'حاج سید محمد عاملی' یکی از مفاخر مداحی اهل بیت کهن دیار اردبیل و از سادات پرورش یافته مکتب حسین بن علی ( ع ) است که شخصیت و هویتش با عشق اهل بیت و حضرت سیدالشهدا ( ع ) تکوین یافته و حنجره اش هنوز که هنوز است بی انتها در مرثیه و مدح عاشورا ، کربلا ، حسین و عباس نغمه خوانی می کند.
عاملی به لحاظ ابداع سبک جدیدی در مداحی ، قلوب عاشقان حسینی را نه تنها در ایران بلکه دراقصی نقاط جهان نیز مورد تسخیر قرار داده و تا کنون در هشت کشور خارجی نیز عاشقان اهل بیت (ع) از مداحی و صدای دلنشین وی بهره مند شده اند .
سید محمد عاملی در سال 1342 در محله محمدیه و در خانواده ای مذهبی چشم به جهان گشوده است، دوران ابتدایی خود را در مدرسه جعفر اسلامی، دوره راهنمایی را در مدرسه پورسینا و دبیرستان نواب صفوی سپری نموده است پس از اتمام دوران دبیرستان عازم جبهه شده وبه مقام جانبازی نایل آمده است.
زندگی این مداح اهل بیت روایت ها و گفتنی هایی دارد که به بخش هایی از آن می پردازیم:


**آقای عاملی چطور شد که به مداحی روی آوردید
* عاملی: با عنایت به علاقه وافری که به امام حسین (ع) به جهت تربیتی در یک خانواده مذهبی ناشی می شد از همان دوران کودکی علاقه خاصی به مداحی نشان دادم، در محله ما(محمدیه) اساتید بسیار خوبی در مقوله مداحی فعال بودند که آواز آنها شوق گرایش به مداحی را در عمق وجودم بارور می ساخت، به طوریکه از 12 سالگی به مداحی روی آورده و از همان سن پایین در دسته طفلان، مداحی را شروع کردم. 

اگر بخواهم زمان سپری شده در مداحی خود را بازگو کنم به مدت سه سال در محله منصوریه ، 10 سال محله باغمیشه و مدت 20 سال نیز در محله طوی که یکی از محلات شش گانه اردبیل می باشد مداحی می کنم، محله طوی یکی از محلات فاخر اردبیل است که مداحان بزرگ و بنام تاریخ اردبیل همچون مرحوم شیخ کریم ، مرحوم شیخ نعیم موذن و سطان الذاکرین سلیم موذن زاده ( به مدت 19 سال ) در این محله در رسای شهدای کربلا مداحی نموده اند و درحال حاضر بنده نیز سعادتی نصیبم شده است که به مدت 20 سال به عنوان یکی از خادمین کوچک مکتب عاشورا نامم را در کنار نام این مفاخر معنوی در تاریخ عزاداری محله طوی ثبت نمایم .


** آقای عاملی در مورد عزاداری و تاریخ و نحوه برگزاری آن توضیحی ارایه فرمایید. 
* عاملی: عزاداری در اردبیل قدمت بسیار زیادی دارد، اردبیلی ها عشق خاصی به امام حسین (ع) داشته و دارند، این عشق و علاقه همانطور که خود واقفید در دوران حکومت صفویان که پایه گذار رسمی شدن مذهب تشییع در ایران می باشند به اوج شکوفایی خود می رسد، از همان زمان تاکنون عزاداری برای شهدای کربلا در اردبیل بطور خاص انجام می پذیرد.

عزاداری از یوم شهادت جناب مسلم با خروج دسته عزاداری محله عالی قاپو شروع می شود و از آن تاریخ هر محله در محله خود با هفته خوانی به استقبال ماه محرم می روند، البته این هفته خوانی تا جایی که من به یاد دارم زمانهای قدیم از عید قربان شروع می شد و نه هرهفته بلکه هرشب انجام می شد و این روند تا 26 ذیحجه ادامه می یافت تا اینکه از 26 ذیحجه مراسم طشت گذاری شروع می شد.

در 26 ذیحجه طشت گذاری حسینیه متبرکه انجام می یافت، در 27 ذیحجه طشت گذاری مسجد جامع و 28 ذیحجه مسجد اعظم و پس از آن نیز محلات دیگر طشت گذاری می نمودند و یک روز مانده به شروع ماه محرم دستجات در بین مساجد رفت و آمد می کنند، این سنتی جاری در اردبیل است و همچنان ادامه دارد.


** به نظر شما تعزیه خوانی در بین مردم چه جایگاهی دارد ؟
* عاملی: تعزیه خوانی در گذشته از اهمیت ویژه ای در بین مردم برخوردار بود، در واقع مردم اشعاری را که با گوششان شنیده بودند را این بار همان صحنه ها را به عینه می دیدند که این امر هم موجب ماندگاری بیشتر این صحنه ها در اذهان مردم و هم موجب تعمیق تاثیرات معنوی در دل و جان حاضران می شد به طوریکه انسان ناخودآگاه با شهدای والامقام کربلا همزادپنداری می کردند، به عنوان مثال ، بنده که در سن پایین قرار داشتم دیدن صحنه هایی از تنور خولی و شبیه سازی تلالو نور از سر مبارک بریده شده امام حسین (ع) را تجربه کردم که تاکنون هم صحنه ها را با جزئیاتش به یاد دارم و هم از تاثیر معنوی آن در گذر زمان ذره ای کاسته نشده است.

متاسفانه تعزیه خوانی در سالهای اخیر اهمیت و جایگاه خود را از دست داده ، گرچه این امر می تواند دلایل متعددی داشته باشد که نیاز به آسیب شناسی تخصصی و علمی دارد ، اما به زعم بنده یکی از دلایل کاهش اهمیت تعزیه خوانی در بین توده مردم ، انتخاب نادرست افراد در ایفای نقش ها می باشد، وقتی فرد نامعقولی از نظر اخلاقی که فاقد وجاهت و مقبولیت اجتماعی است در نقش امام حسین (ع) یا حضرت ابوالفضل (ع) ظاهر می شود نه تنها موفق به انتقال پیام قدسی نهضت عاشورا به مخاطب نمی شود بلکه متاسفانه وجهه اخلاقی او در جامعه موجب به سخره کشیده شدن کل تعزیه را فراهم می سازد.

علت کمرنگ شدن اهمیت تعزیه در بین گروه سنی جوانان نیز همین موضوع است جوانی که بیننده تعزیه است نمی تواند از مشاهداتش بار معنوی تحصیل نماید اما در گذشته معنویت ، حاکمیت بر تعزیه داشت.


** آقای عاملی چرا برخی از مداحان با پرهیز از تشریح رفتار و کردار امامان و سیره آنها ، فقط روی مقوله گریاندن مردم متمرکز شده و به هر شیوه ای متوسل می شوند تا مستعمان حاضر را به شیون و اشک ریختن وا دارند ؟
* عاملی : به نکته بسیار خوبی اشاره کردید به نظر من این موضوع می تواند دو دلیل عمده داشته باشد یکی از این دلیل ها ، عدم اگاهی است، برخی از مداحان تازه وارد بقدری از لحاظ مطالعه کم سواد هستند که اگر از ایشان بخواهید فقط یک ربع در مورد قیام حضرت ابا عبداالله (ع) صحبت کند قطعا' نمی توانند؛ به یقین او نمی تواند ناقل پیامی باشد که امام حسین (ع) بخاطرش گلوی فرزند شیرخواره اش را به دست تیر کین اردوی کفر سپرد، اینها سواد مقتل ندارند و نمی توانند تشریح کنند که چرا امام حسین (ع) از مکه خارج شد ، چرا خانم ها و حتی فرزند شیرخواره اش را آورد و اصلا' چرا قیام فرمود. 

دلیل دوم عده ای از مستمعانی است که به گریستن عوامانه علاقمند هستند، بنده به جهت باورهای مذهبی خود بارها نگرانی خود را در خصوص این موضوع به مسولان و متولیان امر ابراز داشته ام و بر این عقیده ام که این کار به اعتقادات و باورهای دینی مردم لطمه می زند مواردی مشاهده شده است که برخی از مداحان با تحت تاثیر قرار گرفتن جو حاکم به منظور گریاندن مردم به تحریف واقعه عاشورا پرداخته اند که متاسفانه کسی هم بازخواست ننموده است، شرایط را طوری رقم می زنند که امام حسین (ع) را ذلیل به نظرها معرفی نمایند، خداوند شعرای قدیمی مان را رحمت کند به ویژه تاج الشعرا یحیوی مرحوم که در اشعار خود زمانی را به تصویر می کشد که امام حسین (ع) به تنهایی عازم میدان می شود، او با اشعار نغز و فاخر خود ضمن حفظ شان آن امام همام ، قدم گذاشتن شجاعانه آن حضرت به مصاف دشمن را بدون نسبت دادن کلمه ای حاکی از ضعف و مظلومیت در خور ترحم به نظم کشیده بود.

همین مداحان اگرکمی مقتل مطالعه نمایند و اندکی وقت برای مطالعه تاریخ بپردازند به خوبی درمی یابند که حضرت علی اکبر (ع) حضرت قاسم (ع) 13 ساله چه رشادت ها کرده اند و چه شجاعت ها از خود نشان داده اند، متاسفانه این عزیزان به جای مطالعه ، به دلیل فقدان اطلاعات لازم برای گریاندن مخاطبان خود از حنای مانده برای عروسی و سایر مقولات پیش و پا افتاده ای تعریف می نمایند که حاوی هیچ آموزه و پیامی از آن نهضت عظیم نیست.

این موارد باید به مداحان گوشزد شود و حتی به لحاظ اهمیت خاص موضوع باید بازخواست شوند اما جای تاسف است که هیچ نظارتی به عملکرد این قشر انجام نپذیرفته و نمی پذیرد که همین امر رفته رفته به معضل تبدیل شده است، حتی بدبختانه عده ای از این قشر مداحان نوپا عده ای را با پول اجیر می کنند تا در مجلس شان خود زنی کنند که بزرگترین آفت مداحی است .


** حال به نظرشما چه باید کرد که مداحان صادقانه و به دور از اغراق مداحی نمایند ؟
* عاملی : بنا به اهمیت موضوع ، مسولان، متولیان، متخصصان علومی چون تاریخ مقتل شناسان تحت مدیریتی واحد، برای مداحان کلاس های آموزشی و توجیهی برگزار کنند.

در گذشته های نه چندان دور تعداد مداحان بسیار کم بود و آنهایی هم که مداح بودند ، هم از نظر مطالعه در سطح بالایی قرار داشته و اشرافیت کامل به مقتل داشتند و تحریف و اغراق را بنا به باورهای بسیار محکم و شخصیت اکتسابی شان از مکتب حسینیت، گناهی بزرگ می پنداشتند و اما اکنون چون فرصت شغلی در جامعه کم است، فرد با اندک صدایی بلندگویی دست می گیرد و از فردا مداحی را شروع می کند، چرا؟ چون این صنف بازخواست کننده ای ندارد.

به راحتی با یک بلندگو و یک کتاب مرثیه ، فردی فاقد صلاحیت های علمی ، وجاهت و مقبولیت اخلاقی و حرفه ای است، فاقد مطالعه لازم و فاقد آموزشهای هرچند اندک نیز می باشد، مداح می شود نسل جدید که می خواهد پا به میدان مداحی بگذارند، باید ساماندهی شده و حتما با اجبار در کلاسهای آموزشی شرکت نمایند. تمام مشاغل دارای متولی هستند. مثلا یک آرایشگر یک بقال و یا هر صنف و حرفه ای دیگر، شروع به کار می نماید، از او مدارک مهارت یا پروانه کسب مطالبه می نمایند اما متاسفانه صنف مداحان، که ارتباط مستقیمی با باورهای دینی و آخرت مان دارند متولی خاصی پیدا نمی شود که به این وضعیت بسیار آشفته سامان بخشیده و نظم و انتظام حاکم کند. 


** چرا مداحی در کشور از سوی برخی مداحان به عنوان یک شغل درامدزا در جامعه معرفی شده است؟ آیا به نظر شما این درست است که معنویت کار مداحی با کسب درآمد به حاشیه رانده شود؟
* عاملی: بیشتر از این بحث در پاسخ به یکی از سوالهایتان بنده از فضایل اخلاقی و صلاحیت های علمی مداحان گذشته سخن گفتم ، بنده به خاطر دارم که مداحان بزرگوار آن زمانها وقتی سرخطی(قراردادی) جلویشان گذاشته می شد ، وقتی به مبلغ سرخط می رسیدند ، عموما با دستخط خودچنین می نوشتند(هرچه امام حسین (ع) برات بفرماید)، امام حسین (ع) بزرگتر از تمام ثروت ها پنداشته می شد، مداحان قدیمی عالم عامل بودند' به ذره گر نظر آل بوتراب کند به آسمان رود و کار آفتاب کند'

خدا را شاهد می گیرم زمانی که بنده بچه بودم و به زور دستم به طشت می رسید ، بعد از طشت گذاری مسجد محله مان محمدیه، با زحمت یک لیوان از آب طشت را خوردم و با روحی منقلب عرض کردم یا امام حسین(ع) چنان دوستدار و علاقه مندم که در دربار شما نوکری کنم ،آقا چه می شود مرا مورد تفقد قرار داده و به من هم صدای مداحی بدهید !! با همان ادبیات کودکانه ی خود عرض نمودم یا اباعبدالله ... به من صدای لازم را عطا فرمایید من هم به شما قول می دهم و با شما معامله می کنم که تحت هیچ شرایطی با مستمع بحث پول نداشته باشم و از آن تاریخ تاکنون که در خدمت جامعه حسینی بوده ام می توانید از محلات محترمی که درآنها مداحی نموده ام پرس وجو کنید. 

من طبق معامله ای که آن زمان با حضرتش کرده ام در دهه محرم هیچ گاه حرفی از پول نزده و نخواهم زد. براین باورم که هرکس به وسیله ای در این راه خدمت می کند، بنده هم با گلویم و صدایم توفیق خادمیت پیدا کرده ام و اگر هم به عنوان مثال اجرتی پرداخت می شود، برات امام حسین(ع) قبول کرده کم وزیادش برایم بخاطر تبرک فرقی نداشته و ندارد.


**شما تا چه اندازه توانسته اید صادقانه به مدیحه سرایی بپردازید؟ 
* عاملی : بنده همان طور که عرض کردم در ایام محرم موجب معامله ای که با حضرت سیدالشهداء داشته و دارم، همواره از سوی تعدادکثیری از مردم مورد سوال قرار گرفته ام که چرا به شهرستان های دیگری نمی روم در حالی که ارقام نجومی از شهرستان های دیگری برایم پیشنهاد می شود که به هیچ یک از این به اصطلاح مداحان مادی محور حتی 10 درصد رقم پیشنهادی من برایشان پیشنهاد نشده است اما من از امام حسین(ع) خجالت کشیده ام که به خاطرتحصیل پول بیشترعزاداری مردم شهر خودم را رها کنم. سعی کرده ام در مداحی خودم بیشتر معنویت را در نظر گرفته و کاری کنم که در بحث انتقال معنویت به قلوب مخاطبان موفق باشیم. 

در دعاهایم از خداوند خود درخواست نموده ام که خدا به احترام فاطمه زهرا (س) به نفس بنده تاثیری ببخشد که بتوانم حداقل در ماه محرم خالصانه در رسای حضرت سیدالشهدا (ع) ایفای وظیفه نمایم.


** آقای عاملی از دیدگاه شما ماه محرم چه تفاوتی با ماههای دیگر دارد و مردم در این ماه علاوه بر شرکت در مراسم مختلف تعزیه چه کارهایی می توانند در همان راستا انجام دهند؟
** عاملی : امام صادق (ع) به مداحان فرموده است که برای ما مایه عزت باشید نه مایه ذلت. به عقیده و باور بنده مداحان می توانند حامل و ناقل و پیام قیام حضرت اباعبدالله به جامعه باشند.

بارها در جمع و محافل دوستان علاقمند به ائمه اطهار عرض کرده ام که تنها به شرکت در مراسم عزاداری حضرت اباعبدالله و گریستن در سوگ حضرت و یاران وارسته اش نباید اکتفا کرد. در کنار این کار می توان با پاگذاشتن در راه نوعدوستی و رفع نیازهای نیازمندان ، اهدای خون، تهیه جهیزیه برای دختران دم بخت، دستگیری از جوانان بیکار و ایجاد اشتغال برای آنان، پیرو راستینی برای آقا باشند، وقتی حضرت حسین (ع) می فرمایند که من قیام ننموده ام مگر به صلاح امت جدم و برای نهی از منکر و امر به معروف، در آخرین لحظات حیات خود به اقامه نمازپرداختند .

حال مداح و شاعری که شرکت درعزاداری را به نماز ترجیح دهد و در وقت نماز به جای برپایی نماز به ادامه عزاداری بپردازد، آیا اعمال او به عنوان یک پیرو عاشق حسینی نمی تواند مورد سوال قرار گیرد؟ 
چنانکه مقام معظم رهبری در جمع مداحان فرمودند که رفتار شما باید طوری باشد که برای دیگران الگوی سالم باشید ، مراقب اخلاق ، پاک دامنی و زبان خود باشید. امام حسینی که خود در حالی که امنیت جانی نداشت و دشمن از همه جا وجود مبارکش را مورد حمله قرار داده بودند، نماز را که اقامه آن از دستورات خداوندی است ترک نکرد، حال چگونه است که برخی ها خود را مرید و دوستدارو عاشق و عزاداری آن حضرت دانسته اند اما در وقت نماز،از نماز روی گردانده در مجلس عزاداری به مداحی و شعرخوانی می پردازند که خود آن حضرت از بی نمازان بیزاری می جست. در عزاداریها ما چنان عملکردی باید داشته باشیم که عزاداری هایمان معنویت خود را از دست ندهند.


** مراسم عزاداری اردبیل تا چه اندازه برای شما قابل قبول است؟ 
*عاملی : عزاداری اردبیل حقیقتاً بی نظیر است و زبانزد خاص و عام ولی متاسفانه از لحاظ ساماندهی مداحان و شعرا خیلی ضعیف می باشد، من از تمام افرادی که خود را مسوول می دانند استدعا می نمایم تا به داد این نابسامانی ها برسند، هر صنف ،هر حرفه و هر شغل برای خود تشکیلاتی دارد، مثل سندیکا، اتحادیه فدراسیون ، خانه و... که بر روند امور نظارت داشته و از ابزارها و اهرم هایی بهره مند هستند که مخاطبان را به پیروی از قوانین خود ملزم ساخته و در صورت بی اعتنایی و تکرار موارد ممنوعه و خط قرمز های صنف خود برخورد می نمایند که شما مصداق بارز آن را در تشکل های ورزشی با نظارتهای کمیته انضباطی در جامعه مان دیده و شنیده اید. اما متاسفانه مداحان متولی خاصی ندارند  
حداقل انتظار این بود و هست که چند نفر از پیشکسوتان مداح و بقیه هم از مسولان فرهنگی استان کمیته ای تشکیل دهند و به فرض مراسم طشت گذاری ما که به لحاط اهمیت ویژه اش با استقبال کم نظیر مردم در اقصی نقاط کشو روبرو می شود مورد مطالعه قرار دهند که چه اشخاصی از مداحان با چه معیارهایی، با چه سطح و معلوماتی از واقعه عاشورای حسینی، با چه درجه ای از مشروعیت و مقبولیت اجتماعی و حرفه ای می توانند در اینگونع مراسم ها مداحی کنند . بدیهی است که در چنین برنامه هایی چنانچه ضابطه ای در انتخاب افراد حاکم شده اشخاصی که همسویی سازنده با معیارها و منشور اخلاقی این حرفه ندارند، کنار کذاشته شوند و رفته رفته شاهد کاهش نابسامانی ها خواهیم بود. 


** شما سبک جدیدی در مداحی خود ابداع نموده اید که حتی در خارج از مرزها نیز مورد استقبال قرار گرفته ، لازم دانستیم در این خصوص توضیح بفرمایید؟ که این سبک چگونه شکل گرفت؟
*عاملی: من خیلی دلم می خواست سبکی را ابداع کنم که هم حرمت عزادار ی اباعبدالله حفظ شود وهم نسل جدید و جوان علاقه مند و با شوق و ذوق در مراسم عزاداری شرکت کنند، بنابراین با عنایت حضرت زهرا این سبک جدید را که عبارت است از آهنگ های مطلوب و دلنشین با شعرهای دلسوز در رثای حضرت سیدالشهداء آمیخته کردم که الحمدالله با توجه ارباب....تبدیل به سبک نوین در بین حسینیان مخصوصا جوانان گردید ظوری که من در کشورهای اروپایی هم که رفتم دیدم جوانان اکثر آن سبک ها را زمزمه می کنند مانند: سبک یخلوب عباسیم نحر فرات اوسته...یا اویان ای یار وفاداریم اویان...یخیلدی سقا یره و خدا حافظ ای غریب مدینه و غیره....

در خاتمه به حدیثی از رسول اکرم اشاره می کنم که می فرمایند محبت پسرم حسین(ع) در قلب مومنین طوری مشعل است که ابدا خاموشی ندارد خدایا عشق اهل البیت علیهم السلام و مولایمان اباعبدالله (ع) را در قلبهایمان روز بروز مشتعل فرما و ما را از عزاداران مخلص و صادق ایشان قرار بده-لازم می دانم در اینجا از راهنمایهای برادر بزرگوارم حضرت آیت الله دکتر سید حسن عاملی که در درست اجرا کردن برنامه هایم و صحیح و مستند خواندن روضه هایم همیشه راهنما و مرشدم بوده کمال تشکر بنمایم-و از زحمت های شما بزرگواران در انعکاس این دلنوشته ها سپاسگذارم.

انتهای پیام/

آرمان هیأت