آرمان هیأت - هر نوع دودی برای حنجره مداح ضرر دارد/ تقوا، اصل اول مداحی/ روزی 5ساعت تمرین دارم

هر نوع دودی برای حنجره مداح ضرر دارد/ تقوا، اصل اول مداحی/ روزی 5ساعت تمرین دارم

حاج حمید منتظر: هرکسی آواز سنتی را در مداحی فرا بگیرد خواندن برایش آسان می‌شود؛ فشار خواندن نخواهد داشت و بیش از اندازه حنجره‌اش را خسته نمی‌کند و اشعاری را که به او می‌دهند به بهترین سبک می‌خواند.

این بار در ویژه‌برنامه «در محضر ستایشگران» به سراغ یکی دیگر از پیرغلامان و مداحان اهل بیت‌(ع) رفتیم که اکثر مردم با سیمای او در حال مداحی و مناجات‌خوانی در شب‌های ماه مبارک رمضان در صدا و سیما آشنایی دارند. او حمید منتظر است؛ مداحی است که اصالتا کاشانی و از نوادگان ملا علی‌اکبر منتظر کاشانی از موذنان قدیمی مسجد آقا بزرگ کاشان، است؛ او سبک مداحی خود را از پدرش و به شیوه دستگاهی می‌خواند و معتقد است آنچه یک مداح را ماندنی می‌کند عنایت معصومین(ع)، به ایشان است نه مستمع و سبک خاصی از مداحی؛ در ادامه این گفت‌وگو را می خوانیم:

*از خودتان و اینکه چگونه وارد عرصه مداحی شدید بگویید؟
ابوی بنده از مادحین و صالحین گذشته بودند که به رحمت خدا رفتند و در آن زمان به ۳ شغل مشغول بودند؛ خاندان ما طباخ بودند؛ بنابراین پدرم نیز به این کار مشغول بود؛ دوم، مرشدی زورخانه و سومین کارشان مداحی بود. ایشان صدای زیبایی داشت و الگوی من در خوانندگی پدر است و از حدود هفت یا هشت سالگی زیر نظر او شروع به خواندن کردم؛ در آن زمان همراه با برادرم مرحوم علی آقا منتظر طفلان مسلم می‌شدم و تعزیه‌خوانی می‌کردم، حدود ۱۴ ساله بودم که روی چهارپایه در صحن اسماعیل حرم امام رضا(ع) می‌خواندم، و در جریان این خواندن فوت و فن خوانندگی را پدرم به من آموزش داد؛ البته از دیگران هم الگوبرداری کردم و سبکی برای خود ساختم. هم‌اکنون قریب به ۲۰ سال است که در برنامه‌های صدا و سیما حضور دارم و مناجات‌نامه‌ها، سحر‌ها، افطاری‌ها، شهادت‌ها و مولودی‌هار را تا جایی که از عهده آن بر بیایم و توفیق داشته باشم انجام می‌دهم؛ از قدیم روضه‌خوان‌ بودم و به این موضوع بسیار افتخار می‌کنم

‌*اساتید شما در مداحی و روضه خوانی چه کسانی بودند؟
در مداحی، مرحوم پدرم استاد من بود و در حوزه علمیه از محضر اساتید بسیاری کسب فیض و شاگردی کردم که ازجمله آنها می‌توانم به مرحوم آیت‌الله مجتهدی، آیت‌الله مجد و در مهدیه تهران زیر نظر مرحوم آیت‌الله شیخ منیرالدین حدیدی بودم؛ ایشان حق بسیاری بر گردن من داشتند و تمام فوت و فن‌های روضه‌خوانی را در محضر ایشان یاد گرفتم و اصلاح کردم.

* به نظر شما مداحی شغل و حرفه است؟
مداحی شغل و حرفه نیست بلکه نوکری کردن است اما از آنجایی که ارباب نمی‌گذارد نوکرانش دست خالی برگردند صله‌ای را برایشان در نظر می‌گیرد؛ اما اگر بخواهیم به دید شغل به آن نگاه کنیم بی‌انصافی کرده‌ایم؛ مداحی عشق می‌خواهد؛ خیلی از کسانی که در زمره آواز سنتی هستند از سالیان پیش به من پیشنهاد داده بودند در زمینه آواز سنتی کار کنم و آهنگ‌هایی را بخوانم و حتی این اواخر هم پیشنهاداتی به من برای خواندن در برخی فیلم‌ها ‌شد؛ من به آنها گفتم می‌توانم بخوانم اما به شرط آنکه موسیقی پشت صدا نباشد و بدون ساز و موسیقی اجرا ‌کنم؛ اما همین عشق به مداحی و نوکری اهل بیت(ع)، نگذاشت ما جای دیگری برویم؛ این شغل نیست، این عشق است.

بالاترین ثروت در مداحی

آنچه که دیگران به ما می‌دهند مقطعی است؛ هرکسی هرچیزی که به دیگران می‌دهد مقطعی و مدت‌دار است اما تنها چیزی که نامحدود است و بازنشستگی، ازکار افتادگی و بازخریدی ندارد نوکری امام حسین(ع)، است؛ اگر بزرگان این عرصه را نگاه کنیم خواهیم دید که بسیاری با کهولت سن هنوز با عشق و شور در این مسیر فعالیت و خدمت می‌کنند و این نشان از عشق به این عرصه دارد؛ کسی که این عشق را کسب کرد با هیچ چیز نمی‌تواند عوضش کند؛ اگر همه عالم را به من بدهند ذره‌ای از محبت اهل بیت را نخواهم داد.

روایات داریم «شخصی خدمت امام صادق(ع)، عرض کرد: آقا من فقیر هستم و مشکل مادی فراوانی دارم، حضرت رو به ایشان کرد و فرمودند: اتفاقا شما خیلی ثروتمند هستید؛ آن شخص به حضرت عرضه داشت: که اشتباه به عرض شما رسانده‌اند، چراکه من هیچ ثروتی ندارم و بسیار تنگدست هستم؛ حضرت به ایشان فرمودند: سوالی می‌پرسم و خود جوابش را بده، فرمودند: چقدر به شما ثروت بدهند حاضر هستید محبت ما اهل بیت را با آن عوض کنید؟ آن شخص نگاهی به امام صادق(ع)، کرد و گفت: یابن‌رسول‌الله به حق مادرتان فاطمه الزهرا(س)، قسم اگر همه دنیا را به من بدهند ذره‌ای از محبت شما را نخواهیم داد؛ حضرت فرمودند: حال دیدی که بالاترین ثروت را داری و خود از آن بی‌خبری؟ پس محبت اهل بیت(ع)، بالاترین ثروت هرکسی می‌تواند باشد.

اصول مداحی

مداحی چند اصل دارد که اول آن تقوا و بعد از آن، خلوص نیت و اینکه بدانی برای چه کسی نوکری می‌کنید، است؛ اگر چشمتان به بانی و مستمعتان باشد باخته‌ا‌ید؛ چشمتان باید به لطف و کرم اربابتان امام حسین(ع)، باشد؛ عقیده دارم در روضه‌ها و مجالس عزاداری، امام حسین(ع)، حضرت مهدی(عج)، حضرت زهرا(س) و سایر معصومین وجود دارند، حال وقتی این عقیده را داریم که این ذوات مقدس وجود دارند دیگر مستمع جایگاهی ندارد، جایگاه مستمع این است که او هم نوکری کند و اشک بریزد؛ اگر مداح امیدش به مستمع، بانی و میزبان باشد نوکری‌اش بی‌فایده خواهد بود.

درجات نوکری دستگاه سیدالشهدا(ع)

نوکری هم درجاتی دارد؛ خیلی از دوستان را سراغ دارم که از لحاظ مالی وضع بسیار خوبی دارند اما در کربلا روزی زمین می‌نشینند و به زائران التماس می‌کردند تا کفششان را واکس بزنند؛ یکی از آنها می‌گفت همه این سرمایه و زندگی فدای یک لحظه نوکری امام حسین(ع)؛ مردم هم در اربعین سید الشهداء(ع)، این عظمت و نوکری ارباب را نشان دادند. ما مداحان باید حرفه‌ای مجلس را اداره کنیم و به نحو احسن آن را مدیریت کنیم؛ در مداحی باید سلیقه داشته باشیم و زیباترین و مناسب‌ترین را برای مجلس انتخاب کنیم و شعر خوب و استخوان‌داری که با مضامین زیبا نوشته شده استفاده کنیم؛ متاسفانه برخی از ابیات شاعران جوان و برخی شاعران گذشته در مورد معصومین(ع)، شاکله درستی ندارد و داری مشکل است که از ظرافت کار می‌کاهد.

*شما امروز سبکی را در مداحی دنبال می‌کنید که خیلی از مداحان قائل به آن نیستند؛ نظر خود را در مورد دستگاهی خواندن بیان کنید و فراگرفتن دستگاه‌های موسیقایی و تلفیق آن با عرصه مداحی از نظر شما چه تاثیری در این حوزه دارد؟
هرکسی آواز سنتی را در مداحی فرا بگیرد خواندن برایش آسان می‌شود؛ فشار خواندن نخواهد داشت و بیش از اندازه حنجره‌اش را خسته نمی‌کند و اشعاری را که به او می‌دهند به بهترین سبک می‌خواند؛ اگر اکثر خواننده‌ها آواز سنتی و حتی صداسازی را فرابگیرند و از آن در مداحی استفاده کنند بسیاری از مشکلات خواندن مداحی کم خواهد شد. خوانندگی مثل یک ورزش می‌ماند؛ من با اینکه بیش از ۴۵ سال است که می‌خوانم، اما هنوز روزی ۵ ساعت تمرین دارم، در ماشین و حسینه این تمرین را انجام می‌دهم و به فرزندانم هم توصیه می‌کنم.

*آسیب‌های فعلی جامعه مداحان و معضلات پیش‌‌روی این جامعه از نظر شما چه مواردی است؟
امروز جوانان ما به شعر اهمیت نمی‌دهند و این خود یک معضل است؛ شاعرانی که در این عرصه‌ کار می‌کنند به دنبال شعر محاوره‌ای هستند؛ دومین معضل این است که مداحان ما به دنبال شعرها و خواندن‌هایی هستند که قبلا آهنگی شبیه آن خوانده شده است؛ مداحان جدید دنبال آهنگ‌های آن‌ور آبی و داخلی هم هستند.

دهه‌های گذشته همه‌چیز برعکس امروز بود؛ به عنوان نمونه سبکی در مداحی است که همه آن را به ‌نام شبانگاهان می‌شناسند، اما پایه این آهنگ برای ۷۰ سال پیش و برگرفته از یک مداحی قدیمی یعنی: «مران یک دم ساربان اشتر ناقه زینب مانده‌ اندر گل، بده ظالم مهلتی آخر زان که دارم من عقده‌ها بر دل» است. خواننده گوشه‌ای از این سبک مداحی را گرفت و در آهنگ خودش استفاده کرد، اما امروز برعکس شده است.

اقتباس مداحان در نوحه‌خوانی از ‌آهنگ داخلی و خارجی

تاکنون دنبال هیچ آهنگی نرفته‌ام و سعی می‌کنم برای خودم سبکی را درست کنم؛ زمانی تمام آهنگ‌سازان از صنف مداحان برای آهنگین کردن شعرهای خود استفاده می‌کردند، اما امروز همه چیز برعکس شده و مداحان جست‌وجو می‌کنند که کدام خواننده چه آهنگی خوانده که طرفدار زیادی هم پیدا کرده و از روی آن یک مداحی را ایجاد می‌کنند؛ حتی در ماه محرمی که گذشت اکثر شعرای ما روی آهنگ آقای سالار عقیلی(ایران اگر دل تو را شکستم... ) شعر ساختند؛ اما باید به این نکته هم توجه کنیم که چقدر از خواندن‌های مداحان، آهنگش از کشورهای غربی گرفته شده است؛ آیا اهل بیت این را از ما می‌خواهند؟

*چه می‌شود که برخی از مداحی‌ها و آهنگ‌ها ماندگار می‌شود، اما برخی در همان روزهای اول به فراموشی سپرده می‌شوند؟
‌این روند دقیقا مانند آبی در جریان است؛ آن چیزی که در این مسیر باقی می‌ماند سنگ‌های بزرگی است که در کف آب است و آب کف و چیزهایی که روی آن قرار می‌گیرد را با خود می‌برد. اینها مانند کف روی آب می‌مانند؛ اهل بیت زمانی که به چیزی نظر نکنند، ممکن نیست ماندنی شود، شاید چند صباحی روی آنتن صدا و سیما و در کوچه بازار شنیده شود اما بعد به فراموشی سپرده می‌شود؛ چیزی که مردم تبلیغ کنند همانند کف روی آب است و چیزی که اهل بیت نظر کنند مانند سنگ‌های بزرگ انتهای رودخانه می‌ماند؛ پیامبر اکرم(ص)، در زمان خود صحابی زیادی داشتند که برخی از آنها نامشان در تاریخ ماندگار شد؛ اباذر غفاری، سلمان فارسی، قنبر و ... ؛ آیا اینها پول و یا شهرت داشتند؟ اینها خودشان را با این بزرگان وصل کردند و ماندگار شدند؛ هرکسی خودش را به اهل بیت وصل کرد به اوج رسید و هرکس از آنها دوری کرد خوار ذلیل شد؛ خوانندگی ما هم اینگونه است؛ شعری که برای خدا و اهل بیش باشد ماندگار خواهد شد و احتیاجی به بنر و سی‌دی نخواهد داشت.

هستند افرادی که اسمشان را با یک تریلی نمی‌توان جابه‌جا کرد اما دریغ از آداب خوانندگی و مداحی که مهمترین آن با وضو وارد شدن به مجالس اهل بیت و روضه‌خوانی است؛ بعضی خوانندگی‌ها برای اهل بیت تئاتر بازی کردن است وآاداب مداحی و نوکری اهل بیت در آنها رعایت نمی‌شود. معضل بعدی که بسیار هم بد و شایع شده است کشیدن قلیان توسط مداحان است؛ هر نوع دود برای حنجره ضرر دارد حتی دود اسپند، قلیان که جای خود دارد و علم پزشکی ثابت کرده که یک پک قلیان برابر است با ۱۰ پاکت سیگار.

*چگونه این بی‌اخلاقی‌ها و رفتارها از برخی مداحان سر می‌زند؟
از قدیم گفتند بی‌پیر مرو خرابات، همه کس باید استاد داشته باشد و استاد مداحی کافی نیست؛ برای مداح شدن باید استاد اخلاق هم داشته باشیم؛ اگر استاد اخلاق نباشد جایی نمی‌توانید بروید؛ به قول یکی از بزرگان این حنجره امانت است و در امانت نباید خیانت کرد.

*برخی‌ها معتقدند که کشیدن قلیان صدا را زخمی می‌کند‌، این را چگونه باید تفسیر کرد؟
اینها سلیقه‌هایی است که در کار آوردند؛ این مداحان شنیده‌اند که صدا باید خسته باشد برای امام حسین(ع)، اما نباید خدشه به آن وارد کنید؛ ما با این کار به صدای خودمان خدشه وارد می‌کنیم. ‌روزی در منزل استاد اخلاقم حضرت حجت‌الاسلام والمسلمین قوچانی صدای من گرفت و من به ایشان گفتم که آقا ببینید صدای من دیگر در نمی‌آید و گرفته است، ایشان بلند شدند و پیشانی مرا بوسیدند و گفتند: به شما نمره داده‌اند، حواست را خوب جمع کن؛ پس نباید با قلیان و عمل جراحی صدایتان را خسته کنید؛ صدا وقتی در نوکری کردن اهل بیت خسته شد بها پیدا می‌کند.

یکی از مواردی که یک مداح باید بعد از تقوا داشته باشد فروتنی است؛ ما در حال نوکری هستیم؛ حضرت عباس(س)، منبع ادب بودند و عالم‌گیر شدند و مداح هم باید ادب داشته باشد؛ ما چیزی در این دستگاه نیستیم؛ یکی از صفات بارز الهی جمیل بودنش است؛ اوست که صدای زیبا می‌دهد و بعد امتحان می‌کند و باید از این صدای زیبا و یا صفت زیبا به درستی استفاده کرد و اگر درست استفاده نکنیم این صفات را از ما خواهند گرفت. قاری قرآنی را می‌شناختم که در این عرصه خوب درخشیده بود، اما بعد از مدتی دیدم که فایل فشرده آواز خوانی او را منتشر می‌کنند؛ بعد متوجه شدم به سمت آواز‌خوانی و آهنگ‌خوانی روی آورده، دوستان هم تعجب کردند که چرا یک قاری قرآن باید به سمت آوازخوانی برود؛ قطعا اگر لیاقتش را داشت و خوب از آن استفاده می‌کرد و موفق بود؛ اما وقتی قدر صدایش را نداند، از این زمینه بیرونش می‌کنند؛ لذا صدای خوش باید در این زمینه استفاده شود و اگر بد مصرف شود از شما گرفته خواهد شد.

*از ماجرای خواندن در محضر رهبر معظم انقلاب بفرمایید
خیلی‌ از جاها برای مداحی رفته‌ و خوانده‌ام و هیچ کجا به اندازه اینکه حرم امام‌رضا(ع)، حرم حضرت معصومه(س) و خواندن در محضر رهبر معظم انقلاب، خصوصا در روز ولادت حضرت زهرا(س)، برایم دلچسب نبوده است. بعد از خواندن در محضر رهبر معظم انقلاب ایشان به من فرمودند که خداوند این حنجره را برای شما نگاه دارد و دعایی کردند و فرمودند همین که اشعار خوبی را انتخاب می‌کنید و با صدای زیبا می‌خوانید جای شکر دارد، قدرش را بدانید. این روزها جدا از آرزوی زیارت ائمه معصومین(ع)، یکی از آرزو‌هایم دوباره در محضر رهبر معظم انقلاب خواندن است.

*چرا برخی مداحان سخنان رهبر معظم انقلاب را آویزه گوش قرار نمی‌دهند؟
متاسفانه هر چیزی که سختی و زحمت داشته باشد انسان آن را گوش نمی‌دهد؛ اکثر مداحان گذشته ما در حوزه‌های علمیه درس می‌خواندند و دروس حوزوی را فرا می‌گرفتند، آنها مقید به این بودند که حتما باید سواد حوزوی را در کنار مداحی داشته باشند؛ متاسفانه برخی افراد گوش‌هایشان سنگین شده و مطالب بزرگان را گوش نمی‌دهند؛ چیزی که یک پیر در خشت خام می‌بینید جوان در آینه نمی‌بینید؛ حضرت آقا در این عرصه آخر کار را دیده‌اند و اگر برای مثال می‌فرمایند بالا‌ و پایین نپرید سود و زیان آن را سنجیده‌اند؛ متاسفم که در جلسه‌ای دیدم برخی‌ مجالس، اتاقکی دارند که افراد لباس‌های روی خود را با شلوار کردی عوض می‌کنند و بعد پیراهن مشکی به تن می‌کنند، در این مجالس باب شده که حتما بدن‌هایشان هم خالکوبی شده باشد؛ اینها هیچ سنخیتی با عزاداری اهل بیت(ع)، ندارد و سوالم از این افراد این است که آیا در مقابل اهل بیت هم حاضر شوند چنین لباسی و یا رفتاری را خواهند داشت؟