دکتر اسماعیل امینی شاعر و نویسنده است و عضو هیئت علمی بنیاد دعبل. با این استاد دانشگاه درباره وضعیت نشر، توزیع و کیفیت کتاب‌های عاشورایی به گفت‌و گو نشستیم. حاصل این گفت و گو را بخوانید؛
 

وضعیت نشر کتاب‌های عاشورایی را چطور ارزیابی می‌کنید؟

 
مجموعه کتاب‌های عاشورایی منتشر شده به دو بخش قابل‌ تقسیم است. یکی دسته کتاب‌هایی که برای مخاطبان عمومی منتشر می‌شود و در حوزه شعر و مقاتل زبان ساده‌تری دارند، گاهی هم به لحاظ فنون دینی در آن سخت‌گیری‌هایی دیده می‌شود اما به استحکام ادبی آنچه بیان می‌شود خیلی توجه ندارد، این دست کتاب‌ها کاربرد و مشتری داشته و گاهی هم پرفروش هستند.

 یک دسته دیگر از کتاب‌های عاشورایی در حوزه تاریخ و پژوهش منتشر می‌شوند که علمی بوده و برای آنها زحمت بیشتری کشیده می‌شود، این دست کتاب‌ها برای مخاطبان خاص است که مقداری جدی‌تر مطالعه را دنبال می‌کنند. اگرچه شمارگان و خریدار این کتاب‌ها کمتر است اما به علت تأثیر آن بر فرهنگ عمومی اهمیت بیشتری دارند، اینکه به‌تازگی کتاب‌های هنری خاص با مضامین عاشورایی و در قالب عکاسی، گرافیکی، خوشنویسی منتشر می‌شود اقدامی بسیار خوب و پسندیده است چراکه طرفداران خوبی هم دارد.
 

بر اساس برخی آمارها، بیش از شش هزار عنوان کتاب با موضوع عاشورا و موضوعات مرتبط منتشرشده است. آیا با این حجم از تولید کتاب موافق هستید؟

 
حجم تولید کتاب در حوزه‌های دیگر نیز این‌گونه است و این امر صرفاً به حوزه عاشورا اختصاص ندارد چراکه در حوزه شعر و کتاب‌های آموزشی هم با این مسئله روبرو هستیم. در حال حاضر اشتیاق عجیبی برای کتاب داشتن و مؤلف بودن هست که همین اشتیاق نسبت به مطالعه وجود ندارد، بخشی از علت آن ‌هم نظام اداری و رسانه‌ای است که برای افرادی که کتاب منتشر نکردند اعتبار علمی و حمایتی قائل نیستند، متأسفانه در دانشگاه هم که باید علمی‌تر و جدی‌تر باشد نیز همین‌طور است، ارزش و اهمیت استادان با تعداد کتاب‌هایی که چاپ کردند سنجیده می‌شود اما اینکه در کتاب چه میزان کار علمی عرضه‌شده مهم نیست.

 توجه به آمار بالا در تألیف کتاب که عقبه کارایی اداری دارد خیلی خوب نیست چراکه منجر به عدم کیفیت کتاب‌ها می‌شود، متأسفانه این امر طی سال‌های اخیر باب شده است و همه دوست دارند کتاب منتشر کنند، حتی مطلب عجیبی از انتشاراتی‌ها شنیدم که کتاب در شمار 50 یا 60 عدد منتشر می‌شود فقط به‌این‌علت که شخص کتاب‌ها را به‌جاهای مختلف ببرد و امتیاز آن را بگیرد، درواقع کتاب برای خواننده منتشر نمی‌شود بلکه برای مؤلف و نظام اداری منتشر می‌شود.
 

فرهنگ کتاب‌خوانی در میان قشر مذهبی،‌ به‌ویژه هیئتی چقدر توسعه‌یافته است؟

 
به نسبت گذشته مطالعه در حوزه‌هایی همچون مقاتل و تاریخ بیشتر شده است. این امر پسندیده است که کتاب‌خوانی در حوزه شعر و نوحه‌ طرفدار دارد اما به نظرم باید در فضای هیئت و مجالس قرآنی سخنران‌ها و ذاکران اهل‌بیت (ع) درباره کتاب صحبت کنند و مردم را به کتاب‌های خوب ارجاع دهند چراکه این اقدام نیز یکی از راه‌های ترویج معارف است.
 

اولین نمایشگاه تخصصی کتاب عاشورا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا این رویدادها می‌توانند در گسترش فرهنگ کتاب‌خوانی به‌ویژه در مورد کتاب‌های مذهبی مؤثر باشند؟
 

با توجه به اینکه در آستانه محرم قرار داریم تشکل نمایشگاه تخصصی کتاب عاشورا، فکر بسیار خوبی است. ما در نظام توزیع مشکل‌داریم و کسی که دنبال کتاب مورد علاقه و تخصصی در حوزه عاشورا است به‌راحتی به آن دسترسی ندارد و باید در کتاب‌فروشی‌های مختلف یا حتی در شهرهای مختلف دنبال آن بگردند، در نمایشگاه افراد می‌توانند همه کتاب‌ها را یکجا دیده و تهیه کنند، همچنین نمایشگاه فرصتی برای دیدار مؤلفان، ناشران و مخاطبان کتاب‌های عاشورای فراهم می‌کند، دیگر اینکه نمایشگاه می‌تواند توجه رسانه‌ها و مجامع خبری را به این امر مهم جلب کند، ای‌کاش در شهرهای مختلف نیز این کار انجام شود.
 

کتاب‌های عاشورایی سهم کمی در میان برگزیدگان جشنواره‌های معتبر کتاب دارد. مثلاً در جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی و یا کتاب سال حوزه و سایر جشنواره‌ها. این موضوع به دلیل کم‌توجهی متصدیان این جشنواره‌ها به کتاب‌های عاشورایی است و یا ضعف در کیفیت کتاب‌های عاشورایی؟

 
هیچ‌کدام این‌ها نیست، به نظر من کسانی که در جشنواره‌ها داوری می‌کنند نسبت به کتاب‌های عاشورایی بی‌اعتنا نیستند. سال گذشته داور کتاب سال عاشورا بودم، در این دوره کتاب خیلی ارزشمند و درجه‌یکی آمده بود اما اینکه چرا در جشنواره رتبه نمی‌آورند شاید یک دلیل آن این است که باید جشنواره جداگانه‌ای برای خود داشته باشند.
 

در حال حاضر به نظرتان چه از نظر موضوع، چه ازنظر روش، بیشتر خلأ چه نوع کتاب‌هایی در موضوع عاشورا احساس می‌شود؟ مثلاً وضعیت کتاب‌های عاشورایی در حوزه کودک و نوجوان یا در حوزه ادبیات داستانی و یا در بخش پژوهش‌های اجتماعی چگونه است؟

 
در حوزه کودک و نوجوان در بخش شعر، تاریخ، مقاتل و ... کتاب عاشورایی کمی داریم، همچنین درباره موضوع عاشورا، آیین‌هایی که مرتبط با ماه محرم است یا تحولاتی که پیداکرده نیز کتاب‌های کمی داریم، درحالی‌که این موضوع به لحاظ پیشینه فرهنگی گسترده و قدرتمند است اما روی آن کار علمی، پژوهشی و دانشگاهی کمتری انجام‌شده است بنابراین در حوزه عاشورا نیازمند این هستیم که کتاب‌های بیشتری منتشر شود.
 

برخی ناشران از استقبال نکردن دستگاه‌های توزیع برای پخش کتاب‌های عاشورایی گلایه دارند؟ دلیل این موضوع چیست؟

 
شبکه توزیع کتاب ما خیلی اشکال دارد فقط هم مربوط به کتاب عاشورایی نیست، به‌طور کلی شبکه توزیع برای خودش حقی قائل است که انتخاب نماید چه چیزی را توزیع یا درباره آن تبلیغ کند. افراد زیادی علاقه‌مند به کتاب هستند اما برای پیدا کردن کتاب مورد علاقه خود با مشکل مواجه می‌شوند، بنابراین با شرایط جدید که فنّاوری امکاناتی در اختیار ما گذاشته و مخاطبان ما خیلی گسترده‌تر شده است باید به فکر کسب شیوه‌های جدید در توزیع کتاب باشیم چراکه بردن کتاب به شیوه سنتی در کتاب‌فروشی‌ها خیلی پاسخگو نیست، بنابراین باید از شیوه‌های جدید همچون فروش اینترنتی یا بانک اطلاعات اینترنتی استفاده کرد.
 


آیا فرایند یا نهادی برای رصد و راهبری بازار نشر کتاب‌های عاشورایی، استخراج آمار تحلیل موضوعات و محتوای کتاب‌های عاشورایی وجود دارد؟ به نظرتان چنین فرایند و یا نهادی ضروری است؟

به نظر من ضروری است اما نه اینکه لزوماً دولتی باشد، این کار دانشگاه‌ها است که باید با طرح‌های پژوهشی در عرصه کتاب به استخراج آمار و تحقیق بپردازند و سپس نتایج آن را در اختیار تصمیم‌گیرنده‌ها قرار دهند. معمولاً طرح‌های پژوهشی که به دست دستگاه‌های دولتی انجام می‌شود حاصل آن خیلی قابل ‌اعتماد نیست چراکه بسیاری از آنها با پسندها و سیاست‌های روز است.


آیا اطلاعی از روند ممیزی محتوایی کتاب‌های عاشورایی در وزارت ارشاد دارید؟

 
من از روند کلی بررسی و صدور مجوز برای کتاب در داخل کشور اطلاع دارم، برای کتاب‌های عاشورایی نیز روابط خاصی غیر از روابط کلی که به ‌اصطلاح قانون تعیین کرده است نداریم که در جای خاصی بررسی شود، آن شیوه‌ای که در مجوز دادن وزارت ارشاد وجود دارد مبتنی بر حداقل‌هایی است که قانون تعیین کرده است، یعنی ارزیابی کیفی روابط نثری نیست، به‌عنوان‌مثال فرض کنید اگر یک اثر ضعیف اشکال ویرایشی داشت مربوط به خود ناشر است.


محور اصلی محتوا در میان مجالس مذهبی شعر و مقتل است. حجم زیادی از تولیدات بازار کتاب‌های عاشورایی نیز شعر و مقتل است. از طرفی گروهی از صاحب‌نظران تحت عنوان عاشوراپژوهان یا عاشورانگاران هم آثار فاخری در این عرصه تولید کرده‌اند. آیا آثار تولیدشده توسط عاشورا پژوهان توانسته است بر کتاب‌های شعر و مقتل تأثیری بگذارد؟ به ‌عبارت ‌دیگر آیا زنجیره تولید کتاب مبتنی بر آثار پژوهشی است یا بین این دو انقطاع وجود دارد؟ چرا؟

بعد از پیروزی انقلاب به ‌تدریج بین مطالعات تاریخی و آثار هنری آشتی ایجادشده است. یعنی کسانی که شعر و مرثیه یا فرضاً مجالس تعزیه کار می‌کنند خود را ملزم کردند که به‌اصطلاح کتاب‌های تاریخی و پژوهشی و مقاتل را بخوانند. ازجمله این حرکت‌ها می‌توان به شب ‌شعر عاشورا در شیراز اشاره کرد که موضوعی را اعلام کرده درباره آن چند مطلب، مقاله و کتاب معتبر تاریخی به دست شاعران می‌رسانند که مبتنی بر آن شعرشان را بگویند؛ اگرچه این اقدام حرکت خیلی فراگیری نشده است اما به نظر من شاید شب ‌شعر عاشورای شیراز را بتوان به‌عنوان الگو پذیرفت که بدانیم چگونه بین پژوهش‌های علمی، کتاب‌های معتبر تاریخی و آخرین خبرهای هنری پیوند برقرار کنیم.

انتهای پیام/
 
 
 
 

آرمان هیأت