روزهایی که یادآوری مظلومیت بی نهایت ثامن الحجج(ع) در آن غربت بی پایان تاریخ، دل هر عاشقی را محزون و بی‌اختیار روانه بارگاه رضوی می‌کند. این روزها هر کسی به طریقی راهی مشهد می‌شود تا به آستان بوسی امام مهربانی‌ها حضرت رضا(ع) بیاید، برخی سواره می‌آیند، عده‌ای سعی می‌کنند حتی به بالاترین نرخ‌ها بلیت هواپیما بگیرند و با یک پرواز خودشان را به حرم برسانند و در این میان هم هستند خیل عشاقی که مسیر رسیدن به دوست را با پای پیاده می‌آیند، گاهی می‌نشینند و استراحت می‌کنند و پس از چند دقیقه دوباره به راه خود ادامه می‌دهند.

عاشقند دیگر، نمی‌شود به آن‌ها خرده بگیری و بگویی در این عصر فناوری و با وجود این همه وسایل حمل و نقل چرا پیاده؟ سفر پیاده عشق می‌خواهد و دل گره خورده به شبکه‌های طلایی پنجره فولاد.

زائران پیاده وقتی به ورودی مشهد می‌رسند، چهره‌های به سرخی نشسته آن‌ها گواه ثانیه هایی است که در گرما و سرما به سوی حرم دوست آمده‌اند تا با این حرکت نمادین، نام خود را در میان فهرست عاشقان ثامن الحجج(ع) ثبت کنند. راستی چه عشقی است که زائر را با پای پیاده تا حریم دوست حرکت می‌دهد؟

استاد فاطمی نیا در گفت‌و گویی متفاوت از عاشقانه‌های زیارتی اش با امام رضا(ع) و غبطه ای که به حال زائران پیاده حضرت خورده، گفته است که هم اینک پیش روی شماست.



استاد فاطمی نیا! در مروری به دوران کودکی شما، از میان پدر بزرگوار و مادر گرانقدر شما کدام یک اولین بار نام مطهر امام رضا(ع) را بر دلتان نشاند؟

چه پرسش جالبی! واقعاً پدر و مادر در تعیین سرنوشت فرزندانشان نقش تعیین کننده دارند. اینکه اولین بار چه نکته ای را در ذهن و جان فرزندشان ثبت می‌کنند، مهم است. یادم هست که اولین بار پدر بزرگوارم که از علمای جلیل القدر بودند، نام ثامن الحجج(ع) را به عنوان هشتمین امام شیعه به من آموختند. جالب اینکه ایشان در ادامه گفتند، ما امام رضا(ع) را امام ضامن و ثامن می‌دانیم. وقتی پرسیدم، چرا؟ گفتند، امام رضا(ع) ضامن آهوی سرگشته بیابان شده اند و ما چشم امید به شفاعت و ضمانت امام ثامن داریم. این جملات همچنان در ذهنم مانده است.



یادتان هست چند ساله بودید که پدر بزرگوارتان این عبارات را به شما آموختند؟

شاید چهار یا پنج ساله بودم.



از آن دوران و زیارت امام رضا(ع) خاطره‌ای دارید؟

بله، خاطرات بسیاری است بخصوص اینکه زیارت حضرت هم نصیبت شده باشد. یادم هست که در آن دوران سفر کردن به مشهد چندان ساده نبود، ولی با این وجود پدرم برای این سفر معنوی اهتمام ویژه داشتند. در آن دوران صحن‌ها هم وسعت امروزی را نداشتند، ولی صفا و معنویت خاصی در حرم حاکم بود، البته نه اینکه این صفا امروز در حرم نباشد، خیر. بلکه آن دوران هم حال معنوی خاص خودش را داشت. هر بار که به مشهد می‌رفتیم، دایم درباره کبوترها از پدر می‌پرسیدم که چرا به این مکان آمده اند؟ ایشان در پاسخ می‌گفتند، حرم امام هشتم(ع) بهشت زمین است و همه دوست دارند در بهشت زندگی کنند و کبوترها هم آمده‌اند تا در بهشت رضوی حظّ بهتری از زندگی ببرند. دلم دنبال پرواز کبوترها بود و امروز هم می‌گویم خوشا به سعادت کبوترهای حرم که همیشه در جوار امام هشتم(ع) زندگی می‌کنند.



اما زیارت رفتن چه معنایی دارد و چه رازی در زیارت امام رضا(ع) نهفته است که این همه زائر پروانه وار گرد بارگاه منور حضرتش می‌چرخند؟

زیارت به معنای پناه جستن از نیروی مافوق بشری است، پناه جستن از حقیقتی که ما را به وجود لایزال خدای متعال پیوند می‌دهد.

زیارت رفتن معنای دیگری هم دارد، به معنی پاسداشت ارزش‌های والایی است که امام معصوم(ع) برای رستگاری ما تا پای جان این ارزش‌ها را حفظ کرد و ما تا پایان زندگی که نه، بلکه تا قیامت به شفاعت و توجه معصومین(ع) محتاجیم و چیزی جز توسل و زیارت آن‌ها در دنیا، ما را به شفاعت این بزرگواران نزدیک نمی‌کند؛ اما در میان زیارت معصومین(ع)، زیارت ثامن الحجج(ع) افضل ترین است و مهربانی بی مانند حضرتش نصیب و روزی همه زائرانش می‌شود. در این فضا مهم‌ترین راز زیارت امام هشتم(ع) کسب آرامش معنوی و قرار دل است. چه بسیار دل‌های شکسته ای که در نهایت سرگشتگی و آشفتگی با قدم‌های لرزان زائر وارد حرم امام هشتم(ع) می‌شوند و در نهایت آرامش و استوار در دین، این قطعه بهشتی را ترک می‌کنند. هر که در این راز خدای ناکرده تردید دارد، کافی است دلش را به بارگاه امام رضا(ع) گره بزند، آن وقت حتماً تردیدهایش به یقین خواهد رسید.



و برای هر دیداری آدابی است، اما برای زیارت امام معصوم(ع) چه نکاتی مطرح شده است؟

بی شک می‌دانید که رعایت ادب و آداب در هر امری، سبب دست یافتن بهتر به اهداف آن کار است و هر چیزی هم برای خود آدابی دارد؛ مثل آداب تجارت، آداب معاشرت، آداب کسب علم، آداب جنگ و مبارزه، آداب نماز و قرائت و ... که شناخت و مراعات آن‌ها، ما را به هدف نزدیک می‌کند و البته توفیق هم نصیبمان خواهد شد. بر همین اساس برای زیارت هم آدابی متبادر است که رعایت آن‌ها هم ثواب بیشتری دارد و هم زائر را در کسب دستاورد‌های معنوی زیارت به توفیق می‌رساند و البته آثار تربیتی بسیاری را هم نصیب او می‌کند. این آداب، دو وجه دارند، برخی ظاهری و برخی باطنی هستند که اهتمام به این آداب در هنگام زیارت به توسعه توجّه قلبی و روحی زائر در هنگام تشرف به بارگاه معصومین(ع) منتهی می‌شود.



در باب آثار و ثمرات زیارت، مطالب بسیار و روایات زیبایی از معصومین(ع) نقل شده است، این برکات چه تأثیری در جهت دهی روحی و فکری زائر دارد؟

آنچه از آثار و برکات روحی زیارت برای زائر تعریف شده، غیرقابل توصیف است، چرا که مهم‌ترین اتفاق زیارت، تجدید عهد با ولی خداست؛ یعنی انسان خودش را طوری تربیت می‌کند که خواست او در راستای خواست معصوم (ع) قرار دارد و در این فضا مبتنی بر عهدی که با حجت خدا بسته حرکت می‌کند و این اتفاق ساده ای نیست. در حقیقت زائر وقتی به حرم یکی از معصومین وارد می‌شود، با رعایت ادب حضور و آمادگی روحی و معنوی ارتباط خود را با حجت خدا محکم می‌کند و این حس حضور و مواجهه با ولی خدا قلب زائر را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد که عالی ترین سطح زیارت است.



استاد فاطمی نیا! چرا در هنگام ورود به حرم امام رضا(ع) و سایر
 ائمه هدی(ع) به خواندن اذن دخول سفارش شده است؟

می‌دانید که خواندن اذن دخول هنگام زیارت، یکی دیگر از آداب است، یعنی ادب اقتضا می‌کند که در هنگام ورود به حرم شریف ائمه هدی(ع) اجازه ورود بخواهیم و با ادای احترام، دلمان را متوجه این مسأله کنیم که به حریم حجت خدا پا گذاشته ایم و این حریم محل آمد و شد فرشتگان خداست. در روایات دینی نقل شده که زائر، بر درگاه حرم بایستد، دعا کند و اذن بطلبد و اگر در دل خود خشوعی احساس کرد و رقت قلبی برای وی حاصل شد، وارد شود وگرنه بهتر است که برای ورود، زمان دیگری را انتخاب کند تا رقت قلب و خشوع حاصل شود، برای این است که غرض مهم‌تر از ورود به حرم، حضور قلب است تا انسان از رحمت نازل شده از سوی خدا برخوردار شود. توجه داشته باشیم که در تمامی عبارات اذن دخول حرمین شریف ائمه(ع) نکات آموزنده بسیاری است که به توسعه ایمان و معرفت و توجّه زائر به موقعیتی که در آن قرار دارد و کسی که به زیارتش آمده، تأثیر دارد.



چه نکته ای در هنگام خواندن اذن دخول زیارتنامه امام رضا(ع) ما را به اجازه ورود حضرت برای حضور در حرمشان، امیدوار می‌کند؟

وقتی که اذن ورود از سوی حضرت به زائر داده می‌شود، قطرات و نم گرم اشک چهره زائر را بارانی می‌کنند، حدیث است که اولین نم اشک زائر نشانه پذیرش اذن دخول است، وقتی اشک زائر امام رضا(ع) سرازیر می‌شود، ایشان محبت خود را نثار زائرشان می‌کنند، او را می‌پذیرند، از خدای متعال برای وی آرزوی معرفت و اشتیاق به دعا و نیایش می‌خواهند.

پس حال تضرع و دعای زائر در حرم امام رضا(ع) هم نشأت گرفته از مهربانی وعنایت حضرت است؟

بله، همین طور است، ما بدون اذن ایشان حتی نمی‌توانیم قدم از قدم برداریم. همین که راهی زیارت می‌شویم، عنایت حضرت است که ما را دعوت کرده اند تا در بارگاه ایشان راه رستگاری بجوییم. ما از خودمان هیچ نداریم و اگر به اختیار خودمان بودیم، شاید هرگز زیارت حضرت نصیبمان نمی‌شد، دعا کنیم که ایشان هرگز ما را به حال خود رها نکنند.



برای آنکه همیشه در سایه محبت رضوی باشیم و به حال خودمان رها نشویم، توجه به چه نکاتی ضروری است؟

پرسش خوبی است. هر چیزی آدابی دارد، درست مثل رفتن به مدرسه که
 دانش آموز باید تابع آدابی باشد، اما فهم دین و توجه به کلام معصوم(ع) مهم‌ترین پیش شرط قرار داشتن در سایه سار محبت امام رضا(ع) است. اگر می‌خواهیم به حال خود رها نشویم و آقا در هر ثانیه زندگی ما را دعا کنند، باید برای نشر معارف ارزشمند رضوی تلاش کنیم. هر قدمی که برمی داریم، باید ما را یک گام در مسیر توسعه رهنمودهای امام هشتم(ع) و معرفی ایشان به جهانیان، جلو ببرد. اینکه بگوییم
 امام رضا(ع) را دوست داریم، کافی نیست، بلکه باید در عمل علاقه خود را اثبات کنیم، حق
 امام رضا(ع) را با معرفت بشناسیم. اگر ما پیرو حقیقی ثامن الحجج(ع) باشیم، هرگز رها نمی‌شویم، چون امام معصوم(ع) پدری مهربان است که هرگز دست فرزندش را رها
 نمی‌کند.

از زیارت با معرفت یاد کردید، این معرفت و شناخت چگونه حاصل می‌شود؟

به نکته خوبی اشاره داشتید، زیارت با معرفت فراتر از همه زیارت‌هاست، زیرا که زائر با تمام وجود، معرفت و حق امام معصوم را می‌شناسد و در هنگام زیارت نیز تمام هوش و جانش به زیارت معطوف است. امام رضا(ع) نیز در این زمینه فرمودند: هر زائری که مرا در غربت با معرفت زیارت کند، در سه موقف هولناک به یادش هستم، اول در هنگامه سخت مرگ و جان دادن، دوم در زمان سنجش اعمال و سوم در لحظه عبور از صراط. بنابراین همه ما باید معرفت و حق ثامن الحجج(ع) را بشناسیم و در لحظه زیارت با علم به این حقایق، حضرت را بخوانیم، اما بیان یک نکته مهم و ضروری است که معرفت درجاتی دارد وهر زائری به اندازه روحیه و نیت‌های قلبی خود به معرفت امام معصوم نایل می‌شود، معرفت به معنی باور قلبی است و اینکه حجت خدا، امام من است و من باید تحت خواست و علاقه ایشان زندگی خود را طراحی کنم. نکته مهم اینکه باور عمیق دینی نسبت به اولیای خدا و علاقه به دوستان ائمه و دشمنی با دشمنان آن‌هاست که به ما معرفت عمیق می‌دهد.



استاد فاطمی نیا! این روزها همه عاشقان رضوی به هر طریقی راهی مشهد شده‌اند تا به زیارت امام رضا(ع)مشرف شوند اما جمعیت فراوانی هم پیاده راهی خراسان شده‌اند، تعبیر و تعریف شما از سفر زائران پیاده چیست؟

چند سالی است که سفر پیاده به سوی مشهد الرضا(ع) به شوق و عشق زائران 
حضرت جلوه‌ای ویژه پیدا کرده است. در گرمی و سردی هوا عده‌ای مشتاق با پای پیاده راهی مشهد می‌شوند و این سفر معنوی به طور قطع انقلاب روحی ویژه ای را برای آن‌ها به ارمغان می‌آورد. سفر پیاده در زندگی بسیاری از علمای بزرگ شیعه ثبت شده و حتی برخی سلاطین نیز برای عرض ارادت به ساحت قدسی امام رضا(ع) به صورت پیاده راهی مشهد می‌شدند.

چنان که صاحب عالم آرای عباسی می‌نویسد: چون شاه عباس نذر کرده بود که یک بار از دارالسلطنه اصفهان با پای پیاده به زیارت روضه مقدسه برود، در سال ۱۰۱۰ ﻫ.ق که مصادف با پانزدهمین سال سلطنتش بود، به قصد زیارت تربت حضرت رضا (ع) مسافرتش را به سوی مشهد آغاز کرد، این سفر که به طور حتم با تشریفات و سر و صدای بسیار در زمان خود همراه بود، از نظر تاریخی نیز تأثیر تبلیغاتی فراوانی برای شاه در پی داشت، چرا که پیاده سفر کردن شاه عباس اول به مشهد، که نشاندهنده کمال اعتقادها و ارادت او به امام رضا(ع) است، بر توجه و علاقه شیعیان بر زیارت مشهد افزود و همین توجه مایه آبادانی آن شهر و افزایش نفوذ دینی و قدرت سیاسی دربار اصفهان در سرزمین خراسان شد.



چه جالب! پس این سفر پیاده هم پیام‌های بسیاری به همراه دارد؟

بله، همین طور است، اولین پیام آن تأکید بر محبت و انس با ولی خدا حضرت رضا(ع) است، نکته دیگر نشان دادن احاطه دین در قلب شیعیان و محبان این امام همام است و در نهایت اینکه موجب توسعه معارف دینی و فرهنگ اهل بیت(ع) می‌شود. این سفر، دلی است و هر زائری که قرار است با پای پیاده سفر کند، از روی اختیار و اراده قلبی خود این شیوه سفر را انتخاب کرده و البته آثار و برکات آن را نیز در زندگی خود تجربه خواهد کرد. مهم‌ترین اثر سفر پیاده، تربیت روح و تهذیب نفس است، زائر پیاده امام رضا(ع) هرگز به خودش اجازه نمی‌دهد در مسیری قدم بگذارد که خدای نکرده دل حضرت را به درد بیاورد، از همه توان و نیروی خود برای عرض ارادت و مودت به ثامن الحجج(ع) بهره می‌گیرد و به طور قطع مشمول معنویت رضوی هم خواهد شد.



چه کنیم که آثار و برکات زیارت امام رضا(ع) در زندگی ما جریان داشته باشد؟

پرسش قابل تأملی است. برخی تصور می‌کنند همین که زیارت برویم، کافی است، البته زیارت امام رضا(ع) آثار و برکات بسیاری دارد، اما حفظ آن در طول زندگی نیز باید مورد توجه همه ما قرار بگیرد. همه می‌دانیم معصومین (ع) واسطه کسب فیوضات معنوی در دنیا و آخرت هستند و اگر رابطه قلبی ما با حجت خدا عمیق و محکم باشد، برکات زیارت را در طول زندگی روزمره حفظ می‌کنیم. نکته دیگر اینکه مداومت بر زیارت امام رضا(ع) از راه دور نیز آثار و برکات بسیار زیادی دارد، چنان که در احوال همه علمای بزرگ شیعه آمده که هر وقت توفیق حضور در حرم ثامن الحجج(ع) را نداشتند، از راه دور ارتباط خودشان را با حضرت حفظ می‌کردند که البته چشمه‌های معرفت بی‌شماری نیز بر آن‌ها گشوده می‌شد.



زیباترین حدیثی که از امام رضا(ع) در ذهن و خاطر شما ثبت شده، چیست؟

احادیث امام رضا(ع) سرشار از درس‌های زیبای رستگاری است، اما یکی از احادیث ایشان عجیب بر دلم نشسته است. حضرت، خوش خلقی را نشانه ایمان برشمرده اند. امام هشتم(ع) در حدیثی فرمودند: «خوش خلقی دو گونه است؛ فطری و اختیاری. ولی صاحب خلق خوش اختیاری، برتر است.» ایشان در این حدیث به صراحت تأکید دارند که خلق نیکو اگر به صورت اختیاری از طرف انسان انجام شود، ارزشمند است و آثار و برکات ویژه ای دارد. ایشان همه ما را به این نکته توجه داده اند که انسان از بدو تولد در فطرت خویش خلق نیک و مهربانی را به صورت پنهانی و نهفته دارد، اما در هر شرایطی ظهور و بروز خاص خود را دارد. اما آنکه در شخصیت و سرشت خود این صفت نیکو را پرورش داده و با مردم بر پایه مهر و محبت برخورد می‌کند، در زمره افرادی است که به صورت اختیاری در هر موقعیتی نسبت به دیگران خلق نیک دارند و همین مسأله نشان دهنده اوج ایمان آن‌هاست.



اگر بخواهید یکی از روزهای سال را برای زیارت امام رضا(ع) انتخاب کنید، کدام روز برای شما حال زیارتی ویژه دارد؟

زیارت امام رضا(ع) در هر لحظه و روزی، زیبا و به یادماندنی است، اما در ایام میلاد و شهادتشان عجیب دلم راهی مشهد می‌شود و دوست دارم در چنین شرایطی به پابوسی حضرت بیایم که البته به لطف و عنایت ایشان معمولاً محقق می‌شود.



و کدام نقطه از حرم امام هشتم(ع) شما را به دنیای دیگری پرواز می‌دهد؟

صحن انقلاب را بیش از همه صحن‌ها دوست دارم، هر چند که همه نقاط حرم متعلق به حضرت است و ایشان در هر شرایطی ما را می‌بینند.



به نظر شما مهم‌ترین خواسته ای که می‌توانیم در هنگام زیارت از
 ثامن الحجج(ع) داشته باشیم، چیست؟

حسن عاقبت، مهم‌ترین دعایی است که می‌توانیم در محضر ثامن الحجج(ع) داشته باشیم. اگر این دعا به هدف اجابت برسد، همه کارهای دنیا و آخرت ما درست می‌شود.



و یک نکته ویژه از هزاران؟

قدر امام رضا(ع) را بدانیم، تا زنده ایم از توسل و زیارتشان غافل نمانیم. در احوال علمای بزرگی آمده به واسطه زیارت دایم حضرت رضا(ع) به درجات بلند معنوی دست پیدا کردند؛ تامل و تدبر کنیم تا در دنیا از نعمت زیارت و در آخرت از موهبت شفاعت این امام همام بهره‌مند شویم. امام هشتم(ع) حتی در لحظه سخت مرگ و سرازیری وحشت انگیز قبر هم به یاد محبان خویش هستند، ایشان را با معرفت بخوانیم و امیدوار باشیم که ان شاءالله دست ما را در آن شرایط سخت می‌گیرند.



یک آرزوی دیرینه که همیشه در هنگام زیارت امام رضا(ع) از دلتان می‌گذرد؟

این زائر کمترین را به لطف و کرامت خود قبول کنند.



و احساس شما از شنیدن این کلمات:

زیارت؟
پرواز در حریم دوست.

زائر؟
کسی که دعوت می‌شود.

دعوت؟
آرزوی همه دوستداران اهل بیت(ع).

کبوتر حرم امام رضا(ع)؟
غریب نیست.

غربت؟
سهم انسان‌هایی که از امام رضا(ع) و معصومین(ع) دور می‌شوند.

شفاعت؟
هدیه بی نظیر ائمه هدی(ع).

ایوان طلا؟
ساحل امن رضوی.

امام رضا(ع)؟
منتهای آرزوی همه مشتاقان.

پایان ماه صفر؟
حزن انگیزترین روز خدا.

آرمان هیأت