روشنگری‌شان در سطح کلان باشد، تا بتوانند با دادن آگاهی و روشن کردن صورت قضایا عموم جامعه را آگاه کنند.
فکر می‌کنم خیلی هم نیازی نیست برویم و به تک تک افراد بگوییم این خبر دروغ بوده و صحت نداشته است. این خودش شاید به نوعی کار را شدت دهد و باعث شود سرعت نشر این خبر بیشتر شود. حالا اگر یک نفر در یک روستایی به این قضیه اعتقاد داشت و باورش شده بود و ایمانش بیشتر شده بود حال مدام با او کلنجار نرویم که این خبر غلط بوده است.

خیمه: انتشار چنین اخباری چه تاثیراتی در پی دارد؟
پناهی: باید متوجه باشیم که خود این اخبار چه آثار مخربی ممکن است داشته باشد. چرا که شما فرض کنید شخصی خبری را می‌شنود به آن ایمان می‌آورد و باور می‌کند و بعد از مدتی می‌فهمد غلط بوده است، بخش عمده‌ای از باورها و ایمانش آسیب می‌بیند و فرد دچار صدمه‌ی جدی می‌شود. این‌ها از مضراتی است که باور آن‌ها و انتشار آن جامعه را دچار خود می‌کند. خطر دوم که باز به آن تأیید می‌کنم خطر عوام‌زده شدن دین است. این خطر هم کم‌تر از خطر اول نیست. دین اگر به مرور زمان بخواهد راه خود را طی کند قطعاً عوام‌زده می‌شود. و در مقابل، هستند خواصی که دین را این‌گونه نمی‌فهمند و در این صورت این اخبار برای آن‌ها مضحک می‌آید و برای آن‌ها سوال می‌شود دینی که ما فهمیدیم، این اخبار و روایت‌هاست؟ چه ماجرایی دارد؟ همان‌ که ممکن است عده‌ای را جذب کند، ممکن هم هست که عده‌ای را دفع کند. و لذا من فکر می‌کنم که نیاز به هوشیاری و دقت بسیار بیشتری هست در برخورد با این خبرها.

خیمه: عده‌ای معتقدند نقد و بررسی این اخبار و واکنش عمومی، باورها و اعتقادات مردم را خدشه‌دار می‌کند. بهتر است ممانعتی در پذیرش این اخبار صورت نگیرد. نظر شما چیست؟
پناهی: اگر در سطح فردی هست، من فکر می‌کنم خیلی مناسب نباشد با او هم وارد یک بحث و جدل و چالشی شویم و بخواهیم آن را اثبات کنیم که مثلاً این خبر دروغ بوده است، اما اگر قرار است این بحث سازمان یافته و به صورت گسترده منتشر شود، قطعاً نمی‌توانیم بگوییم ممانعت نشود، چون اگر ممانعت نشود روز به روز هجم آن افزایش پیدا می‌کند. لذا منطقی‌تر آن است که برخوردهای از جنس آگاهی دهنده که باعث می‌شود افراد خودشان یک رویکرد صحیحی در مقابل این نوع خبرها داشته باشند صورت گیرد.

خیمه: در جوامع غربی و در ادیان دیگر این مسائل هست ؟
پناهی: در مسیحیت و سایر ادیان کم و بیش وجود دارد. چون هر دینی بخشی از هر جامعه دینی را عوام آن تشکیل می دهند و عوام هم از دین خود توقعاتی دارند و این منحصر به اسلام نیست. در هر دین بالاخره باید مباحثی باشد که عوام را هم قانع کند و خطر همین‌جاست که قانع کردن بیش از حد آن‌ها خطر عوام‌زدگی دین را باعث می‌شود.

خیمه: چرا این نوع اخبار معمولا مورد توجه و اقبال عموم مردم قرار می گیرد؟
پناهی: طبیعتاً بخشی به دلیل عملکرد ضعیف دستگاه‌های مربوطه است. بخشی به نوع فرهنگ‌ها و آداب و رسوم و سنن افراد در جوامع و فرهنگ‌های مختلف برمی‌گردد که فکر می‌کنم مورد اول با آن در ارتباط باشد و بخشی هم طبیعتاً جذابیت این نوع خبرها هست. در هر صورت شما قائل به هر نوع سطح دینی باشید این نوع اخبار و مباحث برای بخشی از جامعه جذابیت دارد. مطمئن باشید ارگان‌های ذیربط اگر بهترین عملکرد را داشتند این به صفر نمی‌رسید و گروه‌هایی هستند که مشتاقند این اخبار را بشنوند و علاقه‌مند باشند به این نوع خبرها.