گفت و گو با دکتر سنگری درباره وضعیت نشر کتاب‌های عاشورایی در حاشیه نمایشگاه تخصصی کتاب عاشورا؛ 


شما به عنوان یک کارشناس و عاشورا پژوه وضعیت نشر کتاب‌های عاشورایی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
خوشبختانه کتاب و نشر عاشورایی در دهة اخیر رشد و توسعه پیدا کرده است. پژوهشگران وارد میدان شده‌اند و به پیراستن عاشورا از پیرایه‌ها و تحریف‌ها و ناروایی‌ها و افزوده‌هایی که تناسبی با آن ندارند، می‌پردازند. کتاب‌های بسیار خوب و تنوع و تکثر فراوانی وجود دارد که بسیار لذت می‌برم؛ اگر به مجموعه آثاری که امروز چاپ شده‌اند بنگریم متوجه خواهیم شد که کتاب‌های بسیار خوب و قابل اعتنایی در باب مقتل، تاریخ عاشورا، زمینه‌ها و مباحث فلسفی و اجتماعی در حوزة عاشورا و آیین‌ها و ابعاد هنری کربلا و مباحث ادبی عاشورا چاپ شده‌اند که باید از تلاش‌گران این عرصة فرهنگی قدردانی و سپاسگزاری کرد.
 

بر اساس برخی آمار، بیش از شش هزار عنوان کتاب با موضوع عاشورا یا مرتبط با این موضوع منتشر شده است با این حجم از کتاب موافق هستید؟
شاید این آمار دقیق نباشد. احتمال می‌دهم بیش از ده هزار کتاب در این زمینه چاپ شده باشد؛ چون ممکن است برخی از کتاب‌ها مجوز ارشاد نداشته باشند یا در جاهای دیگر چاپ شده و در این آمار ذکر نشده باشند. گرچه بخشی از این کتاب‌ها از روی دست دیگران نوشته شده‌اند یا کارهایی شتاب‌زده هستند؛ اما اگر از این شش هزار جلد کتاب 600 کتاب برجسته را مطرح کنیم خوب خواهد بود؛ اما آیا این کافی است؟ در پاسخ باید بگویم که نه. کربلا همان قرآن است. علامه طباطبایی معتقد است که باید هر چهار سال یک بار تفسیری جدید بر قرآن نوشت من نیز معتقدم که باید برای کربلا دائم تفسیر نوشت و هر کس زاویة تازه‌ای از کربلا را ببیند و اگر نگاه‌های تازه متوجه کربلا باشد تا قیام قیامت می‌توانیم از کربلا بگوییم و بنویسیم.
 

فرهنگ کتاب‌خوانی در میان قشر مذهبی به ویژه هیئتی چقدر توسعه پیدا کرده است؟
انگاره و باور من کمی با آنچه امروز رایج است تفاوت دارد؛ تحلیل‌گران معتقدند که میزان مطالعه در ایران اندک است و تعریف آنها از مطالعه مطالعة سنتی است؛ آنها فقط کتاب را می‌بینند شاید هم آمار دقیقی در دست نداشته باشند. امروز فضای مجازی را باید بر مسئلة مطالعه افزود؛ چون آن نیز یک فضای مطالعاتی محسوب می‌شود. درست است که نارواهایی دارد؛ اما در فضای مجازی اطلاعات و آثار و کتب ارزشمندی وجود دارد و نسل امروز از آنها بهره‌گیری و استفاده می‌کند. به گمانم فرهنگ مطالعه رشد کرده است؛ اما مطلوب نیست و نباید به وضعیت موجود اکتفا کرد و زمینه را برای مطالعة افزون‌تر، دقیق‌تر و سامان‌یافته‌تر علاقه‌مندان به کتاب و مطالعه فراهم آورد؛ مثلاً در حوزة عاشورا می‌توان برای کودکان، نوجوانان و بزرگسالان سیر مطالعاتی داشت و کتاب‌های ارزنده را به آنها معرفی کرد؛ چون ممکن است آنها این کتاب‌ها را نشناسند یا مجال مطالعه یا انتخاب نداشته باشند.
 

آقای دکتر سنگری، اولین نمایشگاه تخصصی کتاب عاشورا را چطور ارزیابی می‌کنید؟ آیا این رویدادها می‌توانند در گسترش فرهنگ کتاب‌خوانی به ویژه در مورد کتاب‌های مذهبی مؤثر واقع شوند؟
قطعاً می‌توانند مؤثر باشند. در مدت زمانی که مجال بود تا از نمایشگاه بازدید کنم متوجه اتفاقات بسیار خوب و مبارکی در حوزة پژوهش‌های عاشورایی و آثار مکتوب عاشورایی شدم و با کتاب‌های بسیار خوبی که مجال نبود آنها را تورق کنم مواجه شدم که امیدوارم فرصتی ایجاد شود تا با تازه‌ترین آثاری چاپ شده در این زمینه آشنایی پیدا کنم. این وضعیت، وضعیت خوبی است و نمایشگاه کمک می‌کند ناشران از آثار ناشران دیگران باخبر شوند؛ حتی دیدن طرح کتاب‌ها به آنها کمک می‌کند تا دنبال طرح‌های تازه و نو و بهتر است بگویم فرم و هندسة مناسب برای کتاب‌های عاشورایی باشند؛ چون تنوع در قطع کتاب و در طرح روی جلد به ناشران برای تصمیم‌گیری برای نشر آینده در حوزة عاشورا کمک می‌کند چه بسا بعضی با مشاهدة عنوان‌های جدید ایده‌های جدید در ذهن‌شان رویش پیدا کند که به تألیف و نشر آیندة کتاب‌های عاشورایی کمک خواهد کرد.
 

کتاب‌های عاشورایی سهم کمی در میان برگزیدگان جشنواره‌های معتبر کتاب نظیر جایزة کتاب سال جمهوری اسلامی و کتاب سال حوزه‌ و سایر جشنواره‌ها دارند؛ دلیل این امر کم‌توجهی متصدی این جشنواره‌ها به کتاب‌های عاشورایی یا ضعف در کتاب‌های عاشورایی است؟
احساس فقر در زمینة جایگاه مناسب برای کتاب‌های عاشورایی ما را بر آن واداشت تا در بنیاد دعبل خزاعی در پی جایزة دعبل باشیم. جایزة دعبل به کتاب‌های عاشورایی اختصاص دارد. کتاب‌های عاشورایی ممکن است در میان انبوه کتاب‌های دیگر گم شوند. اقبال مردم به حوزة عاشورا بسیار قوی است و مردم در عاشورا ریشه دوانده‌اند و با عاشورا زندگی می‌کنند و دیگر عاشورا یک ماه و دو ماه نیست. اقبال مردم به زیارت و مسائل عاشورا بسیار زیاد است؛ به این دلیل که خاستگاه فرهنگ انقلاب، فرهنگ عاشورا و هشت سال دفاع مقدس با عاشورا گره خورده است و ما با این مسائل و ارزش‌ها زندگی می‌کنیم و مردم به کتاب‌های عاشورایی اقبال بیشتری نشان می‌دهند.
متأسفانه در جایزة کتاب سال به کتاب‌های عاشورایی کمتر توجه شده است به همین سبب نیازمند جایزة مستقل برای این حوزه بودیم تا کتاب‌های عاشورا را مستقل بررسی کند؛ بنابراین جایزة دعبل دوسالانه برگزار می‌شود و نخستین دورة آن برگزار شد و إن‌شاءالله در سال 1396 دومین دورة جایزة دعبل برگزار خواهد شد که امیدوارم به رشد کتاب‌های عاشورایی و کمی و کیفی آنها یاری رساند.
 

به نظرتان در حال حاضر از نظر روش و موضوع خلأ چه نوع کتاب‌هایی در موضوع عاشورا احساس می‌شود؛ مثلاً وضعیت کتاب‌های عاشورایی در حوزة کودک و نوجوان و ادبیات داستانی یا پژوهش‌های اجتماعی چگونه است؟
در حوزة کتاب‌های عاشورایی در چند حوزه با فقر مواجهیم؛ یکی حوزة منابع مناسب برای ستایشگران، مداحان و ذاکران که البته امروز مجموعه‌هایی در حال کار کردن هستند؛ ولی یک مدیریت فهیم و عاشوراشناس که در عرصه‌های گوناگون این کتاب‌ها را زیر نظر داشته باشد و از صافی نقد عبور داده و به چاپ برساند وجود ندارد.
برای آنکه پیام عاشورا به نسل کودک و نوجوان برسد باید در این عرصه کار جدی کنیم. جایزة دعبل مشخص کرد که در حوزة کودک و نوجوان کم‌کاری و غفلت کرده‌ایم و امیدوارم این جریان کمک کند تا دوستان نویسنده در این زمینه فعالیت کنند. در حوزة هنری چند کار خوب صورت گرفته است؛ مثلاً موسیقی، تعزیة عاشورا، خط و هنرهای تجسمی اما با این حال باید در این حوزه‌ها اقداماتی صورت گیرد که فقر آن در نخستین جایزة کتاب سال دعبل احساس شد.
 

بعضی از ناشران از استقبال نکردن سیستم‌های توزیع برای پخش کتاب‌های عاشورایی گلایه دارند. دلیل این موضوع چیست آیا کیفیت کتاب‌ها، سیاست‌های حاکم بر شبکة توزیع یا عدم استقبال مخاطبین مسئله است؟
توزیع مشکلی است که فقط متوجه کتاب‌های عاشورایی نیست. نظام و سامانة مناسبی برای توزیع کتاب‌ها وجود ندارد. ناشرانی که در این زمینه فعالیت می‌کنند به سبب اینکه به شبکه‌های گستردة توزیع متصل نیستند نمی‌توانند کتاب‌های ارزندة خود را منتقل کنند بر عکس کسانی که شبکة توزیع بسیار قوی‌ای دارند کتاب‌های نازل البته در میان آنها کتاب‌های ارزنده هم وجود دارد؛ اما کتاب‌های کم‌ارج‌تری را به بازار عرضه می‌کنند. به نظر می‌رسد باید برای توزیع فکری کرد و اندیشید و راه‌های مناسبی پیدا کرد.
نکتة دیگر اینکه ممکن است کتاب‌ها از کیفیت لازم مانند ساخت، تصویرگری، نام‌گذاری، خط و مباحث هنریِ کتاب‌سازی برای عرضه کردن مناسب نباشند. باید همة این مسائل را در نظر گرفت. به نظرم اگر پژوهشی در این زمینه صورت گیرد به کاستی‌ها و ضعف‌ها در این زمینه دست خواهیم یافت؛ از طرفی یکی از روش‌های توزیع ورود به شبکه‌های مجازی و بهره‌گیری از ظرفیت فضاهای مجازی برای معرفی آثار و کتاب‌هاست.
 

آیا نهادی برای رصد و راهبری بازار نشر کتاب‌های عاشورایی و همچنین استخراج آمار تحلیل موضوعات و محتوای کتاب‌های عاشورایی وجود دارد؟ آیا وجود چنین نهادی ضروری است؟
در این زمینه نهاد کم نداریم؛ ولی متولی‌ای که اقتدار داشته باشد و پس از بررسی، نظر و دیدگاه خود را اعمال کند، نداریم. سازمان تبلیغات اسلامی و مجموعه‌های پیوسته به آن و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و حوزه‌های علمیه می‌توانند در این زمینه کار کنند و نهاد بزرگی مانند آموزش و پرورش و دانشگاه می‌توانند نقش‌آفرین باشند؛ ولی به نظر می‌رسد این مجموعه‌ها به مهندسی فرهنگی نیاز دارند. حال چه کسی باید این کار را انجام دهد؟ به نظرم شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌تواند در این زمینه ورود کند و اطلاع دارم که این شورا در این زمینه گامی جدی و اساسی برنداشته است. شاید طرح این مسئله زمینه‌ای باشد تا شورای عالی انقلاب فرهنگی از اندیشه‌وران و صاحب‌نظران در این زمینه بهره‌گیری و استفاده کند.
 

اطلاعی از روند ممیزی محتوایی کتاب‌های عاشورایی در وزارت ارشاد دارید و این روند را چطور ارزیابی می‌کنید؟
اطلاع من از این موضوع اندک است؛ اما می‌دانم آنقدرها که نسبت به حوزة هنر به ویژه فیلم حساسیت وجود دارد نسبت به این حوزه حساسیت وجود ندارد؛ مثلاً فیلمی مانند رستاخیز دو الی سه سال طول کشید تا امروز اکران شد؛ ولی دقت‌های کافی در حوزة کتاب وجود ندارد؛ چون مراکزی وجود دارند که نوحه یا کتاب‌هایی در حوزة ‌عاشورا چاپ می‌کنند که بعضی از آنها سرشار از تحریف، اشکال، ضعف و نقص هستند و حتی بعضی از آنها ابتدایی‌ترین مسائل ادبی مانند لغزش‌های وزنی و اشکالات قافیه را رعایت نکرده‌اند. متأسفانه مجموعه‌هایی از این دست چاپ می‌شوند و من نظارت جدی ندیده‌ام.

 
محور اصلی در مجالس مذهبی اکثراً شعر و مقتل است و حجم زیادی از تولیدات بازار کتاب‌های عاشورایی نیز شعر و مقتل است از طرفی گروهی از صاحب‌نظران را که تحت عنوان عاشوراپژوهان یا عاشورانگاران می‌توانیم از آنها یاد کنیم آثار فاخری در این عرصه تولید کرده‌اند. آیا آثار تولید شده توسط عاشوراپژوهان توانسته بر کتاب‌های شعر و مقتل تأثیر بگذارد به عبارت دیگر آیا زنجیرة تولید کتاب مبتنی بر آثار پژوهشی است یا بین این دو انقطاع وجود دارد؛ چرا؟
مقتل‌های جدید بیشتر رنگ و بوی پژوهشی دارند و جای مقتل‌های گذشته را نمی‌گیرند؛ چون مقتل‌خوانی از روی کتاب‌های جدید امکان‌پذیر نیست. ملهوف یا لهوف کتاب خوش‌خوانی است و برای خواندن مقتل آمادگی دارد و اصلاً برای چنین موضوعی ساخته شده است یا روضة‌الشهدای ملا حسین کاشفی بیهقی سبزواری این‌گونه است؛ اما مقاتل امروز قابل خواندن در محافل و مجالس نیستند؛ چون با انگیزة تحقیق و تحلیل در حوزة عاشورا نگاشته شده‌اند؛ اما در چند سال اخیر متن‌های ادبی در محافل و مجالس فضا باز کرده‌اند و حتی بعضی از کتاب‌هایی که نثر ادبی مناسب دارند در محافل و مجالس خوانده می‌شوند. من در این زمینه بیش از بیست کتاب نوشته‌ام و متن بعضی از آنها در برخی محافل خوانده می‌شود به گمانم اتفاق خوبی است و باید آن را گسترش داد و شناساند و باید زمینه را فراهم کرد تا در محافل از مقاتل جدید بهره‌گیری و استفاده شود.
 

بسیاری از ناشران از کیفیت پایین کتاب‌های عاشورایی گله دارند به نظر شما چه راهکاری می‌توان برای این مشکل ارائه داد؟
درست است متن بعضی از کتاب‌ها سنگین و به شیوة کهن نگاشته شده‌اند و واژه‌های آنها برای این نسل آشنا نیستند. باید به یک زبان ساده‌تر و امروزی‌تر نوشته شوند. به نظرم نویسندگان حوزة ادبیات داستانی و کودک و نوجوان باید وارد این عرصه شوند و متناسب با زبان کودک و نوجوان بنویسند؛ اگر قلم تلطیف شود مطمئنم که اقبال و استقبال از این کتاب‌ها فراوان خواهد شد. کما اینکه کتاب بعضی از نویسندگان سخت مورد اقبال مردم قرار گرفته است؛ بنابراین اگر نویسندگان به این سمت حرکت کنند بازار کتاب عاشورایی حتی در میان کودکان و نوجوانان با استقبال گرمی مواجه خواهد شد.
 

به نظرتان در موضوع عاشورا فرهنگ شفاهی غالب است یا مکتوب، علت چیست؟
ما ایرانی‌ها یک فرهنگ طولانی شفاهی داریم و هنوز هم فرهنگ شفاهی در میان ما قوی است؛ مثلاً شعر خواندن مداح از روی کاغذ در محافل و مجالس عاشورایی به عنوان یک عیب مطرح می‌شود. مداحان باید شعر را حفظ باشند؛ اما امروز امکانات بسیاری وجود دارد و عمدتاً می‌بینیم که مداحان موبایل در دست دارند و متن را از روی آن می‌خوانند و کتاب و دفتر و برگه در جیب نمی‌گذارند یا از روی صفحة تبلت خود مداحی می‌کنند، این کار را بسیار سهل و ساده است؛ در عین حال کسی که مداحی و ستایشگری و سخنوری می‌کند نباید بر متن تکیه کند تا ارتباط چشمی و چهره به چهره با مخاطبان داشته باشد.
 

شما در لابه لای حرف‌های‌تان به برگزاری اولین دورة جایزة دعبل خزاعی اشاره کردید. برای دور دوم چه برنامه‌ای دارید؟
خوشبختانه در زمینة جمع‌آوری کتاب‌ها پیشرفت کرده‌ایم و بر اساس اطلاعی که دارم حدود 300 جلد کتاب جدید شناسایی و جمع‌آوری شده است و برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی فرصتی است تا کتاب‌ها شناخته شوند و ما از توان ناشران بهره‌گیری و استفاده کنیم. پیشنهاد دادم تا با شهرستان‌ها و استان‌ها ارتباط برقرار شود؛ چون برخی ناشران شهرستانی کتاب‌های‌شان به اینجا نمی‌رسد و فرصت پیدا نکرده‌اند که در این نمایشگاه حضور پیدا کنند. تا پایان امسال حدود شش ماه فرصت داریم تا کتاب‌ها را جمع‌آوری و دور دوم داوری را آغاز کنیم.
 

داورها مشخص شده‌اند؟
بله. طبیعتاً بخشی از داوران، همان داوران دورة قبل هستند که از آنها بهره‌گیری و استفاده خواهیم کرد و ممکن است تغییراتی در شاخه‌های مختلف صورت گیرد که اعلام خواهد شد.
 

اگر در مورد معیار انتخاب داوران توضیح دهید ممنون خواهم شد؟
برای این کار فرم داوری داریم و معیارهای داوری کاملاً مشخص و روشن هستند؛ یعنی وقتی قرار است کتابی در حوزة ادبیات بررسی شود معیارهای مشخص و روشنی داریم و همین‌طور هنر، مقتل و تاریخ، و ... معمولاً روش بررسی کتاب‌ها در سه مرحله صورت می‌گیرد؛ مرحلة اول، یک ریزش صورت می‌گیرد. مرحلة دوم، مجدداً آثار باقیمانده بررسی می‌شوند و مرحلة سوم، مجموع داوران روی آثاری که به دور سوم راه پیدا کرده‌اند بحث و بررسی می‌کنند تا به انتخاب نهایی برسند.
 

آیا خلأ و موانعی که از دورة قبل وجود داشتند امروز از میان رفته‌اند؟
خوشبختانه یکی از اقدامات خوب بنیاد دعبل این بود که فقط به جایزه دادن به نویسندگان اکتفا نکرد؛ بلکه کتاب‌های شاخصی را که در دور اول جایزة‌ دعبل پذیرفته شده بودند نقد و نتیجة آن در مجلة خیمه چاپ شد و خوشبختانه بازتاب و انعکاس بسیار خوبی داشت. از صاحبان آثار دعوت شد و گفت‌وگویی صورت گرفت. همة اینها کمک می‌کند تا آثار آیندة این نویسندگان در افقی فراتر و بالاتر قرار گیرد.
 

آیا از شرکت‌کنندگان دورة قبل کسی در این دوره شرکت کرده است؟
بله آثاری رسیده ولی داوری صورت نگرفته است؛ چون هنوز مرحلة جمع‌آوری به اتمام نرسیده است ما تا پایان امسال فرصت جمع‌آوری آثار را داریم و تردید ندارم که در چند ماه آینده آثار خوبی چاپ خواهد شد. می‌دانم که ناشران حساسیتی نسبت به فصل دارند؛ یعنی برخی آثار خود در ماه محرم و صفر را به این دو ماه اختصاص می‌دهند؛ بنابراین ازدحام آثار چاپ شده در حوزة عاشورا در ماه محرم و صفر فراوان خواهد بود. دورة اول‌مان از 90 تا 94 بود؛ اما امسال از 95 تا 96 است؛ یعنی دورة قبل پنج سال و دورة جدید دو سال است؛ اما مطمئنم که در این دو سال بیش از آن پنج سال با آثار عاشورایی مواجه خواهیم بود.
 

دربارة کتاب شعر عاشورا هم برای ما توضیح دهید اینکه چه روند و مراحلی را طی می‌کند و چه زمانی ارائه می‌شود؟
کتاب شعر عاشورا دو بخش دارد؛ بخش اول هزارة شعر عاشورا تا عصر انقلاب است که می‌خواهیم از آثار شعری در این هزار سال آگاهی یابیم. من از طرف دوستان موظف شدم تا شاخص‌ترین شاعران و سروده‌های این هزاره را استخراج کنم؛ بنابراین حدود بیش از صد شعر و شاعر شاخص را مشخص کردم.
بخش دوم عصر انقلاب است؛ یعنی در سال‌های پس از پیروزی انقلاب تاکنون چه شاعران و چه شعرهای شاخصی داریم. گروه‌های داوری را انتخاب کردیم و فهرست شاعران و سروده‌های شاخص آنها در هزارة اول و عصر انقلاب را در اختیار داوران قرار دادیم و آنها را توجیح کردیم که دنبال چه مسئله‌ای هستیم. پس از مشخص شدن معیارها داوران به شعرها نمره دادند؛ مثلاً ترکیب‌بند محتشم کاشانی از صفر تا صد چه نمره‌ای می‌گیرد؟ دوستان نمره دادند و بر اساس نمرة آنها جدول آماده و شعرهای برگزیدة هزارة اول مشخص شد. در هزارة دوم نیز روش به همین‌گونه ادامه پیدا کرد به گمانم یک اتفاق مبارک و خوبی است و امیدوارم که در یک ماه آینده شاهد چاپ این اثر باشیم.


انتهای پیام/
 

آرمان هیأت