آه چه کردند سیاه جامگان با این هدیه الهی، با این بهار سبز پوش جاودانه، با یادگار رسول الله(صلی الله علیه و آله)، یادگاری که چلچراغ هدایت فرا راه گم کردگان حقیقت بود و متوسلان آستانش به رستگاری دست می‌یازیدند.
امروز برابر با سالروز شهادت دهمین پیشوای شیعه، حضرت امام هادی(علیه السلام) است. به همین مناسبت فرازهای سیره اخلاقی این امام همام را در گفت‌وگو با خطیب توانمند و استاد اخلاق و معارف اسلامی، حجت الاسلام والمسلمین سیدعبدالله فاطمی نیا مورد بررسی و مداقه قرار داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.


استاد! اخلاق در سیره امام هادی (علیه السلام) چه جایگاهی داشت؟

امام هادی(علیه السلام) همچون اجداد مطهر خویش، سیره اخلاقی مبتنی بر توجه به خدا را دنبال می‌کردند. در سیره زندگی ایشان، اخلاق نیکو و چگونگی برخورد و معاشرت با مردم در هر لباس و جایگاه اجتماعی، سرشار از درس‌های الهی است.
خوب است برای تبیین سیره اخلاقی حضرت به حدیثی از ایشان اشاره کنم که می‌فرمایند: هر که بذر خوبی بکارد، شادمانی درو کند و هر که تخم بدی بیفشاند، پشیمانی و خسران از آن او خواهد بود.

ایشان در ذیل این حدیث، شالوده اصلی شیوه برخورد با دیگران را بخوبی طراحی کردند و خودشان نیز در مردمداری و حفظ حقوق انسانی دیگران اهتمام ویژه داشتند. در سیره اخلاقی امام
هادی(علیه السلام) همسفره شدن با بینوایان و فقرا، عین عزت است و همراه شدن با حاکمان بی توجه به خدا و اسلام، عین ذلت و نابودی است.


آن امام همام در جامعه دوران حیات خویش تحت چه تدابیری، اخلاق را تبیین فرمودند؟

بخشی از توسعه اخلاق در جلسات درس و مباحثه ایشان با شاگردانشان تبیین می‌شد و بخش دیگر آن در برخوردهای گوناگون با مردم و حتی برخی عمال حکومتی، الگو سازی شد.
علی بن حمزه نقل می‌کند که امام هادی(علیه السلام) با وجود جایگاه ارزشمند امامت جامعه مسلمین، باز هم همپای مردم کار می‌کردند. روزی حضرت را دیدم که در زمینی کار می‌کردند و بدنشان خیس عرق بود، به ایشان گفتم: فدایتان شوم، چرا شما کار می‌کنید؟ کارگران چه می‌کنند؟ حضرت فرمودند: «ای علی! کسی با بیل در زمین خود کار کرده که از من و پدرم بهتر است ...»

حضرت با این رفتار خود ضمن ارج نهادن به مقام کارگر و کسانی که برای امر معاش خانواده تلاش می‌کنند، موضوع مسؤولیت‌پذیری و کسب روزی حلال را به عنوان مهم‌ترین از ارکان اخلاق‌مداری در میان مردم جامعه و خانواده تبیین فرمودند.


امام هادی(علیه السلام) در دوران حیات خویش درگیر تفکرات موهوم خلفای عباسی بودند، اما از صبر و بردباری ایشان به عنوان الگوی شایسته اخلاقی یاد می‌شود، چه نکاتی در این زمینه قابل طرح است؟

صبر و بردباری، ویژگی و شاخصه اصلی اخلاق پیشوایان دینی است. چنانکه سایر ائمه هدی(علیهم السلام) به تأسی از جد بزرگوارشان رسول خدا(صلی الله علیه و آله) که همسایه شان خاکروبه بر سر حضرت می‌ریخت، اما ایشان در هنگام بیماری به عیادتش رفتند؛ سرشار از صبر و حلم بودند. امام هادی(علیه السلام) نیز در این خصلت نیکو سرآمد دوران خویش بودند. ایشان همچون نیاکان خود در برابر ناملایمات بردبار بودند و تا جایی که مصلحت اسلام ایجاب می‌کرد، با دشمنان حق و ناسزاگویان و اهانت کنندگان به ساحت مقدس آن حضرت، با بردباری برخورد می‌کردند.

حتی در تمام لحظات عمر با برکت خویش، بارها مورد اهانت و بی حرمتی‌های متوکل عباسی قرار گرفتند، باز با محبت و صبوری، روی این حاکم سفاک کم می‌شد و حضرت را به خانه برمی گرداند، اما متوکل زمانی ایشان را به بزم شراب دعوت کرد و حضرت بدون اینکه به او اهانت کنند، فرمودند، گوشت و خون ما از شراب مبراست. متوکل به حضرت گفت، شعری بخوان که ایشان هم در نهایت صبوری برای او شعری خواندند تا شاید از آخرین بارقه‌های هدایت بهره‌مند شود، مضمون شعر این چنین بود:

چه بسیار مردان پرقدرتی‏
که در این جهان از پی راحتی‏

به کوه و کمر قصرها ساختند
همه قصرها را بیاراستند

در اطراف هر قصر از بیم جان‏
گروهی مسلح، نگهبانشان‏

که تا این همه قدرت و ساز و برگ‏
کند دور، آن مردم از دست مرگ‏

ولی مرگ ناگه رسید و گرفت‏
گریبان آن نابکاران زشت‏

چو گیرد گریبان گردن‏کشان‏
به ذلت برون راند از قصرشان‏

به همراه اعمال خود، عاقبت‏
برفتند در منزل آخرت و...

که شعری طولانی است، اما متوکل با شنیدن این ابیات بشدت گریه کرد، جام شراب را به زمین کوبید و دستور داد بساط عیش و بزم شراب را جمع کنند. نقل است چهار هزار درهم به حضرت هدیه داد و ایشان را به احترام راهی منزل کرد.


دهمین پیشوای شیعه در حدیثی گرانسنگ به نکوهش حسد، تکبر، خودبینی، بخل و طمع پرداخته اند، شرح این حدیث ما را به چه نکاتی رهنمون می‌شود؟

امام هادی(علیه السلام) در حدیثی فرمودند: حسد، موجب نابودى ارزش و ثواب حسنات مى شود، بنابراین انسان هایی
که در آتش حسد می‌سوزند، هیچ بهره‌ای از ثواب و حسنات نمی‌برند. ایشان در ادامه از تکبر و خودخواهی به عنوان فرصتی برای توسعه کینه و دشمنی با دیگر مردم یاد کردند و همچنین
خود بینی را چاه سقوط و تباهی برشمردند، اما بخل را بدترین اخلاق و طمع ورزیدن را صفتی زشت خواندند که انسان با این صفت رذیله همواره در مسیر گمراهی خواهد بود. این حدیث به روشنی جایگاه اخلاق در زندگی را تبیین کرده است که می‌تواند ترازوی سنجش برای همه ما باشد که خودمان را در این ترازو مورد ارزیابی قرار دهیم.


اما یکی از جلوه‌های غمبار در عصر حاضر هجمه هایی است که به جایگاه والا و شخصیت برجسته امام هادی(علیه السلام) می‌شود، به نظر شما پشت پرده این اهانت‌ها چه مسأله‌ای پنهان شده است؟

باید بگویم، اهانت به ساحت قدسی ائمه هدی(علیهم السلام) آخرین تیر دشمنان اسلام و تشیع است و این در حالی است که با همین تیرهای ناپاک خودشان سرنگون می‌شوند و از مقام امامان معصوم(علیهم السلام) و بخصوص امام هادی(علیه السلام) که همواره در نهایت مظلومیت آماج هجمه‌ها و اهانت‌ها قرار داشته اند، چیزی کم نمی‌شود.

اما نکته پنهان در این اهانت‌ها به جایگاه ویژه امام هادی(علیه السلام) برمی‌گردد و رهاورد ماندگار ایشان برای تبیین مسأله ولایت. این امام همام با طراحی زیارت جامعه کبیره به عنوان ضربه نهایی به دشمنان ولایت و امامت، راه را بر ادامه حرکت‌های موهوم و خرافه پردازی‌های آن‌ها بستند.

زیارت جامعه کبیره که یادگار امام هادی(علیه السلام) است، سندی است برای امام شناسی و چگونگی زیارت ائمه(علیهم السلام) که حق ولایت ائمه هدی(علیهم السلام) را تصدیق و تأیید می‌کند و از آنجایی که دشمنان همواره با ولایت در ستیز و جدال بوده و هستند، با اهانت به امام هادی قصد دارند این راهبرد حضرت را به ورطه فراموشی بسپارند و زهی خیال باطل، زیرا کلام حق از حق صیانت می‌کند و هیچ خدعه و اهانتی نمی‌تواند جایگاه بلند ولایت را مخدوش کند.

پایان پیام/

آرمان هیأت