به مناسبت فرا رسیدن دهه تکریم و غبارروبی مساجد، درباره آسیب‌هایی که حضور مردم به ویژه نسل جوان را در مساجد کمرنگ می‌کنند با حجت‌الاسلام والمسلمین جواد رفیعی، مدیرکل امور پژوهشی حوزه‌های علمیه به گفتگو کردیم. وی معتقد است: باید نقش واقعی مساجد احیا شود تا از محل صرف برگزاری نماز جماعت و برگزاری مراسم ختم و عزاخانه خارج شوند. او تأکید دارد: مسجد باید محل شادی، رفاه و نشاط مردم باشد.

*استقبال جوانان از مساجد را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

عده‌ای قضاوت می‌کنند که جوانان کمتر در مساجد حضور دارند و این معضلی خاص است. باید گفت مجموعه‌ای از علل در این باره وجود دارد که می‌توان آنها را در چند گروه دسته‌بندی کرد؛ شاید یکی از دلایل آن، گسترش وسایل ارتباط جمعی و عرضه اطلاعات دینی علمی و انعکاس نیازهای اقشار مختلف در رسانه‌ها است که زمینه ساز عرضه اطلاعات فراوان شده به گونه ای که شاید مردم حس نیاز برای دریافت شنیداری و حضوریِ اطلاعات را نداشته باشند، به عنوان مثال در فضای مجازی با جستجویی کوتاه، اطلاعات موردنیاز فرد تا حدودی یافته می شود.

علت دیگر بالا رفتن سطح دانش عمومی جامعه و نیز افزایش منابع دینی در دسترس اقشار مختلف به ویژه جوانان است که باعث می‌شود مردم پاسخ های خود را از این منابع دریافت کنند و ضرورتی برای رفع حضوری نیازهای خود نمی بینند. عامل دیگر درگیری‌های روزمره مردم است، در گذشته مردم به ویژه اقشار کشاورز به دلیل سبک بودن فعالیت هایشان، در برخی مواقع زمانی فرصت بیشتری برای حضور در مساجد را داشتند اما امروز درگیری ها متعدد است.

*جز این عوامل که بعضا می‌توان آنها را مثبت نیز دانست، آیا عوامل منفی و هشدار دهنده هم در این کاهش اثرگذار بوده‌اند؟

بله! علل هشداردهنده نیز وجود دارد، به عنوان مثال جدا کردن اجتماعات و هیئآت مذهبی از مساجد و استقرار آنها در تکایا و حسینیه‌هاست که اشتباهی استراتژیک به شمار می رود، چراکه ترویج بیش از حد حضور در تکایا و حسینیه ها باعث می شود بخش عمده ای از جوانان از حضور در مساجد باز بمانند! گرچه این مکان ها نیز خوب است اما در طولانی مدت نمی تواند پاسخگوی همه نیازهای آنها باشد.

مورد دیگر بحث کمرنگ شدن تبلیغات رسانه ای برای حضور در مساجد در مقابل تبلیغات پرزرق و برق مداحی ها و نوحه سراییهاست. عامل دیگر کم‌کاری و ضعف مدیریتی مساجد است، امروز به دلیل جذابیت های رسانه ای و فضای مجازی، برای مسجد رقبای متعددی دارد که این بازنگری تبلیغات در مساجد را می طلبد تا از رفتن مسجد به حاشیه و یا تبدیل کردن مساجد به عزاخانه جلوگیری شود. همچنین، اقدام رسانه ملی در اختصاص بهترین زمان‌ها به نمایش برنامه‌های کلیشه ای به ویژه در مناسبت ها که وقت مفید جوان را برای حضور در مساجد اشغال می‌کند، نیز موثر است.

کار دیگر تبلیغ گسترده و فضاسازی علیه مسجد توسط دشمن است رسانه های بیگانه می کوشند جوان را به مسیری سوق دهند که از مسجد و نهاد دین فاصله بگیرد، علاوه بر این، مساجد از نظر فیزیکی و زیباسازی نیز بعضا جذابیت لازم را برای جوان ندارند که رفع همه این نقیصه ها باید مورد بحث و بررسی قرار بگیرد.

*با وجود این مشکلات و عوامل کاهش استقبال حضور در مساجد، چه راهکارهای پیشگیرانه و مقابله‌ای توصیه می‌شود؟

مسجد در مقایسه با مکانهای مذهبیِ دیگر ادیان و مکاتب جایگاهی ویژه در اسلام دارد، به عنوان مثال در دیگر ادیان معابد صرفاً محل عبادتند اما در اسلام مسجد فراتر از این بوده و نقشی ویژه در قضاوت، بسیج توده ها و مقابله با ناهنجاری های اجتماعی ایفا می کند. بنابراین، با توجه به وضعیت رسانه ها، گسترش ارتباطات، نوع مواجهه بیگانگان با مقوله دین، دین گریز شدن بخشی از نسل جوان باید دید نقش مسجد چطور باید بازتعریف و احیا شود. همچنین، باید نقش واقعی مساجد احیا شود تا از محل صرف برگزاری نماز جماعت و برگزاری مراسم ختم و عزاخانه خارج شوند. مسجد باید محل شادی، رفاه و نشاط مردم باشد.

دور نگاه داشتن مساجد از جناح گرایی ها و گروه بندی های سیاسی نیز می تواند از دور شدن نسل جوان از این نهاد دینی موثر است تا مساجد به گرایش های حزبی و جناحی و اختلافات سیاسی متهم نشوند مسجد باید چتری باشد برای رساندن حمایت های دینی به مردم. ایجاد ارتباط عاطفی میان خانه، مسجد و مدرسه نیز ضرورت دارد یعنی مسجد باید با ابتکار وارد خانه های مردم شود نه اینکه بگوید هر کس خواست بیاید و آنکه نخواست نیاید! اصلا چرا برنامه های فرهنگی را به فرهنگسراها ببریم وقتی مساجد را داریم، باید مدارس را با مسجد آشتی دهیم.

*آیا ایجاد ارتباط عاطفی با نسل جوان در جذب به مسجد اثرگذار است؟

ایجاد ارتباط عاطفی میان نسل جوان از اهمیت بیشتری برخوردار است یعنی راهکار جذب حداکثری و دفع حداقلی است، نه اینکه مسجد را صرفاً به افراد مذهبی اختصاص دهیم بلکه باید حتی افراد زاویه دار مذهبی را با جذابیت های خاص به مسجد بیاوریم و با آنها در تعامل باشیم، البته در این مسیر سعه صدر، همدلی و درک جوان ضرورت دارد آنچنان که امیرمومنان(ع) می فرمایند: «جوانان جهلشان قابل چشمپوشی است و عیبشان کم است».

باید رأفت اسلامی را در مساجد به عینیت رساند، کاری که امروز کلیساها برای جذب نسل جوان انجام می دهند پس چرا ما چنین نکنیم!؟ همچنین، باید فعالیت‌های مساجد نیازمحور باشند، یعنی جوان حس کند که سوالات و نیازهایش در مسجد پاسخ داده می شود وگرنه انگیزه ها برای حضور در مساجد از دست خواهد رفت؛ به روز کردن شیوه های تبلیغ در مساجد در کنار منبر به عنوان شیوه ای سنتی که کارکردهای خاص خود را دارد نیز می تواند جذاب و انگیزه بخش برای حضور فعال و پررنگ جوان به مسجد باشد.

آرمان هیأت