حجت‌الاسلام سعیدرضا عاملی، معاون برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات دانشگاه تهران در گفت‌وگو با ماهنامه اطلاعات حکمت و معرفت درباره ورود دین در فضای مجازی مباحثی را به شرح ذیل مطرح کرد.

*آیا ورود دین به فضای مجازی را کار درستی می‌دانید؟ در واقع جایگاه دین در این فضا کجا است؟

اگر رویکرد ما به فضای مجازی رویکردی ابزاری باشد می‌توان گفت که این فضا نیز مانند تلویزیون و سینما آمده تا بخشی از بازنمایی امر واقعی در مقابل امر مجازی را انجام دهد. ولی فضای مجازی آن قدر بزرگ شده که الان فضای دوم زندگی محسوب می‌شود یعنی ما با دو فضایی شدن زندگی، شغل و حرفه مواجه شده‌ایم که به موازات امر فیزیک، همه عرصه‌ها تبدیل به امر مجازی شده است.

به عنوان مثال ما پزشکی مجازی داریم، جراحی مجازی داریم، آموزی مجازی داریم ، سرگرمی‌های مجازی داریم تمام مقوله‌های مربوط به حرف و دانش در این محیط بازتولید شده است بنابراین این یک نوع فضای زندگی است حال پرسش این است که آیا دین می‌تواند دراین فضا قرار بگیرد؟ باید گفت که دین آمده برای زندگی کردن، چه در فضای واقعی و چه در فضای مجازی‌،منتهای مراتب پیش شرط‌ها، محدودیت‌ها و قواعد خاص خود را دارد. همه چیز قابل مجازی سازی نیست ، شما نماز جماعت را نمی‌توانید مجازی سازی کنید. چرا که نماز یک تعینی دارد که حتما باید در عالم واقع انجام شود، اتوماسیون در آن راه ندارد.

خداوند یک شرایط خاصی را برای نماز جماعت معین کرده و باید طبق آن خوانده شود. بنابراین همه امور دینی قابل مجازی شدن نیست.

*دین به طور کلی دوسویه دارد، سویه نظری (باورها و آموزه‌ها) و سویه عملی (احکام و اخلاق) حال پرسش این است که فضای مجازی چه تأثیری برجهان بینی مؤمنان می‌گذارد؟

-این یک واقعیت است که اکثر مردم از سر اراده، آگاهی و عقل الهی به مسائل نمی‌نگرند و تحت تأثیر فضا قرار می‌گیرند،‌این در قرآن کریم نیز آمده است. این معنایش این است که نه حرف مارکسیست‌ها درست است که آن قدر فن آوری را بزرگ می‌کنند و انسان را کوچک و نه اینکه این فن آوری تأثیری نداشته باش. فن آوری تأثیر دارد اما تأثیرش نسبی است و به این مسئله بستگی دارد که نوع مواجهه جهان اسلام با این پدیده چه باشد.

در حال حاضر شبکه‌های اجتماعی عمدتاً برمبنای فرهنگ غربی طراحی شده است، یعنی همان فرهنگ دبیرستان‌های آمریکا تبدیل به یک فضای اجتماعی شده است. حال سخن این است که ذات فضای مجازی اشکالی ندارد و بلکه این فضا ذاتاً برای این دوران یعنی دوران تراکم جمعیت طراحی شده است. ذاتش طوری طراحی شده تا مشکلات فراگیر اخلاقی بشر را حل کند. اما این امر خوب، فن آوری صلاح و فساد توأمان است.

بستگی به این دارد که ما از آن چگونه بهره ببریم، بنابراین رویکرد آسیبی به این فضا کاملا غلط است اینکه شما همه چیز را آسیبی ببینید، تمام قابلیت‌هایش تبدیل به آسیب و گناه می‌شود اما اگر رویکردی راهبردی به این مسئله داشته باشیم یعنی هم ضعف‌ها و هم قوت ها را تؤأمان بررسی کردیم، آن وقت برو ندادی که از این فضا می‌گیریم معطوف به ارزش‌هایی است که ما برای این فضا تعریف کرده‌ایم.

متأسفانه ما تصور می‌کنیم فضای مجازی مجموعه‌ای از اپلیکیشن‌هایی دارد که می‌تواند رفتار نظام‌مند جامعه را تأمین و تضمین کند، می‌تواند اهداف توحید را تأمین کند، بحث بنیادی در توحید «هوالمتعالی» است خداوند بر همه علو دارد و انسانی بر انسان دیگر علوی ندارد مگر به تقوا. شما می‌توانید اپلیکیشنی طراحی کنید که دیگر دروغ نمی‌گوید تکبر ندارد و تبعیض اجتماعی ایجاد نمی‌کند.

*آیا شما به مفهوم یا مقوله‌ای به نام دین آنلاین اعتقاد دارید؟

دین آنلاین به طور کلی مفهوم مبهمی است به این معنا که چه وجهی از دین را می‌خواهد آنلاین کند؟ بخشی از دین قابلیت آنلاین شدن دارد متن قرآن، تفسیر، قرائت‌های قرآن را در فضای مجازی می‌گذارید. انواع دسترسی‌های متون و منابع دینی را فراهم می‌کنید. یا یک مؤسسه خیریه دینی برای دست‌گیری از مستمندان دراین فضا ایجاد می‌کنید. یا اهداف دینی را در فضای مجازی دنبال می‌کنید به این معنا دین آنلاین اشکالی ندارد.

*به نظر شما فضای مجازی تا چه میزان به وحدت ادیان کمک می‌کند؟

-در حال حاضر فضای مجازی به دلیل پراکندگی که دارد بیش از آنکه انسجام و استحکام به وجود بیاورد، پراکندگی ایجاد می‌کند. به دلیل اینکه هر کس هر مطلبی می‌خواهد می‌گذارد و در این فضا از آن حجیت و کاردینالی که در فضای واقعی وجود دارد، خبری نیست. در نهایت این پراکندگی که ممکن است نوعی تشویش در وجود افراد ایجاد کند و یا حتی باورهایشان را تضعیف کند در این حد باقی نخواهد ماند و به مرور زمان به سمت انسجام اجتماعی، فرهنگی و دینی پیش خواهیم رفت.

آرمان هیأت