انتخاب فردي براي مصاحبه در حوزه مداحي کار سهلي نيست. بايد شخصي را پيدا کرد که در اين حوزه، هم تخصص داشته باشد و هم مسئوليت اجرايي. از اين جهت به‎سراغ غلامحسين رفيعا رفتيم. کسي که از سال ۶۸ تا‎کنون در معاونت فرهنگي و روابط عمومي دفتر مقام معظم رهبري مشغول فعاليت است و از سال ۷۵ تا‎کنون نيز مسئول دفتر ادبيات آييني در حوزه هنري است. هم‎چنين کتاب «پيروزي در سيماي شکست» او از سوي سازمان تبليغات کتاب برتر عاشورايي شناخته شده است. از آثار ديگر او مي‎توان به مديحت‌پردازان- گلستاني در ساحل دريا- يادواره نخستين ستايش‌گران عشق ولايت و نماد خادمان ولايي اشاره کرد.
گفتگوی هفته نامه پنجره با غلامحسین رفیعا را بخوانید؛

جناب رفيعا تا جايي که مي‎دانيم حضرت آقا هر سال جلساتي اختصاصي با مداحان برگزار مي‎کنند. ممکن است در مورد سابقه اين جلسات توضيحي بفرماييد؟

پيشينه ديدار جامعه مداحان با مقام معظم رهبري به دوره رياست جمهوري ايشان برمي‌گردد. در سال ۱۳۶۳ اين پيشنهاد خدمت ايشان ارائه شد و ايشان هم موافقت کردند و از همان سال تا‎کنون ديدار مداحان بدون وقفه برگزار شده است. روابط عمومي رياست جمهوري آن زمان، متولي برنامه‎ريزي ديدار با مداحان بود که در آخرين سال رياست جمهوري مقام معظم رهبري، زماني که جامعه مداحان به محضر ايشان رسيدند، حضرت امام (ره) هم در قيد حيات بودند، جامعه مداحان درخواست کردند و گفتند آخرين سال رياست جمهوري شماست. ما در پي آن هستيم که بعد از دوران رياست جموري شما ديدار مداحان در روز ولادت حضرت زهرا (سلام‎الله‎عليها) تعطيل نشود. ايشان هم موافقت کردند. منتها بعد از آن مقدر چنين بود که امام رحلت کنند و حضرت آقا رهبري را برعهده بگيرند و ولي فقيه شوند که از همان اولين سال دوران رهبري ايشان اين ديدار کماکان همين‎طور ادامه پيدا کرد تا هم‌اکنون که اين ديدار برگزار مي‎شود. ايشان به علت جايگاه مهمي که هم ستايش‌گران و هم مداحان دارند و علاقه عاطفي که خودشان به مداحان دارند و تعبيري هم که خودشان کردند و در همان سال‎‎هاي رياست جمهوري بيان کردند که شما مصداق اين شعر هستيد که: «عشاق را به تيغ زبان گرم مي‎کنيم/ چون شمع تازيانه پروانه‎ايم ما». البته غير از اين ديدار خاص، برنامه‎‎هاي ديگري هم دارند اما در اين روز به‎طور خاص مخاطب اصلي ايشان، جامعه مداحان سراسر کشور هستند.

شما به‎عنوان عضو بنياد دعبل و کسي که هم با جامعه مداحان ارتباط داريد نظرتان در مورد ميزان رعايت نکاتي که حضرت آقا از سال ۱۳۶۳ تا‎کنون بيان کردند توسط مداحان چيست؟

ايشان از همان ابتدا رهنمود‎هايي را به‎جامعه مداحان مي‎دادند. البته به‎نظر مي‎رسد که اين رهنمود‎ها مختص جامعه مداحان نيست؛ زيرا معمولا تکيه اصلي ايشان روي محتواي مداحي است و مي‎بايست آن‎ها روي انتخاب شعر، سختگير باشند و شعر‎هاي خوب و قوي و به‎خصوص شعر‎هايي را که در‎ شأن اهل‌بيت و مناسب جلسات است، انتخاب کنند. آن‎ها مي‎بايست ابتدا شعر‎ها را بخوانند. زماني که اين‎طور مي‎شود مخاطب ايشان جامعه شعراي آييني و عاشورايي ما را هم در بر مي‌گيرد. به طريق اولي شعرا بايد در اين زمينه، پرکار باشند و توليد داشته باشند البته شعري که به‌روز باشد يعني تنها به مدح و مرثيه و منقبت اکتفا نکنند. مي‎بايست متوجه باشند که جاي مسائل روز در شعر آييني کجاست. شعرا مي‎بايست اين مسئله را مشخص کنند. بالاخره بحث‎‎هاي روز در اين اشعار مي‎بايست مطرح شود يا بحث شهدا و بحث جانباز‎ها و دفاع مقدس مي‎بايست در اين اشعار بيايد و علي‌القاعده مي‎بايست شعر، به‌روز و پويا باشد؛ لذا مخاطب ايشان، هم مداحان و هم شعرا هستند. به‎طور کلي خوشبختانه مي‎بينيم که جامعه مداحان در اين جهت پيشرفتي داشته‌اند. آن‎ها در برخي از رهنمود‎هايي که مقام معظم رهبري داشتند توفيقاتي را کسب کرده‌اند و اقداماتي صورت گرفته است. اما به علت اينکه توقعات رهبري بالاست قطعا آن‎ها هنوز نتوانسته‎اند به آن توقعات، جامه عمل بپوشانند. ما هنوز خيلي با منويات و رهنمود‎هاي مقام معظم رهبري فاصله داريم و مي‎بايست برنامه‌ريزي‎‎هايي توسط دستگاه‎‎هايي که در اين زمينه مسئول هستند و جامعه مداحان صورت گيرد تا بتوانند به آن توقعات دست پيدا کنند.

به غير از بحث شعر به‎نظر شما در ارتباط با سبک و نحوه عزاداري‎‎هايي که برگزار مي‎شود، مداحان تا چه حد در راستاي نکاتي که حضرت آقا بيان فرمودند عمل مي‎کنند؟

‎ما متاسفانه هنوز مي‎بينيم برخلاف آنچه که مقام معظم رهبري تاکيد کردند که در انتخاب آهنگ‎ها خودتان مي‎بايست توليد داشته باشيد و از آهنگ‎‎هاي غربي و به‎تعبير ايشان لس‌آنجلسي استفاده نکنيد، هنوز استفاده مي‎کنند. به‎خصوص مداح‎‎هاي نسل جديد و مداح‎‎هاي جوان ما امروز اين مسئله را رعايت نمي‎کنند يا مثلا در ارائه هم مقتل و هم مولودخواني، در انتخاب سبک‎ها مشکل داريم که همان آهنگ يا نغمه‎اي که براي مرثيه‌خواني انتخاب مي‎شود، در مولودخواني هم همان آهنگ خوانده مي‎شود. در صورتي که مداحان بايستي در اين زمينه امتياز قائل شوند زيرا آنجا شاد خوانده مي‎شود و اينجا محزون خوانده مي‎شود و آهنگي که براي حزن و غم و مرثيه و مصيبت انتخاب مي‎شود قطعا مي‎بايست با آهنگي که شاد خوانده مي‎شود و مولودخواني است، متفاوت باشد. متاسفانه الان اين موضوع رعايت نمي‎شود.

بعضي اوقات به فرمايشات مقام معظم رهبري فقط در حد شعار پرداخته مي‎شود. بلافاصله همايش‎‎هايي گذاشته مي‎شود و آقايان مداح در جلسات و محافل خود به فرمايشات رهبري اشاره مي‎کنند اما از نظر عملي اتفاقي نمي‎افتد. نکته مهم‎تر اين که درست فهميدن رهنمودها، دستورات و منويات رهبري خيلي مهم است اما هم توسط دستگاه‎ها و هم توسط جامعه مداحان درست فهميده نشده است که اصلا مطالبات مقام معظم رهبري چيست. مي‎بايست در اين عرصه حتما يک ستادي به‌نام پيگيري بيانات مقام معظم رهبري در خصوص مسائل و اموري که به ستايش‌گران و مداحان اهل‌بيت برمي‌گردد تشکيل شود که اصلا اين کار صورت نگرفته است. اين ستاد مي‎بايست تشکيل شود و اعضاي آن مشخص شوند و هدف آن مشخص شود و وظايف ستاد را ترسيم کنند. ولي مي‌بينيم که صحبت‎‎هاي ايشان همان روز عنوان مي‎شود و نهايتا روزنامه‎ها و صداوسيما در همان يکي، دو شب به آن مي‎پردازند و بعد به‌دست فراموشي سپرده مي‎شود؛ لذا ما مي‎بينيم که مقام معظم رهبري هنوز مي‎فرمايند که من توصيه پدرانه مي‎کنم و به شما مداحان نصيحت مي‎کنم که به نکاتي که بيان مي‎دارم توجه کنيد و به آن‎ها عمل نماييد.

به جز مراسمي که روز ولادت حضرت زهرا (سلام‎الله‎عليها) برگزار مي‎شود و در آن طيف وسيع‌تري از مداح‎ها دعوت مي‎شوند، معمولا در مراسم محرم و فاطميه گروه خاصي از مداحان به جلساتي که خدمت حضرت آقا برگزار مي‎شود، دعوت مي‎شوند. معيار دعوت از مداحان به اين جلسات چيست؟

جلساتي که در حسينيه مقام معظم رهبري برگزار مي‎شود خصوصا در ايام عاشورا و فاطميه و مناسبت‎‎هايي از اين دست، شايد يکي از بي‎نظيرترين جلسات در کل کشور، هم از نظر محتوا و هم از نظر کيفيت و هم از نظر حضور مقام معظم رهبري باشد و اداره اين جلسه بسيار مهم است و معياري که در اولويت اول براي دعوت کسي که به آنجا بيايد و در زمينه مداحي، برنامه اجرا کند اين است که توان اداره اين جلسه را داشته باشد؛ زيرا مداحي تنها اين نيست که کسي صداي خوبي داشته باشد يا تنها شعر خوب بخواند، هنر اداره کردن مجلس يکي از برجسته‎ترين ويژگي‌هاي مداح است. او مي‎بايست بتواند مجلس را اداره کند. نکته مهم براي انتخاب مداح اين است که مي‎بايست داراي حسن سابقه و شهرت باشد و حداقل اساتيد مداحي و پيشکسوت‎ها او را تاييد کنند. دو، سه، پنج نفر از اساتيد تاييد کنند که ايشان اين ويژگي‎ها را داراست. نهايتا کساني ماموريت پيدا مي‎کنند تا در جلسات آن‎ها شرکت کنند و اجراي آن‎ها را مورد نقادي قرار دهند و نهايتا فهرستي از آن آقايان تهيه مي‎شود و فهرست نهايي اگر تاييد شد، آن‎ها دعوت مي‎شوند تا به آنجا بيايند و اجراي برنامه داشته باشند.

آيا شخص مقام معظم رهبري در اين روند به‎صورت مستقيم دخيل هستند يا خير؟

‎برنامه‎ها خدمت ايشان ارائه مي‎شود و ايشان فقط در مواردي که نفي وجود دارد و کسي نبايد دعوت شود، تنها روي همان موضوع مي‎فرمايند که فلان کس را دعوت نکنيد، اما اينکه کدام آقايان دعوت شوند، ايشان اظهارنظر صريحي ندارند.

تا‎ کنون مواردي بوده که ايشان بفرمايند فلان کس را دعوت نکنيد؟

‎بله اتفاق افتاده است. هم در زمينه سخنران و هم در زمينه مداح، به‌طور صريح فرموده‌اند که از اين آقايان دعوت نکنيد.

به اسامي افراد کاري نداريم. اما در مورد دلايل نظر ايشان شما اطلاعي داريد؟

‎ قطعا ايشان مي‎ديدند زماني که يک فرد نفي شده و به آنجا مي‎آيد، جز اينکه خسراني براي جمعيت باشد و از منبر او استفاده نکنند، دستاوردي ندارد. زماني که اين‎طور است براي چه ما او را دعوت کنيم؟!

پس به‎نظر شما اين جمله صحيح است که مداحاني که در محضر آقا در اين مناسبات برنامه اجرا مي‎کنند تا حدودي مورد تاييد حضرت آقا هستند؟

‎منظور از مورد تاييد چيست؟ منظور شخص آن فرد است يا اجراي برنامه او مدنظر است. اگر شخص آن فرد باشد که عرض کردم، بررسي مي‎شود و حسن شهرت و سابقه آن فرد تاييد مي‎شود. اما از نظر اجراي برنامه خير. الان افرادي را داريم که مي‎آيند و در همين برنامه‎‎هايي که با جمعيت کثيري اينجا حضور دارند اجرا مي‎کنند، آقا با لحن پدرانه و نصيحت‎آميز با همين تعبير فرمودند که فلاني اين شعر‎هايي که امشب خواندي از ابتدا تا انتها همه آبکي بود. اين‎طور نيست که زماني که دعوت مي‎شوند، مورد تاييد است، پس خوب اجرا کردند. نظر مقام معظم رهبري اين است که آن آقايان اينجا بيايند و برنامه اجرا کنند و بعد ايشان نظرات اصلاحي و تصحيح خودشان را عنوان کنند و از طريق آن‎ها به کل جامعه مداحان القا شود.

اتفاقا يک سوال ما هم همين بود. ما شنيده‎ايم که هميشه بعد از مراسم، حضرت آقا يک سري نکاتي را به مداحان به‎صورت خصوصي مي‎فرمايند. اين نکات شامل چه مواردي مي‎شود؟ چه نکاتي بيشتر در آنجا مورد تذکر قرار مي‎گيرد؟

معمولا چند نکته در فرمايشات ايشان موج مي‎زند و در ديدار با مداحان و مخاطبان عمومي هم آن موارد را عنوان مي‎کنند. يکي اين است که ايشان مي‎فرمايند وظيفه ماست که منقبت و مدح اهل‌بيت را بگوييم. شما الگو‎هاي رفتاري ائمه را براي مردم در قالب شعر بيان کنيد. تاکيد دوم ايشان اين است که شما مي‎بايست با کارشناسان شعر در ارتباط باشيد و شعر قوي را آن‎ها تشخيص دهند؛ زيرا همه مداحان به تنهايي قادر نيستند که شعر قوي را از شعر ضعيف تشخيص بدهند؛ بنابراين ايشان مي‎فرمايند در انتخاب شعر، سختگير باشيد. بعضي مواقع نکته خاصي که دارند اين است که حتما در ابتداي منبر خود يک شعر اخلاقي يا پندي براي مردم بخوانيد زيرا مردم نياز دارند.

آرمان هیأت