کد مطلب : ۲۶۱۲۵
کسی جرات نمی‌کند به سمت موضوعات اسلامی، عاشورایی، تاریخ اسلام یا تاریخ ائمه اطهار برود
فیلم‌هایی که روایتگر تاریخ هستند، باید تحت نظارت کارشناسان خبره تولید شوند و نباید تنها به کتبی که دارای ضعف هستند رجوع کرد، چرا که تولید و پخش این فیلم‌های ارزشی در سطح جامعه آثار خود را باقی خواهد گذاشت و حتما باید با استناد به اسناد درجه یک این داستان‌ها روایت شود.
فیلم «رستاخیز» ساخته احمدرضا درویش که در جشنواره سی و دوم فیلم فجر به نمایش در آمده و جوایز متعددی را کسب کرده بود، پس از دریافت مجوز اکران در عید فطر امسال با اعتراضات و حواشی بسیاری روبه‌رو شد. در پی این اعتراضات ۴۰ دقیقه از فیلم حذف و تغییراتی نیز در آن اعمال شد تا بسیاری از نکات دارای ابهام و بحث برانگیز مرتفع شود.
پس از آن با آغاز اکران این فیلم در روز چهارشنبه ۲۴ تیرماه، موج جدید از مخالفت‌ها آغاز شد و عده‌ای از مخالفان با تجمع در مقابل وزارت ارشاد، مسجد ارگ تهران، سینما شکوفه و همچنین در برخی شهرها مثل مشهد خواستار توقف اکران این فیلم شدند که در پی این اتفاقات و به دستور مستقیم علی جنتی وزیر ارشاد اکران فیلم رستاخیز» تا زمان رفع مشکل و جلب نظر علمای مخالف متوقف شد.
در فاصله ۲۴ تیرماه تا ۵ مرداد ماه، اهالی سینما و رسانه با انتشار مصاحبه‌های متعددی از اکران «رستاخیز» حمایت کردند و خواستار ایستادگی سازمان سینمایی پای پروانه نمایش و در مقابل اعتراضاتی که مشخص نبود از چه سویی هدایت می‌شود، شدند. همچنین جلسات متعددی با برخی علما، مسئولان و سینماگران برجسته برگزار شد که به گفته حجت‌الله ایوبی یکی از این جلسات تا دو بامداد طول کشید اما نتیجه‌ای حاصل نشد.
در این میان در تاریخ ۳۰ تیرماه تقی علیقلی‌زاده تهیه‌کننده فیلم «رستاخیز» با ارسال نامه‌ای به دفتر رئیس‌جمهوری از رفتار سازمان سینمایی نسبت به اکران این فیلم گلایه کرد و از حسن روحانی خواست که نسبت به این تصمیم خسارت‌بار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رسیدگی عاجل کند، اما این نامه بی پاسخ ماند.
در نهایت تمامی تلاش‌ها بی ثمر مانده و روز دوشنبه ۵ تیرماه غلامرضا فرجی سخنگوی شورای صنفی نمایش درباره سرنوشت فیلم رستاخیز به کارگردانی احمدرضا درویش اعلام کرد که شورای صنفی نمایش برای ادامه اکران این فیلم در انتظار پاسخ سازمان سینمایی است و این فیلم در صورت افکت نور بر روی تصویر شخصیت قمر بنی هاشم(ع) و اعمال تغییراتی توسط کارگردان اکران می‌شود.
پس از آن احمدرضا درویش اقدام به شکایت به دیوان عدالت اداری کرد و همچنان سرنوشت فیلم سینمایی «رستاخیز» نامشخص باقی مانده است.
نکته ی اصلی درباره ی ساخت و اکران فیلم "رستاخیز" ضعف مدیریتی وزارت فرهنگ و ارشاد و مسئولان سازمان سینمایی است. در همین رابطه گفتگویی با آقای علیرضا سجادپور مدیرکل سابق نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی داشتیم که در زیر می خوانید:
فرهنگ نیوز: در خصوص فیلم رستاخیز و حواشی پیش‌آمده برای آن، لطفاً بفرمایید روند تأیید فیلم و صدور مجوز فیلمنامه و مجوز اکران به چه صورت است؟ آیا در روند تأیید فیلم‌های تاریخی، مذهبی و اسلامی از علما و روحانیون صاحب‌نظر استفاده می‌شود؟
در باب فیلم رستاخیز چند نکته را باید عرض کنم که در ذیل آن به همین موارد مدیریتی هم ان شاالله می‌رسم.
نکته اول اینکه خود من توفیق نداشتم فیلم رستاخیز را ببینم. فیلم رستاخیز سال ۹۱ تقریباً آماده‌شده بود اما سازندگان فیلم به هر دلیلی نمی‌خواستند این فیلم در دولت قبل نمایش داده شود. عمداً یک مقدار کار را طولانی‌تر کردند تا فیلم در دولت جدید نمایش داده شود. البته دلیل این موضوع را باید از خودشان سؤال کرد. شاید فکر می‌کردند در این صورت کمتر به مشکل می‌خورند. ولی عملاً دیدیم که این اتفاق نیافتاد و پیش‌بینی‌شان محقق نشد. من در نمایش این فیلم در سال ۹۲ فرصت حضور پیدا نکردم و کار را ندیدم. البته با دوستانی از طیف‌های مختلف که کار را دیدند صحبت کردم. جمع نظر همه کسانی که این فیلم را دیدند این بود که این فیلم حس و جان کافی را ندارد و آن‌گونه که از یک فیلم عاشورایی انتظار می‌رود که مثل یک روضه اسطوره ساز و حماسی دل را بلرزاند این‌گونه نیست و روح کافی را ندارد.
اما از دید این افراد که فیلم را دیده بودند و من می‌شناسمشان، کسی نبود که بخواهد اشکال اساس اعتقادی به‌کار بگیرد. و چون خودم هم کار را ندیدم و صرفاً متکی به نظر دیگران بودم، نمی‌توانم قضاوتی داشته باشم و بهتر است فیلم دیده شود تا بتوان قضاوت شخصی روی آن داشت.
همین‌جا این نکته را بگویم که بسیاری از افرادی که به فیلم اشکالات جدی گرفتند و حتی برای مقابله با آن فراخوان دادند، به نظرم اصلاً فیلم را ندیدند. فکر می‌کنم درست نباشد شخص صاحب‌منصبی که نظرش برای جمعی قابل‌احترام است با فیلمی مخالفت کند که خودش آن را ندیده است و صرفاً به نظر دیگرانی که فیلم را دیده‌اند اتکا کند. افرادی که در مورد فیلم‌ها نظر می‌دهند، مخصوصاً فیلم‌های این‌گونه که راجع به مسائل اعتقادی و تاریخ اسلام است و فیلم‌های حساسیت برانگیزی است، و نظر آنها مهم است و می‌تواند در مخالفت یا موافقت با فیلم تأثیر جدی بگذارد حتماً باید خودشان فیلم را دیده باشند. و بر اساس نظر دیگران اعلام رأی قاطع کردن چه در موافقت و چه در مخالفت با فیلم کار حساب شده ای نیست و می‌تواند خطاهای جدی ایجاد کند. به همین دلیل مطمئن باشید من در طول صحبتم در مورد فیلم اظهارنظر شخصی و موضع‌گیری شخصی نخواهم داشت چون فیلم را ندیده‌ام.
مطلب دیگر اینکه این‌گونه اتفاقات برای فیلم‌ها یک پارادوکس و تناقض را جلوی سازندگان آثار سینمایی ایجاد می‌کند. ازیک‌طرف گفته می‌شود که سینما باید به این‌گونه آثار بپردازد. مگر ما چند اتفاق کلیدی و مهم مانند مسئله غدیر و واقعه عاشورا در تاریخ اعتقادی‌مان داریم؟ امثال این اتفاقات اندک‌اند. از طرفی به سینما اعتراض می‌شود که چرا در این باب برای مخاطبان معاصر خودمان در حوزه دین و هم برای مخاطبان خارج از حوزه دین، و مخاطبان فرامرزی، کشورهای دیگر، ادیان و اعتقادات دیگر فیلم‌های متعدد نداریم؟ در دنیایی که سینما زبان اصلی جهان معاصر است و زبان سینما بسیار تعیین‌کننده و مهم است این اعتراض به‌جاست که چرا سینماگران مسلمان آثاری در باب توضیح واقعه غدیر، واقعه عاشورا و وقایع کلیدی دیگر در تاریخ اسلام ارائه نمی‌دهند؟ از طرف دیگر هم اگر کسی بخواهد در این باب فیلم بسازد، خوب طبیعتاً فیلم یک اثر سمعی بصری و تصویری و متکی به بخش تخیل و ذوق هنری افراد است که یک جاهایی ممکن است خطا و سهوی صورت بگیرد، طبیعتاً چون موضوع حساس بوده آن خطا و سهو هم درشت و تأثیر گذار و حساسیت‌برانگیز می‌شود و هجمه‌های زیادی به تولید فیلم وارد می‌کند تا آنجا که من خودم شنیدم و حتماً شما هم شنیدید که بعضی از افراد صاحب‌نظر از حوزه‌های اعتقادی گفتند که اگر نمی‌توانید فیلم خوب بسازید، اصلاً فیلم نسازید. در این صورت این تناقض را فیلم‌سازان مسلمان چگونه جواب دهند؟ درحالی‌که حد کوچکی از تسامح و خطای سهوی هم در کار تحمل نمی‌شود.
می دانید سریال مختار هم که از هر نظر واقعاً سریال خوبی بود و یکی از بهترین آثاری بود که در دهه‌های اخیر ساخته‌شده، همین سریال هم در اواسط کار به مشکل جدی خورد و حتی تا مرز تعطیلی پیش رفت چون بحث سر این بود که چهره نورانی حضرت ابالفضل العباس نمایش داده بشود یا نه؟ و چگونه نمایش داده شود؟ آنچنان کار دچار حاشیه شد که سازندگان فیلم در هماهنگی با مدیران تلویزیون داوطلبانه یا به‌اجبار این تصاویر را حذف کردند، یعنی فیلم را اصلاح کردند.
این تناقض واقعاً وجود دارد و باید یک جایی این موضوع حل شود. ما دیدگاه‌های مختلف در بحث مسائل اعتقادی داریم که باهم همسان و هماهنگ نیستند. ما باید در فضای یک جامعه اسلامی متکی به نظر حاکمیتی باشیم. متکی به نظر ولایت باشیم و نباید دیدگاه‌های دیگر دائما طرح موضوع و طرح اشکال و ایجاد مانع کنند. درباره این موضوع برخی نمایش چهره معصومین یا دست‌کم تالی تلو معصومین- یعنی افرادی که شاید جزو معصومین نباشند. اما آنچنان از نورانیت و قداست برخوردارند که تالی تلو و همسان معصومین محسوب می‌شوند- را بدون اشکال می‌دانند، برخی حتی در حد کفر می‌دانند و میگویند اشکال دارد. این موضوع یکجایی باید حل شود چون تفاوت نظرات می‌تواند منجر به تعطیل موضوع شود و افراد دیگر به سمت این موضوعات نخواهند رفت.
و مطلب آخر اینکه در طول ساخت فیلم رستاخیز، این فیلم یک مقدار حالت استقلال و کناره گیری اش از مجموعه‌های دولتی را حفظ کرد. یعنی از همان اوایل دهه هشتاد که استارت کار کم‌کم خورد، خیلی با مراکز دولتی همراهی نشد، و بودجه از این مراکز گرفته نشد، بلکه بودجه کار تا حدود زیادی از سرمایه‌گذاری های خارجی تأمین شد و از اینکه بخواهد بودجه مراکز دولتی را بگیرد احساس استغنا می‌کرد. مراکز دولتی هم به حد کافی در فیلم سهیم و شریک نشدند که این شراکت موجب شود یک بخشی از اشکالات احتمالی کار در فرآیند نظارت‌ها کمتر شود. تا حدودی به‌صورت منزوی و استقلال گونه فیلم ساخته شد و طبیعتاً احتمال وجود این خطاها در کار زیاد بود. و شاید یکی از دلایلی که یک دفعه موقع نمایش نسخه نهایی کار با این اشکالات برخورد می‌شود همین باشد. دلیل دیگرش هم این است که مدیریت دولتی سینما باید نسبت به یک کار تصمیمات قاطع بگیرد. اینکه ازیک‌طرف محکم بگوید این فیلم را به هر قیمتی اکران می‌کنیم و زمان اکران فیلم را مشخص کند، بیلبوردهای تبلیغاتی بالا برود و سالن‌های سینما رزرو شوند، بعد یک دفعه با چند اعتراض و انتقاد و هجمه کلاً ازنظر قبلش برگردد و بگوید فعلاً اکران این فیلم به‌کل منتفی است تا بعد یک اصلاحاتی انجام و اکران شود. این تزلزل جدی در مدیریت دولتی است. من فکر می‌کنم در فرآیند تصویب و دادن پروانه نمایش برای این قبیل آثار جدا از روال عادی منظم قانونی که شورای پروانه نمایش دارد باید نظارت دقیق‌تری هم صورت بگیرد.
البته در این شورا از طیف‌های مختلف حضور دارند و یکی دو نفر روحانی هم وجود دارد که طبیعتاً به‌عنوان نماینده نگاه روحانیون حضور دارند و عملاً نمی‌شود از همه طیف‌های اعتقادی کشور نماینده‌ای در این شورا گذاشت و نظر همه را لحاظ کرد، این غیرممکن است و در این صورت اصلاً هیچ فیلمی ساخته نخواهد شد. بالاخره باید به یک عقل جمعی اکتفا کرد و مخالفین هم نظر اکثریت افراد را که همه آنها نگاه اعتقادی و اسلامی دارند را قبول کنند.
اما در این کار این کیفیت لازم صورت نگرفت و به همان فرآیند عادی عمل شده و حالا در مرحله اجرا به مشکل خوردند. باید در همان مراحل تصویب به‌گونه‌ای با لحاظ کردن نظرات همه مخالفین به طوری که یا آنها را قانع کنند یا تا حدودی نظراتشان را تأمین کنند مانع از این می‌شدند که یک‌بار بیاید و بگویند این فیلم قطعاً اکران می‌شود و بعد با سرعت تمام از این موضوع برگردند و کان لم یکن اعلام کنند. این تزلزل مدیریت به اعتماد فیلم‌سازان به مجموعه‌های دولتی آسیب میزند و باور کنید مهم‌ترین چیزی که این وسط ضربه می‌خورد همین سوژه‌ها و موضوعات است. و کسی جرات نمی‌کند به سمت موضوعات اسلامی، عاشورایی، تاریخ اسلام، تاریخ ائمه اطهار و پیروان و تابعین این بزرگواران برود. اگر با ساختن یک فیلم و وجود چند اشکال در آن سازندگان فیلم به کفر و عناد متهم شوند کدام عقل سلیمی میاید و این کار را می‌کند؟ همه این اشکالات مدیریتی، اشکالات دیدگاهی و اجرایی درنهایت به ضرر سینمای دینی است.
فرهنگ نیوز: موضوع اصلی همین است که در روند ساخت چنین فیلم‌هایی با موضوعاتی که از اهمیت بالایی برخوردارند، آیا خود مسئولین و سازمان سینمایی این حساسیت را دارند که نظر مراجع را برای چنین موضوعات حساسی بگیرند تا درنهایت با چالش‌هایی از این قبیل مواجه نشوند؟
این را باید از خود مسئولین سینمایی سؤال کنید، آنها مرجع پاسخ هستند.
فرهنگ نیوز: بله، اما شما خودتان هم دورهای در بین مدیران سازمان بودید؟
بله، در زمان ما تا حد امکان تلاش شد که این اشکالات پیش نیاید، اما الآن دیگر از خود آن مسئولین باید سؤال کنید.
فرهنگ نیوز: کلاً در روند اداری ساخت فیلم‌ها این موضوع لحاظ شده است؟
نه، در روال قانونی این‌گونه نیست. روال قانونی همان است که به‌صورت شورای پروانه نمایش تعیین‌شده است، که از حضور افراد با دیدگاه‌های کامل اعتقادی و اسلامی هم استفاده می‌شود تا مبادا خطای جدی در کار صورت بگیرد. اما در بعضی از سوژه‌های بسیار حساس مثل این موضوع طبیعتاً به صرف همان روال عادی و کف قانونی نمی‌شود اکتفا کرد و باید تدبیرهای دیگری اندیشید. که به نظر می‌رسد این تدبیر در مورد این فیلم به‌قدر کافی اندیشیده نشد. و باعث شد این کار به مشکل بخورد و درنهایت سینمای دینی آسیب دید. باید در همان موقع با لحاظ کردن این نظرات کاری که بیشتر به ثواب نزدیک بود انجام می‌شد تا کمتر موجب اعتراض و خدشه واقع می‌شد. کلاً اعتراض که همیشه وارد می‌شود اما باید سطح آن را کنترل کرد و تا حدی نباشد که عده‌ای آن را مترادف با کفر و عناد و یک عده هم آن را مترادف با اصل دین بدانند و بالاخره این‌همه تناقض در نظرات خوب نیست.
فرهنگ نیوز: فیلم‌هایی با موضوعات غیردینی و غیر تاریخی هم هستند که در جشنواره فجر خیلی راحت مجوز اکران می‌گیرند، در جشنواره فجر با اعتراض منتقدان و صاحب‌نظران فیلم مواجه می‌شوند و بعدازآن فیلم توقیف می‌شود و مجوز اکران عمومی نمی‌گیرد. چرا این اتفاق می‌افتد؟
یک زمانی این موضوع زیاد رخ می‌داد. در سال‌ها پیش مثلاً در دهه ۶۰ و ۷۰ کار به‌جایی رسیده بود که برخی به شوخی می‌گفتند برویم جشنواره فجر فیلم‌ها را به هر قیمتی هست ببینیم چون این فیلم‌هایی که اینجا می‌بینیم را دیگر هرگز نخواهیم دید و جوری شده بود که گویی جشنواره فجر محل تجمع آثاری بود که بعداً اکثرشان توقیف خواهند شد. اما به‌مرور این اتفاق بسیارکم شد.
فرهنگ نیوز: کم شده اما بازهم در مورد برخی فیلم‌ها این اتفاق می‌افتد.
الآن به‌گونه‌ای شده که انگشت‌شمار است. در دوران ما که می‌شود گفت اصلاً رخ نداد. یا به‌صورت تک نمایش ویژه متخصصین بود برای مشورت با آنها و اکران عمومی نشد. اما خوب این موضوع به خاطر حساسیت سینما و اینکه همه اقشار جامعه خودشان را نسبت به سینما صاحب‌نظر و صاحب تحلیل می‌دانند پیش می‌آید. و مدیریت سینما هم با نوع شیوه رفتارش به این موضوع دامن میزند و بااقتدار و تدبیر لازم موضوع را جمع نمی‌کند.
گاهی پیش می‌آید و از این اجتنابی نیست اما تعداد این فیلم‌ها کم شده و به نظر من هم بهتر است از این مقدار هم کمتر شود و به‌گونه‌ای نباشد که انگار یک حاکمیت و نگاه دوگانه‌ای وجود دارد که جشنواره فجر با این نگاه دارد مدیریت می‌شود و سینمای اکران با یک نگاه دیگر. ممکن است تفاوت‌های ریز هنری وجود داشته باشد ولی نباید این‌قدر باشد که فیلمی آنجا نمایش داده شود و حتی جایزه هم بگیرد و بعد برای اکران توقیف شود.
فرهنگ نیوز: اشاره‌ای داشتید که آقای درویش و سازندگان فیلم خیلی اصرار داشتند در دوره ریاست جمهوری قبلی فیلم اکران نشود. دلیلش چه بوده است؟
ببینید من به قطعیت چنین چیزی را نگفتم و آنها هم این مطلب را جایی اعلام نکردند ولی من چون در سیستم مدیریت سینما بودم این اطلاع را دارم که به نظر می آمد فیلم سال ۹۱ آماده بوده و عملاً معطل کردند تا فیلم به سال ۹۲ برسد.
فرهنگ نیوز: می گفتند خود آقای درویش گفته بودند که ما دوست داشتیم فیلم در آن دولت اکران نشود.
من به‌صراحت این را از ایشان نشنیدم اما بهانه‌های فنی آوردند و گفتند فیلم آماده نیست و در ظاهر هم فیلم آماده نبود اما به نظر میامد عمدی داشتند که در کار تأخیر بیافتد. شاید می‌خواستند به مشکل نخوردند و فکر می‌کردند آن موقع به مشکل می‌خورند و اگر بعداً اکران بشود این‌گونه نخواهد شد که عملاً دیدیم این‌گونه نشد.
اکران یک روزه با چه هدفی برگزار شد؟
با کمال تاسف باید بگوییم شاهد تداوم سیاست های لیبرال و غیر اخلاقی و ارتجاعی در وزارت ارشاد دولت تدبیر و امید هستیم. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت یازدهم پاشنه آشیل و نقطه ضعف دولت یازدهم است. چرا باید به فیلمی که از لحاظ تاریخی به شدت ضعیف و مغایر با متون ارباب مقاتل است و حدود شرعی در آن رعایت نشده اجازه پخش داده شود؟ چرا به فیلمی مجوز اکران داده می شود و به بهانه ی اعتراض روحانیون و مراجع مجدد توقیف می شود؟ از اکران یک روزه این فیلم با آگاهی کامل نسبت به مشکلات آن چه هدفی دنبال می شود؟
کلاف اکران یا عدم اکران «رستاخیز» حالا پیچیده‌تر شده است و همه نگاه‌ها متوجه ایوبی و جنتی است که برای جلب نظر مراجع عظام تقلید چه برنامه‌ای دارند. نتیجه جلسات نمایش فیلم برای تعدادی از مراجع به کجا ختم خواهد شد؟ تغییر دوباره «رستاخیز» یا نمایش بدون تغییرات جدید؟
فیلم «رستاخیز» ساخته احمدرضا درویش که در جشنواره سی و دوم فیلم فجر به نمایش در آمده و جوایز متعددی را کسب کرده بود، پس از دریافت مجوز اکران در عید فطر امسال با اعتراضات و حواشی بسیاری روبه‌رو شد. در پی این اعتراضات ۴۰ دقیقه از فیلم حذف و تغییراتی نیز در آن اعمال شد تا بسیاری از نکات دارای ابهام و بحث برانگیز مرتفع شود.
پس از آن با آغاز اکران این فیلم در روز چهارشنبه ۲۴ تیرماه، موج جدید از مخالفت‌ها آغاز شد و عده‌ای از مخالفان با تجمع در مقابل وزارت ارشاد، مسجد ارگ تهران، سینما شکوفه و همچنین در برخی شهرها مثل مشهد خواستار توقف اکران این فیلم شدند که در پی این اتفاقات و به دستور مستقیم علی جنتی وزیر ارشاد اکران فیلم رستاخیز» تا زمان رفع مشکل و جلب نظر علمای مخالف متوقف شد.
در فاصله ۲۴ تیرماه تا ۵ مرداد ماه، اهالی سینما و رسانه با انتشار مصاحبه‌های متعددی از اکران «رستاخیز» حمایت کردند و خواستار ایستادگی سازمان سینمایی پای پروانه نمایش و در مقابل اعتراضاتی که مشخص نبود از چه سویی هدایت می‌شود، شدند. همچنین جلسات متعددی با برخی علما، مسئولان و سینماگران برجسته برگزار شد که به گفته حجت‌الله ایوبی یکی از این جلسات تا دو بامداد طول کشید اما نتیجه‌ای حاصل نشد.
در این میان در تاریخ ۳۰ تیرماه تقی علیقلی‌زاده تهیه‌کننده فیلم «رستاخیز» با ارسال نامه‌ای به دفتر رئیس‌جمهوری از رفتار سازمان سینمایی نسبت به اکران این فیلم گلایه کرد و از حسن روحانی خواست که نسبت به این تصمیم خسارت‌بار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رسیدگی عاجل کند، اما این نامه بی پاسخ ماند.
در نهایت تمامی تلاش‌ها بی ثمر مانده و روز دوشنبه ۵ تیرماه غلامرضا فرجی سخنگوی شورای صنفی نمایش درباره سرنوشت فیلم رستاخیز به کارگردانی احمدرضا درویش اعلام کرد که شورای صنفی نمایش برای ادامه اکران این فیلم در انتظار پاسخ سازمان سینمایی است و این فیلم در صورت افکت نور بر روی تصویر شخصیت قمر بنی هاشم(ع) و اعمال تغییراتی توسط کارگردان اکران می‌شود.
پس از آن احمدرضا درویش اقدام به شکایت به دیوان عدالت اداری کرد و همچنان سرنوشت فیلم سینمایی «رستاخیز» نامشخص باقی مانده است.
نکته ی اصلی درباره ی ساخت و اکران فیلم "رستاخیز" ضعف مدیریتی وزارت فرهنگ و ارشاد و مسئولان سازمان سینمایی است. در همین رابطه گفتگویی با آقای علیرضا سجادپور مدیرکل سابق نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی داشتیم که در زیر می خوانید:
فرهنگ نیوز: در خصوص فیلم رستاخیز و حواشی پیش‌آمده برای آن، لطفاً بفرمایید روند تأیید فیلم و صدور مجوز فیلمنامه و مجوز اکران به چه صورت است؟ آیا در روند تأیید فیلم‌های تاریخی، مذهبی و اسلامی از علما و روحانیون صاحب‌نظر استفاده می‌شود؟
در باب فیلم رستاخیز چند نکته را باید عرض کنم که در ذیل آن به همین موارد مدیریتی هم ان شاالله می‌رسم.
نکته اول اینکه خود من توفیق نداشتم فیلم رستاخیز را ببینم. فیلم رستاخیز سال ۹۱ تقریباً آماده‌شده بود اما سازندگان فیلم به هر دلیلی نمی‌خواستند این فیلم در دولت قبل نمایش داده شود. عمداً یک مقدار کار را طولانی‌تر کردند تا فیلم در دولت جدید نمایش داده شود. البته دلیل این موضوع را باید از خودشان سؤال کرد. شاید فکر می‌کردند در این صورت کمتر به مشکل می‌خورند. ولی عملاً دیدیم که این اتفاق نیافتاد و پیش‌بینی‌شان محقق نشد. من در نمایش این فیلم در سال ۹۲ فرصت حضور پیدا نکردم و کار را ندیدم. البته با دوستانی از طیف‌های مختلف که کار را دیدند صحبت کردم. جمع نظر همه کسانی که این فیلم را دیدند این بود که این فیلم حس و جان کافی را ندارد و آن‌گونه که از یک فیلم عاشورایی انتظار می‌رود که مثل یک روضه اسطوره ساز و حماسی دل را بلرزاند این‌گونه نیست و روح کافی را ندارد.
اما از دید این افراد که فیلم را دیده بودند و من می‌شناسمشان، کسی نبود که بخواهد اشکال اساس اعتقادی به‌کار بگیرد. و چون خودم هم کار را ندیدم و صرفاً متکی به نظر دیگران بودم، نمی‌توانم قضاوتی داشته باشم و بهتر است فیلم دیده شود تا بتوان قضاوت شخصی روی آن داشت.
همین‌جا این نکته را بگویم که بسیاری از افرادی که به فیلم اشکالات جدی گرفتند و حتی برای مقابله با آن فراخوان دادند، به نظرم اصلاً فیلم را ندیدند. فکر می‌کنم درست نباشد شخص صاحب‌منصبی که نظرش برای جمعی قابل‌احترام است با فیلمی مخالفت کند که خودش آن را ندیده است و صرفاً به نظر دیگرانی که فیلم را دیده‌اند اتکا کند. افرادی که در مورد فیلم‌ها نظر می‌دهند، مخصوصاً فیلم‌های این‌گونه که راجع به مسائل اعتقادی و تاریخ اسلام است و فیلم‌های حساسیت برانگیزی است، و نظر آنها مهم است و می‌تواند در مخالفت یا موافقت با فیلم تأثیر جدی بگذارد حتماً باید خودشان فیلم را دیده باشند. و بر اساس نظر دیگران اعلام رأی قاطع کردن چه در موافقت و چه در مخالفت با فیلم کار حساب شده ای نیست و می‌تواند خطاهای جدی ایجاد کند. به همین دلیل مطمئن باشید من در طول صحبتم در مورد فیلم اظهارنظر شخصی و موضع‌گیری شخصی نخواهم داشت چون فیلم را ندیده‌ام.
مطلب دیگر اینکه این‌گونه اتفاقات برای فیلم‌ها یک پارادوکس و تناقض را جلوی سازندگان آثار سینمایی ایجاد می‌کند. ازیک‌طرف گفته می‌شود که سینما باید به این‌گونه آثار بپردازد. مگر ما چند اتفاق کلیدی و مهم مانند مسئله غدیر و واقعه عاشورا در تاریخ اعتقادی‌مان داریم؟ امثال این اتفاقات اندک‌اند. از طرفی به سینما اعتراض می‌شود که چرا در این باب برای مخاطبان معاصر خودمان در حوزه دین و هم برای مخاطبان خارج از حوزه دین، و مخاطبان فرامرزی، کشورهای دیگر، ادیان و اعتقادات دیگر فیلم‌های متعدد نداریم؟ در دنیایی که سینما زبان اصلی جهان معاصر است و زبان سینما بسیار تعیین‌کننده و مهم است این اعتراض به‌جاست که چرا سینماگران مسلمان آثاری در باب توضیح واقعه غدیر، واقعه عاشورا و وقایع کلیدی دیگر در تاریخ اسلام ارائه نمی‌دهند؟ از طرف دیگر هم اگر کسی بخواهد در این باب فیلم بسازد، خوب طبیعتاً فیلم یک اثر سمعی بصری و تصویری و متکی به بخش تخیل و ذوق هنری افراد است که یک جاهایی ممکن است خطا و سهوی صورت بگیرد، طبیعتاً چون موضوع حساس بوده آن خطا و سهو هم درشت و تأثیر گذار و حساسیت‌برانگیز می‌شود و هجمه‌های زیادی به تولید فیلم وارد می‌کند تا آنجا که من خودم شنیدم و حتماً شما هم شنیدید که بعضی از افراد صاحب‌نظر از حوزه‌های اعتقادی گفتند که اگر نمی‌توانید فیلم خوب بسازید، اصلاً فیلم نسازید. در این صورت این تناقض را فیلم‌سازان مسلمان چگونه جواب دهند؟ درحالی‌که حد کوچکی از تسامح و خطای سهوی هم در کار تحمل نمی‌شود.
می دانید سریال مختار هم که از هر نظر واقعاً سریال خوبی بود و یکی از بهترین آثاری بود که در دهه‌های اخیر ساخته‌شده، همین سریال هم در اواسط کار به مشکل جدی خورد و حتی تا مرز تعطیلی پیش رفت چون بحث سر این بود که چهره نورانی حضرت ابالفضل العباس نمایش داده بشود یا نه؟ و چگونه نمایش داده شود؟ آنچنان کار دچار حاشیه شد که سازندگان فیلم در هماهنگی با مدیران تلویزیون داوطلبانه یا به‌اجبار این تصاویر را حذف کردند، یعنی فیلم را اصلاح کردند.
این تناقض واقعاً وجود دارد و باید یک جایی این موضوع حل شود. ما دیدگاه‌های مختلف در بحث مسائل اعتقادی داریم که باهم همسان و هماهنگ نیستند. ما باید در فضای یک جامعه اسلامی متکی به نظر حاکمیتی باشیم. متکی به نظر ولایت باشیم و نباید دیدگاه‌های دیگر دائما طرح موضوع و طرح اشکال و ایجاد مانع کنند. درباره این موضوع برخی نمایش چهره معصومین یا دست‌کم تالی تلو معصومین- یعنی افرادی که شاید جزو معصومین نباشند. اما آنچنان از نورانیت و قداست برخوردارند که تالی تلو و همسان معصومین محسوب می‌شوند- را بدون اشکال می‌دانند، برخی حتی در حد کفر می‌دانند و میگویند اشکال دارد. این موضوع یکجایی باید حل شود چون تفاوت نظرات می‌تواند منجر به تعطیل موضوع شود و افراد دیگر به سمت این موضوعات نخواهند رفت.
و مطلب آخر اینکه در طول ساخت فیلم رستاخیز، این فیلم یک مقدار حالت استقلال و کناره گیری اش از مجموعه‌های دولتی را حفظ کرد. یعنی از همان اوایل دهه هشتاد که استارت کار کم‌کم خورد، خیلی با مراکز دولتی همراهی نشد، و بودجه از این مراکز گرفته نشد، بلکه بودجه کار تا حدود زیادی از سرمایه‌گذاری های خارجی تأمین شد و از اینکه بخواهد بودجه مراکز دولتی را بگیرد احساس استغنا می‌کرد. مراکز دولتی هم به حد کافی در فیلم سهیم و شریک نشدند که این شراکت موجب شود یک بخشی از اشکالات احتمالی کار در فرآیند نظارت‌ها کمتر شود. تا حدودی به‌صورت منزوی و استقلال گونه فیلم ساخته شد و طبیعتاً احتمال وجود این خطاها در کار زیاد بود. و شاید یکی از دلایلی که یک دفعه موقع نمایش نسخه نهایی کار با این اشکالات برخورد می‌شود همین باشد. دلیل دیگرش هم این است که مدیریت دولتی سینما باید نسبت به یک کار تصمیمات قاطع بگیرد. اینکه ازیک‌طرف محکم بگوید این فیلم را به هر قیمتی اکران می‌کنیم و زمان اکران فیلم را مشخص کند، بیلبوردهای تبلیغاتی بالا برود و سالن‌های سینما رزرو شوند، بعد یک دفعه با چند اعتراض و انتقاد و هجمه کلاً ازنظر قبلش برگردد و بگوید فعلاً اکران این فیلم به‌کل منتفی است تا بعد یک اصلاحاتی انجام و اکران شود. این تزلزل جدی در مدیریت دولتی است. من فکر می‌کنم در فرآیند تصویب و دادن پروانه نمایش برای این قبیل آثار جدا از روال عادی منظم قانونی که شورای پروانه نمایش دارد باید نظارت دقیق‌تری هم صورت بگیرد.
البته در این شورا از طیف‌های مختلف حضور دارند و یکی دو نفر روحانی هم وجود دارد که طبیعتاً به‌عنوان نماینده نگاه روحانیون حضور دارند و عملاً نمی‌شود از همه طیف‌های اعتقادی کشور نماینده‌ای در این شورا گذاشت و نظر همه را لحاظ کرد، این غیرممکن است و در این صورت اصلاً هیچ فیلمی ساخته نخواهد شد. بالاخره باید به یک عقل جمعی اکتفا کرد و مخالفین هم نظر اکثریت افراد را که همه آنها نگاه اعتقادی و اسلامی دارند را قبول کنند.
اما در این کار این کیفیت لازم صورت نگرفت و به همان فرآیند عادی عمل شده و حالا در مرحله اجرا به مشکل خوردند. باید در همان مراحل تصویب به‌گونه‌ای با لحاظ کردن نظرات همه مخالفین به طوری که یا آنها را قانع کنند یا تا حدودی نظراتشان را تأمین کنند مانع از این می‌شدند که یک‌بار بیاید و بگویند این فیلم قطعاً اکران می‌شود و بعد با سرعت تمام از این موضوع برگردند و کان لم یکن اعلام کنند. این تزلزل مدیریت به اعتماد فیلم‌سازان به مجموعه‌های دولتی آسیب میزند و باور کنید مهم‌ترین چیزی که این وسط ضربه می‌خورد همین سوژه‌ها و موضوعات است. و کسی جرات نمی‌کند به سمت موضوعات اسلامی، عاشورایی، تاریخ اسلام، تاریخ ائمه اطهار و پیروان و تابعین این بزرگواران برود. اگر با ساختن یک فیلم و وجود چند اشکال در آن سازندگان فیلم به کفر و عناد متهم شوند کدام عقل سلیمی میاید و این کار را می‌کند؟ همه این اشکالات مدیریتی، اشکالات دیدگاهی و اجرایی درنهایت به ضرر سینمای دینی است.
فرهنگ نیوز: موضوع اصلی همین است که در روند ساخت چنین فیلم‌هایی با موضوعاتی که از اهمیت بالایی برخوردارند، آیا خود مسئولین و سازمان سینمایی این حساسیت را دارند که نظر مراجع را برای چنین موضوعات حساسی بگیرند تا درنهایت با چالش‌هایی از این قبیل مواجه نشوند؟
این را باید از خود مسئولین سینمایی سؤال کنید، آنها مرجع پاسخ هستند.
فرهنگ نیوز: بله، اما شما خودتان هم دورهای در بین مدیران سازمان بودید؟
بله، در زمان ما تا حد امکان تلاش شد که این اشکالات پیش نیاید، اما الآن دیگر از خود آن مسئولین باید سؤال کنید.
فرهنگ نیوز: کلاً در روند اداری ساخت فیلم‌ها این موضوع لحاظ شده است؟
نه، در روال قانونی این‌گونه نیست. روال قانونی همان است که به‌صورت شورای پروانه نمایش تعیین‌شده است، که از حضور افراد با دیدگاه‌های کامل اعتقادی و اسلامی هم استفاده می‌شود تا مبادا خطای جدی در کار صورت بگیرد. اما در بعضی از سوژه‌های بسیار حساس مثل این موضوع طبیعتاً به صرف همان روال عادی و کف قانونی نمی‌شود اکتفا کرد و باید تدبیرهای دیگری اندیشید. که به نظر می‌رسد این تدبیر در مورد این فیلم به‌قدر کافی اندیشیده نشد. و باعث شد این کار به مشکل بخورد و درنهایت سینمای دینی آسیب دید. باید در همان موقع با لحاظ کردن این نظرات کاری که بیشتر به ثواب نزدیک بود انجام می‌شد تا کمتر موجب اعتراض و خدشه واقع می‌شد. کلاً اعتراض که همیشه وارد می‌شود اما باید سطح آن را کنترل کرد و تا حدی نباشد که عده‌ای آن را مترادف با کفر و عناد و یک عده هم آن را مترادف با اصل دین بدانند و بالاخره این‌همه تناقض در نظرات خوب نیست.
فرهنگ نیوز: فیلم‌هایی با موضوعات غیردینی و غیر تاریخی هم هستند که در جشنواره فجر خیلی راحت مجوز اکران می‌گیرند، در جشنواره فجر با اعتراض منتقدان و صاحب‌نظران فیلم مواجه می‌شوند و بعدازآن فیلم توقیف می‌شود و مجوز اکران عمومی نمی‌گیرد. چرا این اتفاق می‌افتد؟
یک زمانی این موضوع زیاد رخ می‌داد. در سال‌ها پیش مثلاً در دهه ۶۰ و ۷۰ کار به‌جایی رسیده بود که برخی به شوخی می‌گفتند برویم جشنواره فجر فیلم‌ها را به هر قیمتی هست ببینیم چون این فیلم‌هایی که اینجا می‌بینیم را دیگر هرگز نخواهیم دید و جوری شده بود که گویی جشنواره فجر محل تجمع آثاری بود که بعداً اکثرشان توقیف خواهند شد. اما به‌مرور این اتفاق بسیارکم شد.
فرهنگ نیوز: کم شده اما بازهم در مورد برخی فیلم‌ها این اتفاق می‌افتد.
الآن به‌گونه‌ای شده که انگشت‌شمار است. در دوران ما که می‌شود گفت اصلاً رخ نداد. یا به‌صورت تک نمایش ویژه متخصصین بود برای مشورت با آنها و اکران عمومی نشد. اما خوب این موضوع به خاطر حساسیت سینما و اینکه همه اقشار جامعه خودشان را نسبت به سینما صاحب‌نظر و صاحب تحلیل می‌دانند پیش می‌آید. و مدیریت سینما هم با نوع شیوه رفتارش به این موضوع دامن میزند و بااقتدار و تدبیر لازم موضوع را جمع نمی‌کند.
گاهی پیش می‌آید و از این اجتنابی نیست اما تعداد این فیلم‌ها کم شده و به نظر من هم بهتر است از این مقدار هم کمتر شود و به‌گونه‌ای نباشد که انگار یک حاکمیت و نگاه دوگانه‌ای وجود دارد که جشنواره فجر با این نگاه دارد مدیریت می‌شود و سینمای اکران با یک نگاه دیگر. ممکن است تفاوت‌های ریز هنری وجود داشته باشد ولی نباید این‌قدر باشد که فیلمی آنجا نمایش داده شود و حتی جایزه هم بگیرد و بعد برای اکران توقیف شود.
فرهنگ نیوز: اشاره‌ای داشتید که آقای درویش و سازندگان فیلم خیلی اصرار داشتند در دوره ریاست جمهوری قبلی فیلم اکران نشود. دلیلش چه بوده است؟
ببینید من به قطعیت چنین چیزی را نگفتم و آنها هم این مطلب را جایی اعلام نکردند ولی من چون در سیستم مدیریت سینما بودم این اطلاع را دارم که به نظر می آمد فیلم سال ۹۱ آماده بوده و عملاً معطل کردند تا فیلم به سال ۹۲ برسد.
فرهنگ نیوز: می گفتند خود آقای درویش گفته بودند که ما دوست داشتیم فیلم در آن دولت اکران نشود.
من به‌صراحت این را از ایشان نشنیدم اما بهانه‌های فنی آوردند و گفتند فیلم آماده نیست و در ظاهر هم فیلم آماده نبود اما به نظر میامد عمدی داشتند که در کار تأخیر بیافتد. شاید می‌خواستند به مشکل نخوردند و فکر می‌کردند آن موقع به مشکل می‌خورند و اگر بعداً اکران بشود این‌گونه نخواهد شد که عملاً دیدیم این‌گونه نشد.
اکران یک روزه با چه هدفی برگزار شد؟
با کمال تاسف باید بگوییم شاهد تداوم سیاست های لیبرال و غیر اخلاقی و ارتجاعی در وزارت ارشاد دولت تدبیر و امید هستیم. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت یازدهم پاشنه آشیل و نقطه ضعف دولت یازدهم است. چرا باید به فیلمی که از لحاظ تاریخی به شدت ضعیف و مغایر با متون ارباب مقاتل است و حدود شرعی در آن رعایت نشده اجازه پخش داده شود؟ چرا به فیلمی مجوز اکران داده می شود و به بهانه ی اعتراض روحانیون و مراجع مجدد توقیف می شود؟ از اکران یک روزه این فیلم با آگاهی کامل نسبت به مشکلات آن چه هدفی دنبال می شود؟
کلاف اکران یا عدم اکران «رستاخیز» حالا پیچیده‌تر شده است و همه نگاه‌ها متوجه ایوبی و جنتی است که برای جلب نظر مراجع عظام تقلید چه برنامه‌ای دارند. نتیجه جلسات نمایش فیلم برای تعدادی از مراجع به کجا ختم خواهد شد؟ تغییر دوباره «رستاخیز» یا نمایش بدون تغییرات جدید؟
مرجع : فرهنگ نیوز
