همانگونه که حوزه‌های مختلف نشر کشورمان با معضلات و مشکلاتی روبرو هستند، نشر قرآنی نیز به دلیل حساسیت موجود در آن بیش از سایر حوزه‌ها درگیر این مشکلات است و آسیب‌های جدی‌تری آن را تهدید می‌کند که بخش مهمی از آن به دلیل ضعف برنامه‌ریزی و نیز نظارت دقیق بر محتوای آثار است.
در باره این معضلات با محمد خواجوی، رئیس سابق سازمان دارالقرآن الکریم و عضو هیئت امنای این سازمان به گفت‌وگو نشسته است که متن آن را از نظرتان می‌گذرانیم.

ـ با توجه به صبغه فعالیتی که در حوزه علوم قرآنی داشتید و در سازمانی مشغول به فعالیت هستید که به تعابیری مرکز اقدامات قرآنی در کشور به شمار می‌آید و حوزه نشر نیز بخشی از این اقدامات محسوب می‌شود، ارزیابی خود را درباره کیفیت محتوایی آثاری که در این حوزه منتشر می‌شوند، بفرمایید.
هر سال چندین هزار کتاب چاپ می‌شود که این موضوع مورد توجه است. بحث قرآن گاهی به معنی علوم قرآنی مصطلح مطرح است؛ مثل تاریخ قرآن، قرائات، متشابهات، محکمات و ... که همیشه یکسان هستند و چنانچه نظر متفاوتی در این باره داده شود، می‌توان از آن به عنوان یک رویکرد متفاوت یاد کرد.
از آنجا که اصل این علوم تغییر نمی‌کند، از این رو علوم قرآنی، تاریخ قرآن و طرح این مسئله که چه زمانی نازل شده و چند بار نازل شده است، متشابهات و محکمات چیست و ... همان مطالبی است که از قدیم‌الایام بوده است و تغییر نمی‌یابد.
ولی اگر معنی عام علوم قرآنی مورد نظر باشد به این معنی که هر آنچه درباره قرآن در حال انتشار است، باید گفت که هنوز جا دارد که در این باره کارهای بیشتری صورت گیرد.
قرآن یک اقیانوس است که باید در آن غور کرد و از آن گوهر و جواهر بیرون آورد. آنچه از این دریا استخراج می‌شود، هیچ گاه تمام‌شدنی نیست. یکی از مفسران اظهار کرده بود که تفسیر قرآن باید هر ده سال یک بار از نو ارائه شود؛ زیرا قرآن بطون مختلف دارد و هر زمان در شأن آن باید مطلب جدید ارائه شود.
بنا به فرمایش حضرت علی(ع)، عجایب این کتاب آسمانی هیچ گاه تمام‌شدنی نیست. تصور نمی‌کنم کاری نسبت به شأن قران انجام شده باشد و باید کار بسیار در این باره کرد و می‌توان اقدامات موثری در این باره ارائه داد.

ـ لطفا درباره کارهایی که می‌توان در این باره انجام داد، بیشتر توضیح دهید.
یکی از این اقدامات استفاده از قرآن به طور دقیق است، به طوری که برخی موضوعات که به اسلام نسبت داده شده است و برخی از قشری‌نگری‌هایی که مانع تلاش، رشد، ترقی و تعالی است، کنار زده شود و شفافیت قرآن خود را نشان دهد.
کارهای زیادی در این باره وجود دارد که می‌توان به آنها پرداخت. در این راستا معضلات و مشکلات بسیاری وجود دارد که باید به وسیله مبانی والای این کتاب آسمانی رفع شود.

ـ با توجه به اینکه از سیاستگذاران این حوزه هستید، آیا تاکنون بخش نظارتی را درباره ارجاع مسائل مبتلابه جامعه به نویسندگان این حوزه مشاهده کرده‌اید که سازمانی آن را در حیطه مسئولیت‌های خود داشته باشد؟
نظارت در حد ممیزی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام می‌شود. این اقدام در آن حد است که یک اثر عجیب و غیرمنطقی و نادرست به بازار نشر راه نیابد؛ ولی اینکه کتاب‌ها به درستی بررسی شوند و افرادی در این حوزه نظارت و بررسی کنند تا نیازها را مشخص کنند و معلوم شود که چقدر کتاب مورد نظر برای جامعه مفید است، اساسا چنین نظارتی در هیچ سازمانی وجود ندارد.
زمانی که من در سازمان دارالقرآن بودم، یک خیز برداشتیم که ترجمه‌های قرآن را تحت نظارت شورای کارشناسی بگذاریم. در این باره اگر فقط بخواهیم ترجمه‌هایی تحت عنوان قرآن با ترجمه فارسی را در نظر بگیریم، باید بگوییم شمار این آثار از ۱۰۰ اثر تجاوز نمی‌کند.
اگر ترجمه‌ها بررسی شوند و اشکالاتی که در آنهاست گوشزد و اصلاح شود و در ادامه هر کسی که ترجمه می‌نویسد، اثرش تحت نظارت آن شورا باشد و مشخص شود که این ترجمه جواب می‌دهد یا خیر، از جمله اقداماتی است که در این سازمان انجام می‌شود.
درباره اینکه هر اثر چند درصد از نیاز جامعه را رفع می‌کند، درصدی مشخص کردیم و آیین‌نامه‌ای را هم نوشتیم. وزارت ارشاد آن زمان مدعی شد که این کار را انجام می‌دهد و خواستار آن شد که کار به آنها واگذار شود.
با توجه به اینکه وزارت ارشاد از جهاتی مجوز کتاب‌ها را صادر می‌کند و قانون آن وزارتخانه را متولی می‌داند، ما هم گفتیم این اقدام، کار خوبی است و انجام آن را به بخش تخصصی بسپارید؛ چرا که ترجمه یک امر تخصصی قرآنی است.

ـ آیا وزارت ارشاد در این زمینه اقدام مثبتی انجام داد؟
در آن زمان به ارشاد گفتیم سازمان دارالقرآن می‌تواند این کار را انجام بدهد و اگر شما مدعی هستید که می‌توانید این کار را انجام دهید، ما انجام آن را به شما می‌سپاریم.
بعدها متوجه نشدیم که چه اتفاقی افتاد. این موضوع بروز و ظهور خارجی هم نداشت، البته شاید هم اتفاق‌هایی افتاده باشد، ولی به هر حال در این حوزه هنوز اتفاق واقعاً خوبی نیفتاده است.
در باقی موارد هم نظارتی به آن شکل نیست و شاید هم سیاست‌ها این طور است که اینقدر هم نیاز نباشد. معتقد هستیم که اگر یک جایگاه تخصصی قرآنی بر کتاب‌هایی که درباره قرآن کریم نوشته می‌شود نظارت کند و بر همه حوزه‌ها یک نظارت عمیق‌تر داشته باشد، نسبت به ممیزی که الان انجام می‌‌شود، اقدام بهتری صورت می‌گیرد.
اگر این اقدام صورت بگیرد، برخی نگاه‌های شخصی و حرف‌هایی که گاهی اوقات تحت عنوان اسرائیلیات مطرح می‌شوند یا مطالبی که منطقی نیستند و برخی خرافه‌ها از آنها درآمده است، کاهش می‌‌یابند. در این باره گاهی مطالبی بدون داشتن هیچ گونه مستندی ارائه می‌شوند که این روند باید اصلاح شود.

ـ شورای تألیف کتاب سازمان دارالقرآن در این باره چه نظارتی می‌تواند داشته باشد؟
متاسفانه این رویکرد در اذهان برخی از مردم وجود دارد که می‌توان خیلی از آنها را منقح کرد. باید توجه داشت فردی که مطالبی خلاف واقع را بیان می‌کند، از خود صحبت نمی‌کند، بلکه این مطالب را در کتاب‌ها خوانده است؛ کتاب‌هایی که نظارتی بر آنها صورت نگرفته است.
در این باره نیاز به مقداری جرح و تعدیل است و شاید هم لازم باشد گروه تخصصی قرآنی به صورت عمیق‌تر در این باره کار انجام دهد. در سازمان دارالقرآن یک شورا به نام تالیف کتاب وجود دارد که کتاب‌هایی را که توسط این سازمان در انتشارات تلاوت چاپ می‌شود، قبل از چاپ بررسی می‌کند.
در این شورا شش، هفت نفر از متخصصان قرآنی و استادان دانشگاه درباره کتاب‌ها و محتوای آنها نظر می‌دهند که این کتاب مفید است یا خیر و اینکه در چه سطحی مفید است و اصلاً به چاپ برسد یا نه. اگر آنها تایید کردند که اثر مورد نظر چاپ شود، در واقع یک ممیزی عمیق در این باره صورت گرفته است. زیرا تایید شده است که این کتاب برای جامعه مفید است. ولی اینکه به طور عام در سطح کشور بخش یا نهادی به این اقدام به صورت تخصصی بپردازد را سراغ ندارم.

آرمان هیأت