استاد حجت الاسلام حسین انصاریان، محقق و مفسر قرآن و استاد برجسته اخلاق اظهار می کند: همگی باید بدانیم که روزه عمل ساده ای نیست و تنها گرسنگی و تشنگی مایه به وجود آمدن حقیقت روزه نمی باشد، بلکه روزه بزرگترین میدان تمرین برای پاکسازی جسم از امراض گوناگون و تزکیه روان از مفاسد اخلاقی و منور کردن دل به نور خداست؛ با چنین روزه ای روزی فراوان می گردد و اجتماع سالم گشته و آدمی در پیشگاه حق کسب آبرو می کند و در جهان بعد از بهشت بهره مند شده و از عذاب جهنم دور خواهد ماند.

متن گفت وگو با استاد انصاریان را می خوانید:

* شرافت، کرامت و عظمت ماه رمضان در پیشگاه پروردگار جهان امری خاص است و از میان دوازده ماه قمری تنها نام این ماه «رمضان» در قرآن مجید در آیه ۱۸۵ سوره بقره آمده است. اصلا چرا نام این ماه رمضان گذاشته شده است؟
رمضان، از معانی رمض بارش شدید باران، پیش از شروع پائیز است، گفته شده نام گذاری ماه روزه  به رمضان به خاطر این است، که در سراسر این زمان محدود که گاهی بیست و نه، و زمانی سی روز است، رحمت ویژه الهیه، و فیوضات خاص ربانیه، هم چون باران فراوان ابتدای پائیز بر بندگان، و عباد حضرت رب العزه به سبب شایستگی و لیاقتی که محصول روی آوردن به روزه، این عبادت پر منفعت، و حرکت به سوی رضا و قرب محبوب است نازل می شود، و شجره وجودشان را در زمین معنوی این ماه پربرکت رشد داده، و در این بلد طیب به اذن خداوند به صورت شجره طیبه و شجره مبارکه به ظهور می رساند.
رمضان ماهی است مبارک، فضای امنیت از خطرات ابلیسی، سبب سلامت جسمی و روحی، طریق سلوک الی الله، ماه آمرزش، ماه نظر ویژه حق به روزه داران، تائبان، شب زنده داران، نیکوکاران، و عاشقان ارزش ها و کمالات است.

* سال های سال است که مسلمانان جهان با اشتیاق ماه رمضان را سپری کردند و عده ای هم از فضیلت این ماه نهایت استفاده را می برند و از جهت معنویت به خاستگاه مناسبی می رسند؛ حقیقت ماه رمضان چیست که سالیان سال ادامه داشته و خواهد داشت؟
رمضان ظرف سه حقیقت است؛ روزه، شب قدر و قرآن.
پروردگار به خاطر رحمت و لطفش به بندگان، روزه این ماه را بر بندگانش واجب نموده و ثواب و آثار عظیمی بر آن مترتب نموده و آن را سپر از آتش دوزخ در قیامت قرار داده است، پیامبر اسلام به این مساله اشاره کردند و فرموند: الصوم جنه من النار؛ روز علاوه بر ایجاد حرکت آدمی به سوی مقامات معنوی انسان را به سوی سلامت از بسیاری از بیماری های جسمی پیش می برد.
به عبارتی دیگر، روزه روح را تلطیف، اراده را قوی و غرایز و امیال را به تعدیل و دل را به نور حق منور می کند و دیده قلب را برای تماشای مناظر ملکوت باز و انسان را اگر به تقوای مطلوب «لعلکم تتقون» که نتیجه روزه است، دست یابد به مرز کشف و شهود می رساند. روزه اگر شرایط معنوی اش رعایت شود حجاب و حائلی بین انسان و آتش سوزنده شهوات غیر معقول، و امیال و خواسته های غیرمنطقی است، اگر روزه نبود ارزش های انسانی و اخلاقی مصون از سوختن در آتش شهوات نبود، و قطعاً کسی که در دنیا در آتش دوزخ شهوات بسوزد در آتش جهنم قیامت خواهد سوخت.
هر یک از روزها و شب های ماه مبارک رمضان به تنهایی روزگار عظیمی است، بهره هایی که در روز و شب ماه رمضان به روزه دار می رسد، احدی قدرت ارزیابی آن را ندارد ، این ماه با عظمت ظرف شبی است که قرآن مجید از آن شب تعبیر به قدر می کند لیله القدر آن شب از نظر معنویت و نورانیت، و ویژگی بهتر از هزار ماه است، یعنی قدرت نوری و معنوی آن بیش از سی هزار شبانه روز است، به عبارت روشن تر و به زبان روز، اگر هر یک شب ماه رمضان در عالم معنی دارای یک ولت برق است، شب قدر دارای سی هزار ولت برق است، اگر انسان بتواند شب قدر را قدردانی کند، و در آن به معرفتش نسبت به حق و تا حدودی به معارف الهیه و عبادت خالصانه اش بیفزاید. شب قدر، زمان ارتباط با قرآن به هنگام قرآن به سر گرفتن است، که قرآن به سر گرفتن به معنای تسلیم جدی به کل قرآن و شبی است که باید قرآن را روی قلب که نیروی فهم انسان است گذاشت، به صورتی که دیگر آن را از قلب برنداشت. تا قلب و این خانه باعظمت از بیگانگان، شیاطین، نامحرمان خالی شود، و کرسی حکومت قرآن بر آن مسلط گردد.
شب قدر، شب توسل به پیامبر، صدیقه کبری و دوازده امام معصوم و رهبر الهی مسلک و ربّانی است، که لازم است از طریق این توسل برابر با گنجایش و ظرفیت وجود کمالات چهارده معصوم اعم از عقاید و اعمال و اخلاق را به خود انتقال داد. اگر این آثار را نتوانیم از شب قدر به دست آوریم پس شب قدر را به تاریکی گذرانده، و با آن چون شب های دیگر معامله کرده و از این تجارت خانه که سودش ابدی و ربح و منفعتش جاودانی است بهره ای نبرده و به خسارت در تجارت دچار شده ایم.
رمضان ظرف قدر، و شب قدر که بهتر از سی هزار شب از نظر معنوی است شب نزول کامل قرآن از عالم غیب به شهود از ملک به ملکوت است. بحث نزول قرآن در شب قدر « انا انزلناه فی لیله القدر» از آسمان علم حق به لوح محفوظ، از لوح محفوظ به وجود نورانی امین وحی، از امین وحی  به قلب پیامبر بحثی بسیار گسترده، پیچیده، معنوی، و عرفانی است که قطعاً یک مقاله گنجایش آن را ندارد.
علاوه بر این بحث درباره قرآن، مفاهیم و مصادیق آن، اشارات، لطایف، حقایق و معارف، در رشته های گوناگون علمی که در آن فقط برای اثبات توحید و راهنمایی به سوی دنیا و آخرت است، تالیف و تصنیف صدها کتاب لازم دارد.

* قرآن در زندگی انسان ها چه جایگاهی دارد و تا حد در عرصه های مختلف اعم از سیاسی و اجتماعی قرآن در مهجوریت قرار دارد؟
قرآن هدایت گر همه انسان هاست، تدبر در آن از واجبات شرعی و اخلاقی است، هشداردهنده به نتایج سوء بدرفتاری ها و اعمال شیطانی است، قرآن منبع قانون و قانون گذاری است، حاوی احسن القصص است، کتابی استوار و حکیم، قرآن روشنگر حقایق است، قرآن در همه امورش عظیم است، راهنمای به استوارترین راه است، بشارت دهنده به مؤمنان به پاداش کبیر است، حاوی حقایق متنوع و گوناگون است، شفا و درمان بیماری های فکری، روحی و معنوی است ،و… که هر یک از این عناوین از آیه ای از آیات قرآن گرفته شده، و تفسیر هر کدامش کتابی قطور به وجود می آورد، امیدوارم در مقالات بعدی که برای مجله وزین پاسدار اسلام به توفیق حق می نویسم بتوانم به عنوان ادای کمترین حق گوشه از پرونده نورانی این عناوین را برایتان بازخوانی کنم.

* برخی روزه را فرصتی به منظور به پا کردن انقلابی برای اصلاح اخلاقیات عنوان کردند؛ شواهد و مهم تر از آن معارف اسلامی نشان می دهد که روزه داری به دلیل معنویت بسیار تأثیر مستقیمی بر اخلاقیات انسان ها دارد. مهم ترین تأثیر اخلاقی روزه را مربوط به کدام فضیلت می دانید؟  
«صبر» از خصایلی است که در اخلاق اسلام بر آن بسیار تاکید شده است، انسان مسلمان در زندگی فردی و اجتماعی خویش در راه هدف هایی مبارزه می کند و با مشکلاتی نیز روبرو است بدون خصلت صبر، پیروزی بر مشکلات و رسیدن به هدفها آسان نیست. صبر و مقاومت بر نیروی پایداری انسان می افزاید و اراده را توانا می سازد هیچ جامعه ای اگر تحمل ناگواری ها را نداشته باشد بر مشکلات خویش و بر دشمنان خویش نمی تواند پیروز گردد. با صبر و مقاومت است که می توان به پیکار ستمگران رفت و دست استعمار گران را کوتاه نمود و روزه بویژه در روزهای گرم و طولانی تابستان که فشار تشنگی طاقت فرسا می شود به طور چشمگیری به انسان صبر و مقاومت می بخشد و تحمل رنج و سختی را بر آدمی آسان می سازد.

* امام علی(ع) در حدیثی می فرمایند: «افضل الناس من جاهد هواه واقوی الناس من غلب هواه»، بهترین مردم کسی است که با هوای نفس خود مبارزه کند و نیرومندترین آنها کسی است که بر آن پیروز شود. روزه داری می تواند در این مسیر به انسان ها کمک کند و تسلط غرایز و هوای نفس بر انسان چه آسیب هایی به دنبال دارد؟   
حکومت غرایز و شهوات بر انسان خطرناکترین حکومت هاست و آدمی را اسیر و بی اختیار می سازد و به پستی و رذالت می کشاند. مبارزه با سلطه شهوات نفس که در اسلام جهاد اکبر نامیده شده به پایمردی و اراده ای استوار نیاز دارد. انسان با روزه داری که، امساک در خوردن و آشامیدن و خود داری از برخی چیزهای دیگر است در واقع با خواهش های خویش می جنگد و در برابر غرایز خود مقاومت می کند، تمرین این عمل اراده و تصمیم را در انسان نیرومند می سازد و جان را از قید حکومت و سلطه هوس ها و خواهش ها می رهاند. پیشوایان اسلام فرموده اند: «افضل الناس من جاهد هواه و اقوی الناس من غلب هواه»
بهترین مردم کسی است که با هوای نفس مبارزه کند و نیرومند ترین آنان کسی است که بر آن پیروز شود. پس روزه داران بهترین مردمند چرا که با خواسته های نفسانی مبارزه می کنند و اگر با مراقبت و کوشش از روزه خویش این بهره را بگیرند که بر نفس خود مسلط شوند از نیرومند ترین مردم نیز خواهند بود.

* یکی از مسایلی که بسیار بر روزه داران تأکید می شود، کمک و همدردی به فقیران در ایام ماه رمضان است و یکی از اصلی ترین اثرات این ماه فهم فقیران و نیازمندان عنوان شده است، چرا نسبت به این مساله تا این حد تأکید شده و هدف اصلی از چنین تاکیدی چیست؟ بناست مسلمانان به چه درکی از فقیران برساند؟
پیشوایان گرامی دین، در روایات و ادعیه اسلامی ماه رمضان را ماه مواسات نامیده اند. از نتایج بارز روزه برانگیختن حس همدردی نسبت به مستمندان و همنوعان تنگدست است، آنان که زندگی آسوده ای دارند و رنج فقیر و طعم گرسنگی را نچشیده اند، ممکن است از حال مستمندان غافل بمانند و روزه وسیله ای است که آنان را از غفلت می رهاند و رنج مستمندان را با یاد آنان می آورد تا به دستگیری فقیران همت گمارند و به درد دل آنان برسند.
از سویی به احسان و اطعام و انفاق به مستمندان در ماه مبارک رمضان بسیار سفارش شده است و از سویی دیگر گرسنگی و تشنگی روزه موجب درک رنج مستمند می گردد و بدین ترتیب ثروتمند به فقیر نزدیک می شود و احساس ها رقت میابد و احسان و انفاق فزونی می گیرد و جامعه کمک به همنوع را می آموزد. مواسات یعنی سهیم ساختن برادران در رزق و روزی و رمضان به همین جهت ماه مواسات نامیده اند تا مسلمانان به احسان نسبت به هم بپردازند و با تمرین بر این صفت ارزنده انسانی جامعه را از حقد و کینه برهانند و برادروار در کنار هم از نعمت های الهی بهره بگیرند و شایسته است که روزه داران به همه این نکات انسانی روزه توجه کنند و بکوشند واقعاً فریضه روزه را آنچنان که باید بجا آورند و ماه مبارک رمضان را آنچنان  که سزاوار این ماه است بسر آورند، تا همگان از برنامه های سازنده اسلامی بهره ور شوند.
از حضرت امام حسن عسگری (ع) پرسیدند: «چرا روزه واجب شده است» فرمودند: «تا ثروتمند درد گرسنگی را در یابد و به فقیر توجه کند. هشام از امام صادق علیه السلام علت روزه را پرسید، امام فرمود: «خداوند روزه را واجب کرد تا غنی و فقیر با هم مساوی باشند و بدان جهت که غنی رنج گرسنگی را لمس نکرده تا به فقیر رحم کند و هر وقت چیزی خواسته قدرت بدست آوردن آنرا داشته است خدا خواسته است که میان بندگانش یکنواختی بوجود آورد و خواسته است ثروتمند طعم گرسنگی را بچشد و اگر جز این بود ثروتمند بر مستمند و گرسنه ترحم نمی کرد.

* این روزها عده ای که بیشتر نسل جوان هستند، نکاتی را بیان می کنند که در جای خود حائز اهمیت است، آنها با تأکید بر اینکه روزه داری فقط گرسنگی و تشنگی نیست و می توان به جای روزه داری این چنین، اعمال دیگری را ثبت کرد که بهتر از سی روز روزه داری است. به این قشر چه توصیه ای دارید؟
همگی باید بدانیم که روزه عمل ساده ای نیست و تنها گرسنگی و تشنگی مایه بوجود آمدن حقیقت روزه نمی باشد، بلکه روزه بزرگترین میدان تمرین برای پاکسازی جسم از امراض گوناگون و تزکیه روان از مفاسد اخلاقی و منور کردن دل به نور خداست.
با چنین روزه ای روزی فراوان می گردد، و اجتماع سالم گشته و آدمی در پیشگاه حق کسب آبرو می کند و در جهان بعد از بهشت بهره مند شده و از عذاب جهنم دور خواهد ماند.
من از میان بسیاری از فواید مهم روزه، به مسایل اجتماعی اشاره می کنم که برای نسل جوان مفید است؛ بسیاری از کدورت ها و ناهنجاری های اجتماعی، به ویژه در ارتباطات ناسالم با دیگران، ریشه در خودپرستی و خودشیفتگی دارد. با روزه داری، فرد روزه دار از پیله خودپرستی خارج شده و پروانه وار گرد دیگر دوستان نیز خواهد گشت. توجه به همسایگان، اصلاح کدورت ها، بازدید از اقوام و حضور در سفره افطاری دیگران و… زمینه های پدیدآیی ارتباطات سالم و سودمند را فراهم می سازد.
خداوند روزه را براى آزمایش اخلاص مردم واجب فرموده است، که روزه در اخلاص عمل بسیار موثر است، یعنى کسى که روزه مى‏گیرد و تمامى روز را با همه امکان خوردنی ها و آشامیدنى‏هایى که در اختیار دارد، در عین حال امساک مى‏نماید، جز اخلاص به پیشگاه حضرت حق مفهومى دیگر ندارد و در قسمتى از نهج البلاغه مى‏فرماید: «و صوم شهر رمضان فانه جنه من العقاب‏» (۴) و یکى از دلائل وجوب روزه این است که روزه ماه رمضان سپر است از عقاب الهى، یعنى روزه موجب غفران و آمرزش گناهان و معاصى انسان است، که به وسیله روزه نجات از آتش جهنم و عقوبت پروردگار به دست مى‏آید.

* امسال بیش از سال های گذشته بسیاری از کارشناسان به حفظ احترام روزه داران از سوی کسانی که به هر دلیلی نمی توانند روزه بگیرند، تأکید کردند، توصیه ای در این زمینه به جامعه ایران دارید؟
در جامعه ای که روزه به عنوان یک فریضه دینی مورد توجه است، همه افراد خود را موظف به خویشتنداری و رعایت احترام آن جامعه می دانند و از هر کاری که موجب جریحه دار شدن و آزار روزه داران می گردد، پرهیز می کنند. در جامعه روزه دار، خوردن و آشامیدن و حرکات ضداخلاقی مغایر با رفتار دینی به شدت محکوم است و انسان های فهیم خویشتن را از آن دور نگه می دارند.

آرمان هیأت