آرمان هیأت - عزاداری بیش از حد، اثرش کمتر است

گفت‌وگو با استاد سید حسین معتمدي؛ که عمری را صرف تحقیق در آیین‌های عزاداری کرده است؛

استاد سید حسین معتمدي: اگر چنانچه زيادتر از اندازه عزاداري كنيد و به سرو سينه بزنيد ابهت كمتري دارد، تأثير كمتر هر چيزي از زيادتر آن بيشتر است، عزاداري‌ها اگر زياد باشد حالت تازگي خودش را از دست مي‌دهد.

حجت الاسلام والمسلمین سيد حسين معتمدي 78 ساله است و 16 سال در حوزه علميه كربلا تحصیل کرده و تا كنون 7 جلد كتاب درباره «عزاداري سنّتي شيعيان» در سراسر دنيا و شهرهاي ايران نوشته است. كتاب ‹‹چاوشي سنتي›› يكي ديگر از آثار ارزشمند حجت الاسلام معتمدي است كه درباره چاوش خواني هنگام عزيمت و بازگشت زائرين عتبات عاليات، بيت الله الحرام و زائران حضرت علي ابن موسي الرضا(ع) است كه در اين كتاب آداب و رسوم بدرقه و استقبال از زائرين، مدت زواري، دادن وليمه، اشعار چاوشي و فضيلت زيارت ائمه اطهار(ع) را گردآوري كرده است.

براي گفت‌وگو با استاد معتمدي به يكي از قديمي‌ترين محله‌هاي كاشان در كنار زيارت طاهر و منصور كاشان و دروازه قديمي ملك آباد رفتیم، خانه‌اي قديمي و باصفا و روی گشاده استاد باعث شد که دو ساعتی درباره دهه‌های عزاداری و سنت‌های آیینی گفت‌وگو کنیم؛

* شما تحقیقات فراوانی درباره عزاداری شیعیان کرده‌اید و کتاب ارزشمندی هم دراین‌باره نوشته‌اید. نظرتان درباره دهه‌های عزاداری اهل بیت(ع) چيست و سنت قدیم درباره ایام عزا چگونه بوده است؟
همانگونه كه نماز هر چه بيشتر براي خدا بخوانيد ثواب فضليت و اجر آن زيادتر است و هر چه قرآن بيشتر تلاوت كنيد اجر و ثواب و فضيلت آن بيشتر است، به همان اندازه هم هر چه براي ائمه معصومين مجلس روضه خواني، تبليغ دين، ذكر فضائل و مناقب اهل بيت(ع) احكام دين و فضائل و مناقب را برپا كنيد ثواب آن نيز بيشتر است.

امامان معصوم نيز فرموده‌اند، يكي از نشانه‌هاي شيعيان ما اين است كه در ايام حزن ما بايد اظهار حزن كنند و در ايام سرور ما بايد اظهار سروركنند، ما نيز بايد مانند آنها عزاداري كنيم و مجلس عزا بگيريم و ذكر مصيبت اهل بيت كنيم. بنابراين هر چه استطاعت بيشتر داشته باشيد و بيشتر مجلس روضه برگزار كنيد، اجر و ثواب آن نيز بيشتر است و حد و مرزي براي عزاداري كه چند روز باشد مشخص نكرده‌اند.

در قديم الايام به دليل اينكه مردم درآمد كمتري داشتند، مجالس عزاداري مانند امروز نبود و به غير از دهه عاشورا كه يك دهه عزاداري مي‌كردند كه آن هم به دليل اينكه امام حسين روز دوم محرم به كربلا آمد و جريان اسارت اهل بيت تا 11 عاشورا بود، بقيه ايام سوگواري‌ها چند شب بيشتر عزاداري برگزار نمي‌‌شد.

از قديم اين سنت بوده است و حتي امام باقر(ع)، امام صادق(ع) و امام رضا(ع) هم دهه عاشورا روضه خواني و عزاداري داشته‌اند، اما براي بقيه امامان حد و مرز و اندازه‌اي معلوم نکردند كه چند روز روضه خوانده شود و اين بستگي به اين دارد كه مجلس روضه، باني داشته باشد یا نه، اگر توان مالي بيشتري داشته باشند بيشتر روضه خواني مي‌كنند و اگر نداشته باشند كمتر روضه خواني مي كنند، لذا حد و اندازه اي ندارد كه چند روز عزاداري باشد بستگي به اين دارد كه چقدر باني داشته باشد.

سنت مردم قديم اين بود كه از اول محرم تا آخر ماه صفر روضه برقرار بود به اين صورت كه مقداري از روضه خواني‌ها باني داشت و مردم هزينه مي‌كردند، برخی ديگر از هزينه روضه‌ها موقوفه داشت و از محل درآمد موقوفه تأمين مي‌شد و بخشی هم وصيت نامه داشت و روزهاي عزاداري بر اساس موقوفات و وصيت نامه‌ها و نذرها 10 روز تا آخرماه صفر ادامه داشت. ماه صفر هم كه تمام مي‌شد و به نهم ربيع كه مي‌رسيد بساط روضه خواني هم برچيده مي شد.

قديم براي ساير امامان يكي دو شب بيشتر روضه خواني نبود، مگر دهه آخر ماه صفر؛ چون دهه آخر صفر روز اول آن اربعين و بعد رحلت پيامبر(ص) و شهادت امام حسن(ع) و شهادت امام رضا(ع) است، بنابراين 10 روز آخر ماه صفر را هم روضه خواني مي‌كردند.

روضه خواني در دهه اول ماه محرم و دهه آخر ماه صفر از قديم بوده اما براي بقيه در قديم 10 روز يا 10 شب روضه خواني برگزار نمي‌شد، اما امروز مردم پول دارند، نذر دارند، وصيت دارند و حاجات دارند روضه خواني مي‌كنند، اشكال شرعي ندارد و نهي نشده است كه بيش از دو يا سه شب روضه خواني نكنيد. چنين چيزي را ما از هيچ امام و پيامبري نداريم كه روضه و عزاداري براي ائمه اطهار بيشتر از دو، سه شب نباشد. اما به غير از دهه عاشورا و دهه آخر ماه صفر، ایام و دهه‌هایی به نام کاظمیه و باقريه و صادقيه و ... نداريم.

* سنت و سیره علمای قدیم در این ایام عزاداری چه بوده است؟
علمايي چون نراقي در دهه عاشورا 10 روز روضه خواني داشتند و روز دهم بر اساس سنتي كه داشتند در بازار كاشان عزاداري مي كردند، علماي بيت يثربي 10 روز روضه خواني داشتند كه هنوز هم ادامه دارد. حاج سيد محمد تقي پشت مشهدي از فاميل آيت الله يثربي هم 10 شب درخانه خودش روضه داشت كه اين خانه امروز به نام خانه تاريخي آل ياسين مشهور است و روز دهم در بازار عزاداري مي‌كردند و اين 10 شب يا 10 روز از قديم بين علما بوده و امروز هم ادامه دارد. ضمن اينكه 10 روز عزاداري دهه اول محرم در حوزه علميه قم و نجف وكربلا هم نيز بوده است و از قديم دهه عاشورا همه جا رسم بوده است.

* بعضي از علما معتقدند گسترش مراسم عزاداري در دهه‌هاي جديد موجب کمرنگ شدن عزاداري در زمان‌هایی مي‌شود که امامان به صورت خاص دستور داده‌اند مانند عاشورا، پاسخ شما چيست؟
اگر چنانچه زيادتر از اندازه عزاداري كنيد و به سرو سينه بزنيد ابهت كمتري دارد، تأثير كمتر هر چيزي از زيادتر آن بيشتر است، همان‌گونه كه غذاي كمتر هضمش راحت‌تر و بهتر است عزاداري‌های خلاصه به چند شب شايد براي مردم تازگي داشته باشد و اگر زياد باشد حالت تازگي خودش را از دست مي‌دهد، لذا اگر كمتر باشد و زمان استراحتي بين اين مجلس و مجلس بعدي باشد بهتر است، اما زيادتر يا كمتر بودن آن اشكال شرعي ندارد. مجلس عزاداري در حسينيه‌اي بنام جعفريه در كويت برپا می‌شود كه هر روز صبح و شب روضه خواني است. آنهايي كه صبح مي‌توانند، می‌آیند و حضور دارند و آنهايي هم كه شب مي‌توانند در مجلس عزداري باشند، حضور پیدا می‌کنند.

* شيخ طوسي در کتاب الأمالي اين روايت را نقل کرده که همه عزاداري‌ها و گريستن‌ها مکروه است مگر گريستن بر حسين (ع)، يا در کتاب کامل الزيارات از قول امام صادق (ع) آمده که براي بنده، عزاداري مکروه است مگر عزاداري بر امام حسين (ع) نظر جنابعالي در اين باره چيست؟
از امام صادق(ع) روايت است كه براي پدر و مادر و برادر و مال دنيا و بيماري و پيري زياد گريه كني كراهت دارد و بايد تسليم مقدرات بود، مگر اينكه براي امام حسين(ع) هرچقدر گريه و جزع و فزع كني مكروه نيست.

*آیا ممکن است که افراط در عزاداری باعث وهن یا زده‌ شدن مردم از دین شود؟
حضور در مجلس روضه خواني باید سبب افزايش اعتقادات و معرفت به ائمه شود كه اين كار سبب زده شدن از دين نمي‌شود، ضمن اينكه براي حضور در مجلس عزاداري و روضه خواني هيچ اجباري وجود ندارد هر فردي حال و حوصله داشت در مجلس عزاداري حضور پيدا مي‌كند.

اما مسأله اين است كه مداح مصيبت را طوري بخواند كه خدای نکرده امام خوار و تضعيف نشود و معصوم را سبك نکنند. چرا که زياد آن قصاوت قلب مي‌آورد، طبق تاريخ آن هم با مهارت و فوت و فن بخواند و یک اشکی بگیرند و تمام کنند. در خواندن هم، از اين مصيبت به آن مصيبت و از اين شاخه به آن شاخه نروند كه هرچه بيشتر مصيبت بخواند که بيشتر گريه بگيرد سبب مي شود مردم زده شوند، مصيبت را بايد خلاصه و به اندازه خواند و با استادي و تبحر خواند تا در مردم تأثير گذار باشد.

* سيره و سنت ائمه اطهار براي برگزاري ايام فاطميه چگونه بوده است و چگونه عزاداري مي‌کردند؟
ما در تاريخ جایی نداريم كه ائمه 10 روز براي حضرت فاطمه(س) عزاداري مي‌كردند، اما داریم که همه ائمه ياد مصيبت حضرت زهرا(س) مي‌كردند و براي حضرت زهرا گريه مي‌كردند و شيعيان هم براي حضرت زهرا(س) روضه‌ مي‌گيرند، اما حد و مرزي كه 10 روز بوده و يا چند روز بوده نداريم.

* مسئله ديگر مناسبت سازي‌هاست. جديدا گاهي مناسبت‌هايی که قبلا نبوده یا مورد تایید علما نیست و سند ندارد را پررنگ می‌کنند.
برای اين مطالب بايد به تاريخ مراجعه كرد و اگر سند دارد و مدرك تاريخي دارد براساس سند و مدرك تاريخي براي هر امامي و يا هر معصومي و امامزاده‌اي جشن تولد بگيرند و يا روضه بخوانند اما اگر چيزي كه نيست، نبايد آن را انجام شود.

* آيا مي توان احتمال داد که گروه‌هايي که درصدد مناسبت سازی یا افراط در عزاداری هستند به دنبال کسب منافع خاص خودشان اعم از منافع اقتصادي يا سياسي می‌باشند؟
ما اگر بخواهيم زیاد عيب تراشي براي هيئات‌ها بکنیم لطمه به كار شعائر مذهب خواهد خورد. شايد بين اين افراد كساني باشند كه بخواهند كسب منفعت و درآمد و رياست كنند كه ما از آن اطلاع نداريم و خدا نكند اين چنين باشد و انشاالله براي خدا باشد، اما اگر كسي روضه خواني براي كسب رياست و منفعت و درآمد باشد اجر و ثواب ندارد و خوب نيست، كار بايد قربه‌الي الله و لله باشد و به اندازه عرف كه هميشه و همه جا بوده است بايد باشد و از اندازه عرف خارج نشود.

انتهای پیام/