با استاد محمد اسفندیاری که خود نویسنده و پژوهشگر است و کتاب‌هایی نیز درباره عاشورا تالیف کرده درباره وضعیت نشر، توزیع و کیفیت کتاب‌های عاشورایی به گفت‌و گو نشستیم. حاصل این گفت و گو را بخوانید؛
 

وضعیت نشر کتاب‌های عاشورایی را چطور ارزیابی می‌کنید؟

درباره امام حسین (ع) و حماسه عاشورا کتاب‌های متعددی منتشرشده است که در این میان برخی از کتاب‌ها فوق‌العاده و ارزشمند هستند به‌خصوص کتاب‌های که به‌صورت مرجع در سال‌های اخیر منتشرشده است. البته آثار ارزشمندی در مقابل کتاب‌های سطحی و ضعیف نیز وجود دارد، چرا که عده‌ای تصور می‌کنند عاشقان عاشورا هستند اما درواقع با عاشورا و امام حسین (ع) تجارت می‌کنند به ‌عنوان نمونه کتاب لهوف سید بن طاووس در ده سال گذشته حدوداً بیست بار به زبان فارسی ترجمه و منتشرشده است. البته این ترجمه‌ها با یکدیگر تفاوتی چندانی ندارند چراکه بیشتر ترجمه‌ها برای انگیزه‌های مادی بوده است.

در حقیقت کسانی که کتاب لهوف را به خاطر عشق و ارادت به امام حسین (ع) ترجمه کرده‌اند از دیگر کتاب‌های ترجمه‌ شده بهتر بوده است. البته متن کتاب لهوف توسط کاتبان و ناصحان دچار تحریفات زیادی شده است و یک متن تصحیح‌ شده و کامل از کتاب لهوف وجود ندارد. این کتاب که توسط تبریزیان ارائه‌شده نسبت به دیگر ترجمه‌ها بهترین کتاب است. اما باز هم این کتاب خالی از اشکالات فراوان نیست بنابراین لازم است ابتدا متن کتاب لهوف تصحیح و موارد اضافه یا کاسته به آن مشخص شود و سپس ترجمه گردد، و صرفا به این علت ‌که کتاب لهوف مورد استقبال خوانندگان قرارگرفته است ترجمه نشود.


بر اساس برخی آمارها، بیش از شش هزار عنوان کتاب با موضوع عاشورا و موضوعات مرتبط منتشر شده است. آیا با این حجم از تولید کتاب موافق هستید؟

البته با این حجم از کتاب‌ها موافق نیستم زیرا بسیاری از کتاب‌ها یکدیگر را خنثی می‌کنند و خوانندگان دچار سردرگمی می‌شوند، مثلاً امروز در بازار ده‌ها کتاب درباره اصحاب امام حسین (ع) دیده میشود  که مخاطبان با سردرگمی نمی‌دانند کدام‌یک از این کتاب‌ها دارای ارزش بیشتری است چرا که کتاب‌های ضعیف‌تر، کتاب‌های قوی‌تر را خنثی می‌کنند، در حقیقت از میان 6 هزار کتاب در بازار به ‌سختی می‌توان صد کتاب با ارزش علمی و تحقیقی پیدا کرد، درواقع کارنامه عاشورا پژوهی پر برگ اما پربار نیست.


فرهنگ کتاب‌خوانی در میان قشر مذهبی،‌ به‌ویژه هیئتی‌ها چقدر توسعه‌ یافته است؟

متأسفانه فرهنگ کتاب‌خوانی در جامعه به ‌شدت ضعیف شده است و عموم مردم بیشتر به شنیده‌هایشان اکتفا می‌کنند، حتی در میان قشر بسیار دینی و مذهبی فرهنگ کتاب‌خوانی ضعیف است تعداد افراد کتاب‌خوان درباره عاشورا و امام حسین (ع) بسیار کم است و اکثریت فقط از طریق رسانه یا منبر درباره امام حسین (ع) مطلع شوند و به این شنیدها بسنده ‌کنند.


اولین نمایشگاه تخصصی کتاب عاشورا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا این رویدادها می‌توانند در گسترش فرهنگ کتاب‌خوانی به‌ویژه در مورد کتاب‌های مذهبی مؤثر باشند؟

برگزاری نمایشگاه اختصاصی درباره امام حسین(ع) لازم و ضروری بود، که یکی از مزایای آن این است که موجودی کتاب‌ها درباره امام حسین (ع) را مشخص می‌کند که چه موضوعاتی در این زمینه کارشده است و در کدام زمینه‌ها کتاب‌های کمتری وجود دارد؛ امیدوارم که گام‌های بهتری در سال‌های آینده برداشته شود انشاء الله هرساله به مناسبت ماه محرم و صفر نمایشگاه اختصاصی عاشورا داشته باشیم چراکه برگزاری این نمایشگاه قطعاً در فرهنگ کتاب‌خوانی مردم تأثیر دارد و با دیدن کتاب‌های متعدد در یک مکان انگیزه مردم به کتاب‌خوانی افزایش پیدا می‌کند.


چرا کتاب‌های عاشورایی سهم کمی در میان برگزیدگان جشنواره‌های معتبر کتاب دارد. مثلاً در جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی و یا کتاب سال حوزه و سایر جشنواره‌ها. این موضوع به دلیل کم‌توجهی متصدیان این جشنواره‌ها به کتاب‌های عاشورایی است و یا ضعف در کیفیت کتاب‌های عاشورایی؟

کم ‌توجهی به کتاب‌های عاشورایی به دلیل کم‌توجهی متصدیان نیست بلکه به دلیل ضعف کتاب‌های عاشورایی است زیرا کتاب‌های علمی و پژوهشی و دانشگاهی درباره امام حسین (ع) بسیار اندک است. البته کتاب‌هایی که علمی و پژوهشی باشند در این زمینه آن‌قدر ارزنده نیستند که بتواند بهترین کتاب سال جمهوری اسلامی، کتاب سال دانشجویی یا کتاب سال ولایت برگزیده شود بنابراین باید در این حوزه کارهای پژوهشی بیشتری انجام شود.


در حال حاضر به نظرتان چه ازنظر موضوع، چه ازنظر روش، بیشتر خلأ چه نوع کتاب‌هایی در موضوع عاشورا احساس می‌شود؟ مثلاً وضعیت کتاب‌های عاشورایی در حوزه کودک و نوجوان یا در حوزه ادبیات داستانی و یا در بخش پژوهش‌های اجتماعی چگونه است؟

متأسفانه در بخش عاشورا پژوهی کم ‌کار شده است ازاین‌رو کتاب‌های تاریخی باید با روش‌های دقیق تاریخی نوشته شود، البته کتاب‌های مقتل در بازار زیاد است اما این کتاب‌های تاریخی به روش دقیق نگارش نشده است بلکه تاریخ با اسطوره، واقعیت و افسانه به هم‌آمیخته شده است، از این‌ رو بیشترین خلاء در تاریخ علمی است زیرا از دنیای تاریخ به دنیای اسطوره وارد شده‌ایم. در آثار تحلیلی درباره امام حسین (ع) و ماهیت و هدف قیام آن بزرگوار کم‌کار شده است به همین دلیل آثار تحلیلی که در اجتهاد تاریخی نگارش شده است انگشت‌شمار هستند.


برخی ناشران از استقبال نکردن دستگاه‌های توزیع برای پخش کتاب‌های عاشورایی گلایه دارند؟ دلیل این موضوع چیست؟ کیفیت کتاب‌ها؟ سیاست‌های حاکم بر شبکه توزیع؟ و یا عدم استقبال مخاطبین؟

گلایه ناشران در مرحله اول به خود ناشران برمی‌گردد زیرا آثار ضعیفی تحت نام و عنوان امام حسین (ع) به بازار عرضه می‌کنند. بدیهی است زمانی که کتاب‌های ضعیف وارد باز می‌شوند توزیع‌کنندگان کتاب خریدار آن‌ها نیستند به‌عنوان نمونه اگر آثار امام حسین (ع) با آثار گاندی و شکسپیر را با همدیگر مورد مقایسه قرار دهید متوجه خواهید شد که تا چه میزان آثار علمی درباره گاندی و شکسپیر صورت گرفته اما درباره امام حسین (ع) این‌گونه نبوده است چراکه مخاطبان امام حسین (ع) را عموم تشکیل می‌دهند وعده‌ای تصور می‌کنند که آثار منتشرشده کافی است به همین دلیل توزیع‌کنندگان کتاب‌ها از این کتاب‌ها استقبال نمی‌کنند.


آیا فرایند یا نهادی برای رصد و راهبری بازار نشر کتاب‌های عاشورایی، استخراج آمار تحلیل موضوعات و محتوای کتاب‌های عاشورایی وجود دارد؟ به نظرتان چنین فرایند و یا نهادی ضروری است؟

تا به امروز چنین نهادهای وجود نداشته است به نظرم این‌گونه نهادها لازم و ضروری هستند بنیاد دعبل خزایئ که هر دو سال یک‌بار جایزه دعبل را برگزار می‌کند می‌تواند عهده‌دار این موضوع باشد.


آیا اطلاعی از روند ممیزی محتوایی کتاب‌های عاشورایی در وزارت ارشاد دارید؟

در این زمینه اطلاع کمی دارم البته در برخی آثار که ازنظر محتوایی ضعیف و سست هستند در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نسبت به نشر و چاپ آنها حساسیت وجود دارد.


 محور اصلی محتوا در میان مجالس مذهبی شعر و مقتل است. حجم زیادی از تولیدات کتاب‌های عاشورایی نیز شعر و مقتل است. از طرفی گروهی از صاحب‌نظران تحت عنوان عاشورا پژوهان یا عاشورا نگاران هم آثار فاخری در این عرصه تولید کرده‌اند. آیا آثار تولیدشده توسط عاشورا پژوهان توانسته است بر کتاب‌های شعر و مقتل تأثیری بگذارد؟ به‌عبارت‌ دیگر آیا زنجیره تولید کتاب  مبتنی بر آثار پژوهشی است یا بین این دو انقطاع وجود دارد؟ چرا؟

درباره امام حسین(ع) به آثار علمی دقیقی مانند کتاب پس از 50 سال نوشته دکتر شهیدی، کتاب شهید جاوید از آیت ا.. صالحی نجف‌آبادی و کتاب حماسه حسینی اثر استاد مطهری می‌توان اشاره کرد درمجموع این آثار توانسته‌اند بیشترین تأثیر را بر دیگر آثار منتشرشده داشته باشد چراکه در برخی از آثار حجم تحریفات، مجهولات و خرافات بیشتر است.


انتهای پیام/
 
 

آرمان هیأت