حدود بیست سال سابقه مداحی اهل بیت (ع) را دارد. هفت سالی هم می شود که در حوزه شعر آیینی وارد شده و تلاش می کند تا در محضر اساتید این فن نکات و دستورالعمل های عرض ادب بهتر در محضر ائمه اطهار (ع) را بیاموزد.
برای آشنایی بیشتر با «محسن غلامحسینی» که عضو تقریباً ثابت انجمن های شعر آیینی است، گفت و گویی با او انجام داده ایم که شرح آن را می خوانید.

برای شروع گفت و گو خوب است کمی با فعالیت های شما در خدمت به اهل بیت علیهم السلام آشنا شویم. ورودتان به حوزه شعر آیینی چه زمانی و چگونه اتفاق افتاد و در این مدت تحت آموزش کدام اساتید بوده اید؟

قبل از ورودبه عرصه شعر آیینی، حدود بیست سال به مداحی اهل بیت علیهم السلام مشغول بوده ام. در واقع قرار گرفتن در چنین فضایی زمینه ای برای ورود به شعر آیینی محسوب شد و حالا حدود هفت سال است که به طور جدی در این حوزه فعالیت می کنم. برای بهتر شدن اشعارم، به انجمن های ادبی می روم و از محضر اساتیدی از جمله آقایان آهی، فراز، صالحی کوشا، عنقا، جیرودی و اساتید دیگری که تجربه اندوخته در شعر آیینی هستند، بهره می برم. خوشبختانه در جلسات شعر آیینی بحث های خوبی انجام می شود و شرکت کنندگان می توانند مطالب مفیدی را بیاموزند. البته من زیاد اظهار مطلب نمی کنم و بیشتر از مطالب و اشعار اساتید استفاده می کنم.

با این وجود، به اعتقاد شما ورود به شعر آیینی اکتسابی است یا توفیقی است؟ یعنی باید کسی مورد الطاف الهی قرار بگیرد تا توان مدیحه سرایی اهل بیت (ع) را داشته باشد و یا صرف شرکت در مجالس شعر و انجمن های ادبی برای این کار کفایت می کند؟

در اینکه سرودن شعر آیینی یک امر اکتسابی است، بحثی وجود ندارد اما قبل از آن باید بدانیم که ورود به فضای شعر آیینی یک توفیق الهی است که باید جهت پیدا کرده و در کنار شاگردی پیش کسوت ها و اساتید ادبیات این وادی که دستی بر شعر آیینی دارند و معلومات تاریخی دارند، مورد رشد و پرورش قرار بگیرد. چون اساتید وقتی شعر آیینی می سرایند منبع روایی آن را هم دارند و تلمیح هایی بر این مطالب دارند. به این ترتیب نمی توان گفت سرودن شعر آیینی تنها اکتسابی است، بلکه لطف خداوند است که کسی می تواند در ثنای اهل بیت علیهم السلام شعری بسراید. در این راستا باید به قدر توان ممدوح را شناخت و با ایشان ارتباط معنوی پیدا کرد تا توفیق مدح بیشتر شود.

به لزوم آشنایی با تاریخ اسلام در سرودن شعر آیینی اشاره کردید. این گونه اطلاعات در تقویت شعر آیینی و میزان اثرگذاری آن بر مردم چه نقشی دارد؟

باید توجه داشته باشیم که در سردن شعر آیینی به خصوص شعرهای مربوط به وقایع کربلا باید زمان و مکان را با دقت لحاظ کرد. به عبارت دیگر اگر کسی درصدد سرودن شعر برای یکی از شهدای کربلا برآمد، باید به درستی بداند که او در چه زمان و مکانی و چه شرایطی مبارزه کرده و به شهادت رسیده است. این گونه موارد باید در کلام شعر آورده شود تا مخاطب ضمن گوش دادن به آن شعر، اطلاعات درستی هم درباره واقعه به دست بیاورد. نمونه ای از این ماجرا مربوط به ماجرای شهادت حضرت عبدالله (ع) فرزند امام حسن (ع) است که مدتی پیش، یکی از شعرا درباره این ماجرا شعری سروده بود و این مفهوم را در شعرش می رساند که «ظهر است و من در دامان عمویم شهید می شوم». این درحالی است که حضرت عبدالله در غروب عاشورا در دامان امام حسین(ع) و در گودال قتلگاه به شهادت رسید. پس این شعر اطلاعات اشتباهی درباره شهادت ایشان به مخاطب می دهد و از اینجا لزوم دقت در تاریخ اسلام و به خصوص شرح وقایع در شعر آیینی مشخص می شود.

راهکار حل این گونه مشکلات چیست؟

راه حل این است که افرادی که وارد شهر آیینی می شوند در جلسات اساتید این فن شرکت کرده و روحیه نقدپذیری را در خود تقویت کنند تا بتوانند زاییده فکری خود را در معرض چوب نقد قرار داده و آن را تقویت کنند. چون انتشار اشعاری با محتوای غلط، درواقع زحمت تلخی است که نتیجه درستی هم به دست نمی دهد. زمانی این زحمت طعم شیرینی به خود می گیرد که از نظر اساتید هم بهره ای برده باشد.

چون ما در دوره ای نیستیم که به درستی بدانیم ائمه اطهار علیهم السلام چه اتفاقاتی را گذرانده اند و چه ماجراهایی برای ایشان اتفاق افتاده است. به همین دلیل تاریخ اسلام را مطالعه کنیم تا محتوای شعر آیینی صحیح و اثرگذار باشد. به عنوان مثال در بسیاری از شعرهایی که در مدح امام جعفرصادق (ع) سروده شده به شهر مدینه اشاره شده، این درحالیست که جسارت هایی که به آن حضرت شد در شهر بغداد اتفاق افتاده است.

سایر شاخصه های شعر آیینی چیست که باید به آنها توجه کرد؟

یکی از موارد بسیار مهم در سرودن شعر آیینی این است که توجه داشته باشیم ممدوح در این شعر، افرادی هستند که در بالاترین مقام انسانی و ماورای تصور ما قرار دارند و ما باید از واژه ای استفاده کنیم که بتوانیم مقام آنها را مدح کنیم. البته باید بدانیم هر قدر هم با بهترین واژه ها این کار را انجام دهیم باز هم کم گفته ایم و درواقع مضمون از طرف ایشان به ما القا می شود. شعر شاخصه های ادبی، حماسی و مرثیه ای دارد که تمام این شاخصه ها باید هر قالب شعری گنجانده شود. یعنی مرثیه یا مدیحه باید همراه با عواطف و ادبیات باشد. این کار مشکلی است که باید شاعر در این زمینه تلاش کند و این کار جز در محضر اساتید ممکن نخواهد بود.

با این توضیحات چقدر تمایل دارید که شعرهای تان توسط مداحان خوانده شود؟

من هیچ ادعایی ندارم که مداحان اهل بیت (ع) اشعارم را در جلسات بخوانند. البته در گذشته این کار را انجام داده ام که موجب پشیمانی ام شده، چون متوجه شدم که شعر اشکالی داشته و یکی از دوستان با شنیدن آن، اشکال را یادآوری کرده است. به همین دلیل سعی می کنم که شعر توسط اساتید تایید شود و بعد از آن اگر لازم بود به مداحان معرفی شود. این روش بهتر است از اینکه خودم به دنبال آن باشم که شعرم توسط مداحان خوانده شود و کتابی منتشر کنم. درمجموع اگر قبلاً شعرم را به مداحان می سپردم تا در مجالس آن را بخوانند، امروزه از این کار اجتناب می کنم و ترجیح می دهم که شعر خودش جایگاهش را پیدا کند و معرفی شود.

گاهی هم شعرهای اهل بیتی با موسیقی خوانده می شود. نظرتان در این باره چیست؟

کارهای متفاوتی در این زمینه دیده ایم که معمولاً آهنگ حزن آوری دارد. این کار خوبی است، اما شعر مرثیه را نمی توان همراه با آهنگ خواند، چون فکر می کنم این کار نوعی جسارت و بی ادبی در محضر اهل بیت علیهم السلام است. شعرهایی که با آهنگ خوانده می شود باید با کنایه پردازی و به صورت ترانه سروده شود که این کار در شأن شعرهای آیینی نیست.

اشاره کردید که حدود بیست سال در حوزه مداحی و هفت سال در حوزه شعر آیینی فعالیت کرده اید. در طول این مدت خاطره جالب و به یادماندنی در ذهن دارید؟

خاطرات در این دوران زیاد است اما خوب است یادی از استاد احمد عزیزی کنم. زمانی که ایشان به تازگی شعری «یاس بوی مهربانی می دهد» را سروده بود، من این شعر را در هیئتی در شب شهادت حضرت فاطمه زهرا (س) خواندم. همان شب از دوستانم خواستم مقداری گل یاس آماده کرده و در زمانی که حال و هوای زمزمه پیش آمد این شعر را خواندم، دوستان گل های یاس را بر سر حاضران می ریختند. تلاقی شعر یاس و بوی یاس موجب شد که دیگر نیازی به نوحه نبود. مردم زمزمه می کردند و حال و هوای معنوی به اندازه ای بود که حتی مردم در موقع شام خوردن هم اشک می ریختند و زمزمه می کردند. این ماجرا بهترین خاطره من از دوران مداحی است که گاهی تکرار شد اما به زیبایی و جلوه آن شب کمتر پیش آمد.

به عنوان حسن ختام بگویید این روزها مشغول چه کاری هستید؟

مجموعه شعری به نام «چهل چشمه» از اقیانوس فضائل حضرت امیرالمؤمنین (ع) را شامل چهل مثنوی از شاعران قدیم تا معاصر است، در دست چاپ دارم. این مجموعه را از فروردین سال ۱۳۹۰ تا به حال جمع آوری کرده ام که در کنار هر مثنوی که در مورد فضائل و قضاوت ها و سبک زندگی آن حضرت است، حدیث و روایت مستندی درباره همان شعر نوشته شده است. این اثر تا پایان شهریور منتشر خواهد شد.

آرمان هیأت