از گفتن اذان تا خواندن نوحه

سال٦٥، ٦٤ یک جوری وارد عرصه مداحی و نوحه‌خوانی شدم، دلیلش هم مسجد فاطمه‌الزهرا(س) و امام جماعت آن، مرحوم حاج‌آقای اشراقی بود.

قبل از اینکه مداح شوم، در مسجد اذان می‌گفتم؛ به سبک مرحوم موذن‌زاده اردبیلی. مرحوم اشراقی به من گفت با این صدای خوبی که تو داری چرا دعای ندبه نمی‌آیی؟ در عالم بچگی پرسیدم دعای ندبه چیه؟ گفت صبح‌های جمعه بیا مسجد، دعای ندبه می‌خوانیم.

موسی‌الرضای نوجوان صبح‌های جمعه برای شرکت در مراسم دعای ندبه راهی مسجد می‌شود، اما رفتن به مسجد در صبح‌های جمعه آن سال‌ها، سختی‌های خودش را دارد: مقابل خانه ما باغی بود بدون در‌و‌پیکر. آنقدر سگ داشت که از ترس سگ‌ها جرئت نمی‌کردیم از خانه بیرون بیاییم. اما می‌آمدیم. وقتی به مسجد می‌رسیدم از ترس سگ‌ها، جانم هم به لبم رسیده بود.

نوجوانی که تا آن‌زمان هیچ تجربه‌ای از قرائت دعای ندبه، آن هم در جمع را نداشت، نخستین‌بار یک صفحه از کتابچه‌های جیبی را می‌خواند و حاج آقا اشراقی می‌گوید، بس است: گفت همین اندازه بس است. برو و برای هفته آینده همین صفحه را تمرین کن. هفته بعد، دو صفحه خواندم، هفته بعدتر سه صفحه و‌... تا اینکه روزی در همان مراسم دعای ندبه که بزرگ‌ترهایی به‌نام حاج آقای دهقان، آقای حسینی، حاج حسین ابراهیمی و دیگران حضور داشتند، نیمی از دعای ندبه را خواندم.

مسجد فاطمه‌الزهرا(س) تا آن زمان هیئت نداشت، اما برای نخستین‌بار با آمدن مداحی، هیئتی تشکیل دادند و زنجیر خریدند که هنوز آن زنجیر را دارم. همان یک‌سال بود؛ بزرگ‌ترها که تجربه‌اش را نداشتند، ما هم که سنی نداشتیم.دوباره‌روزی، مرحوم حاج آقای اشراقی گفت تو چرا نوحه نمی‌خوانی؟ من اصلا در وادی نوحه نبودم! خدا رحمتش کند هرچه دارم از آن بزرگوار است. خاطرم هست بعد از نماز مغرب‌و‌عشایی، رفقا را در مسجد جمع کرد، خودش در محراب مسجد ایستاد و بلندگو را گذاشت کنار محراب. پشت بلندگو گفت «بچه‌‌ها! اسدی می‌خواد نوحه بخو‌نه...».اولین نوحه‌ای که با ترس‌و‌لرز خواندم این بود: «عجب گلی روزگار زدست لیلا گرفت/ که تا قیامت گلاب زچشم زهرا گرفت» که با خط خودش روی برگه‌ای نوشته بود.پیرمرد، از اول تا آخر نوحه، کنار من ایستاد و فقط دستش بالا‌و‌پایین می‌رفت که یعنی بچه‌ها با این سبک سینه بزنید. خاطرم هست، هرجا تپق می‌زدم یا حسین(ع) و یا‌اباالفضل(ع) می‌گفت تا من خجالت نکشم.

شب‌های بعد، بدون کمک او می‌خواندم تا روزی که ٢٠٠تومان به من داد و گفت برو کتاب نوحه بخر. از همان روز راه افتادم...

٦٠٠صفحه بحرطویل

گردآوری اشعار ترکیب‌بند و ترجیع‌بند، نخستین کتاب پژوهشگر محله کارگران است که هنوز چاپ نشده، اما‌ او‌ سال‌های زیادی از عمرش به‌ویژه سال‌های بعد ازدواجش را به‌پای شعر گذاشته است. شعر در انواع قالب‌ها: جزوه دیگری که آماده کرده‌ام، بحرطویل(نوعی شعر و نثر موزون) است. این کتاب قرار بود محرم امسال چاپ شود، اما به‌دلیل اینکه دیرتر از موعد به مرحله صفحه‌آرایی رسید، هنوز چاپ نشده است.

موسی‌الرضا اسدی معتقد است؛ نه شعرای امروز ما و نه مداحان، نمی‌توانند در مایه بحرطویل‌ کار کنند. معروف‌ترین بحرطویلی که ما امروز می‌شناسیم شعر «می‌زنم دم زعلمدار رشید حرم عشق...» است که بحرطویلی به سبک جدید است.او می‌گوید: حاج محسن حافظی که از اساتید بنده است، در زمینه بحرطویل، کتابی چاپ کرده به‌نام «دریای بیکرانه». در این کتاب، اشعار‌ تقریبا ٢١شاعر آمده‌ که بیشتر آن، اشعار غلامرضا سازگار است. این در‌حالی است که بنده‌ از همین کتاب‌هایی که در کتابخانه‌ام دارم، ٣٠٠صفحه بحرطویل چهارده معصومی و ٣٠٠صفحه بحرطویل عاشورایی جمع کرده‌ام!

هفت سال تلاش برای «ام‌البنین(س)»

حجت‌الاسلام اسدی درباره جزوه حضرت ام‌البنین(س) می‌گوید: وقتی در زمینه ترکیب‌بند و ترجیع‌بند مطالعه می‌کردم متوجه شد‌م بعضی از شعرای ما راجع به زندگی حضرت ام‌البنین(س) قلم‌فرسایی کردند؛ بنابراین تصمیم گرفتم اشعار با موضوع ایشان را نیز گردآوری کنم.جمع‌آوری این اشعار، شش‌هفت‌سالی طول کشید و دلیل طولانی‌شدن آن، همکاری‌نکردن بعضی از شعرای آیینی مشهد با بنده بود.در زمینه حضرت ام‌البنین(س) خیلی کم کار شده است، طوری‌که در کتاب‌های موجود؛ اعم‌از دیوان‌های قدیم و جدید، فقط حدود دویست‌و‌اندی صفحه شعر از ایشان است.به‌گفته این محقق، کتاب اشعار حضرت ام‌البنین(س) در مرحله چاپ بود تا اینکه:«‌ شنیدم فردی به نام آقای خرم‌فر در قم می‌خواهد کتابی برای آن حضرت چاپ کند. تماس گرفتم و گفتم من هزارصفحه شعر فقط راجع به ایشان دارم که او باور نمی‌کرد».تفاوت این کار اسدی با کارهای قبلی‌اش این است که اشعار در همه قالب‌ها و فقط با موضوع حضرت ام‌البنین(س) جمع‌آوری شده است: سری جدید و کامل‌تر جزوه تایپ شده است که در همه قالب‌های شعر اعم‌از غزل، قصیده، مثنوی، ترکیب‌بند، ترجیع‌بند و‌... در آن وجود دارد؛ البته هنوز باید ١٠٠،١٥٠صفحه دیگر به جزوه فعلی اضافه شود.در کنار جزوه اشعار که در پنج بخش گردآوری شده است، جزوه دیگری شامل نوحه‌هایی که برای حضرت ام‌البنین(س) بوده را سرجمع کردم که قرار است جداگانه و در قطع وزیری چاپ شود.اسدی می‌افزاید: اشعار، از ٥٠،٦٠شاعر است که بیشتر اشعار جمع‌آوری شده از قدما ست، به‌ویژه در بخش اول که جریان خواستگاری از حضرت ام‌البنین(س) است. او می‌گوید: شعرای امروز در بحث ازدواج حضرت علی(ع) با حضرت ام‌البنین(س) زیاد کار نکرده‌اند.و اما انتقاد او: عده‌ای می‌گویند اگر شعر شعرای قدیم در این کتاب باشد، خریدار ندارد؛ شعرهای امروزی را بیاور! به نظر من، این هم یکی‌دیگر‌از معضلات است، به‌جای اینکه به گنجینه پرباری که از گذشتگان به دست ما رسیده است‌ ارج بنهیم، افراد را از پرداختن به اشعار قدما ‌ باز می‌داریم!

آغازی دوباره با یک کتاب!

نوجوانی حجت‌الاسلام اسدی را با خاطره‌هایی از تشویق‌های موثر حاج آقا اشراقی در زندگی او پشت سر می‌گذاریم تا حدود یک دهه قبل. می‌گوید: اصلا در وادی تحقیق و پژوهش نبوده است، اما کتابی به دستش می‌رسد و او را متوجه گنجینه غنی کتابخانه‌اش می‌کند: ‌اگر اشتباه نکنم نام کتاب «شورش در خلق عالم» بود. آقای درگاهی با شخص دیگری، در تهران آن را چاپ کردند. در مقدمه این کتاب حدود ‌صد ترکیب‌بند عاشورایی را ارجاع داده است، مثلا فلان شاعر، فلان ترکیب‌بند را دارد. و حدود ١٢ترکیب‌بند را آورده‌اند که در اختفا و هم‌وزن محتشم کاشانی سروده شده است. نگاه کردم به کتابخانه‌ام و متوجه شدم بیش‌از دویست، سیصد ترکیب‌بند دارم که اسمی از شعرای آن‌ها در آن کتاب نیامده است. به‌ویژه از شعرای مشهد، مثلا علی‌اصغر بنائی‌یزدی، شاعر متعهد مشهدی که قبل از انقلاب دیوانش چاپ شده است. فقط در یک جلد دیوان این شاعر، سه، چهار ترکیب‌بند شانزده‌بندی یا چهارده‌بندی دارد.خیلی به من بر خورد که چرا شعرای آیینی مشهد ناشناخته باقی مانده‌اند و کسی یادی از آن‌ها نمی‌کند.

آرمان هیأت