بررسی واقعه کربلای حسینی و شکل‌گیری تاثیرات عملی و معنوی آن تحت‌عنوان فرهنگ عاشورا، یکی از موضوعات مهمی است که نیازمند تحقیق و مطالعه گسترده است. واقعیت این است که این نهضت، با وجود گذشت چندین قرن از ظهور و بروز آن نه‌تنها خاموش نشده، بلکه مانند الگویی عملی، در زندگی سیاسی و اخلاقی مسلمانان و حتی غیرمسلمانان نیز تاثیرگذار بوده است. فرهنگ عاشورا، بدون‌شک یکی از عوامل اثرگذار در زندگی و فرهنگ مردم ایران نیز بوده و به‌رغم تمام تغییرات در دنیای امروزی، همچنان پویا و ماناست. موضوعی که بسیاری از اندیشمندان، از زاویه‌دید خود، دلایل خاص و مهمی برای آن ذکر می‌کنند. ازجمله حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی طائب که با برشمردن توانمندی‌های فرهنگ عاشورا، راز تداوم این نهضت را در هدایت انسان‌ها به واقعیت وجودی آنها می‌داند. ایشان توانمندی این فرهنگ را فراتر از درک انسانی دانسته و معتقدند که تکنولوژی روز و دنیای مدرن نیز چیزی از این توانمندی نکاسته است. با این مقدمه، متن کامل این گفت‌وگو در ادامه، پیش‌رو قرار می‌گیرد.

تاثیر نهضت عاشورا را بر آموزه‌های فرهنگی و اخلاقی و مذهبی مردم ایران چگونه ارزیابی می‌کنید؟ به عبارتی تا چه حد اخلاق و فرهنگ ایرانی را متاثر از فرهنگ عاشورا می‌دانید؟
مسلما اولین اثری که این محافل و مجالس عزاداری دارد، یادآوری واقعه عاشورا و کربلا در هر سال و با همه آن چیزی است که امام حسین علیه‌السلام برای آن جنگید و همین موضوع باعث می‌شود که در آن محافل از امام حسین علیه‌السلام و تعالیم آسمانی ایشان و فرهنگ حسینی صحبت باشد و اسلام نابی که در راهش به شهادت رسید. مسلم است که مردم، زمانی در مسیر حق قرار می‌گیرند و هدایت می‌شوند که آموزه‌های قرآنی را به درستی فهمیده و درک کنند. خداوند متعال کتاب قرآن را به‌عنوان کتاب متقیان معرفی کرده است و در سوره بقره می‌فرماید که ذلک الکتاب لاریب فیه هدی للمتقین و آن کتابی است که هیچ شک و ریبی در آن نیست و هدایت‌کننده متقین و پرهیزکاران است. در مجالسی که برای امام حسین علیه‌السلام برگزار می‌شود همه صحبت از آموزه‌های قرآنی است و مثال عملی این سخن قرآن هم خود امام حسین علیه‌السلام است. به عبارتی گویی که آموزه‌های این مجالس یک شاهد عینی و عملی دارد که مثال آن هم خود امام هستند و همین موضوع آموزه‌های دینی را تاثیرگذارتر می‌کند. اولین اثر از برگزاری چنین محافلی هم بیان معارف قرآنی و روایی است و هم اینکه مثال عملی آن خود امام است.
مساله دوم اینکه این مجالس درمردم ما تاثیر بسیاری دارد. به این معنا که وقتی افراد در این مجالس مشارکت می‌کنند، از آثار معنوی اباعبدا... و یاران ایشان استفاده می‌کنند. به دلیل اینکه امام حسین(ع) و یاران وفادار ایشان همگی شهدا هستند و خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید که «ولا تحسبن الذین قتلوا فی‌سبیل‌ا... امواتا، بل احیاء عند ربهم یرزقون» و خداوند می‌فرماید که کسانی که در راه خدا شهید شدند مرده نپندار، بلکه آنان زنده هستند و نزد خدای خود روزی داده می‌شوند و بعد خداوند آنان را به بهشت خود بشارت می‌دهد. خداوند در قرآن علی‌الدوام به کسانی که در پی این افراد هستند و هنوز به این کاروان الهی و آسمانی ملحق نشده‌اند، بشارت می‌دهد و این بشارت از سوی شهدا به بازماندگان هم، بشارتی لفظی و زبانی نیست. بلکه از آنجا که ما سخنی از آنان نمی‌شنویم، این بشارت‌ها همگی عملی و تکوینی و اجرایی هستند و هر کسی که خود را در معرض برکات اباعبدا... و شهدای کربلا قرار دهد از آن بشارت‌ها استفاده می‌کند. در نتیجه این امر یک راهبری و هدایت معنوی را نصیب آن دسته از افرادی که به دنبال حقایق ناب الهی هستند، می‌کند.
مساله دیگر اینکه امام حسین علیه‌السلام طی تمام مراحل حرکت خود و در مبارزه علیه ظلم زمان و درنهایت در کربلا و شهادت‌شان و نحوه شهادت و اسارت عزیزان فرهنگ ناب خویش را به ظهور و بروز گذاشت که در برابر دیدگان همه ابنای بشر قرار گرفته است. حال این فرهنگ حسینی موجب می‌شود آن کس که بخواهد بتواند در این مسیر الهی در هر زمانی که باشد و در هر جای دنیا قرار بگیرد. بنابراین در این محافل و مجالسی که به یاد امام حسین و واقعه عاشورا برگزار می‌شود، مردم معارف کسب می‌کنند و هم اینکه تحت‌تاثیر هدایت تکوینی و معنوی امام شهید و یارانش قرار می‌گیرند و دیگر اینکه فهم این مسیر ویژه در فرهنگ آنها موثر افتاده و آنان را در مسیر هدایت و تقوای الهی قرار می‌دهد.

تاثیر این آموزه‌ها بر سیاست چگونه است و به عبارتی این تاثیر در بعد سیاسی چگونه خود را نشان می‌دهد؟
آنچه دین اسلام همیشه مدنظر داشته است این بوده که در این دین سیاست از دیانت جدا نیست. در آموزه‌های انقلابی ما هم همیشه بیان شده که سیاست ما عین دیانت ماست و دیانت ما عین سیاست ماست. آن چهره‌ای هم که امام حسین علیه‌السلام از دین اسلام نشان می‌دهند همان چهره از دین است که در آن سیاست در تجسم کار و عمل امام و راه و روش ایشان بوده است. امام راه شهادت و کربلا را برای حفاظت از دین خدا برگزید. دشمن‌ستیزی، ابای از قبول ظلم، عدم قبول ظلم، فریاد عدالت‌گرایانه و مقابله با ستم و ستمگر و اینکه نباید مقابل ستم سکوت کرد، همه در رفتار امام شهید متبلور شده است. همه اینها مجموعه آن سیاست‌های قرآنی است که بیان می‌کند ‌ای کسانی که ایمان آوردید، کسانی که با من (خدا) و شما دشمن هستند، دوست و همراه ندانید.
البته که برای امام حسن علیه‌السلام بسیار راحت می‌بود اگر که یزید ملعون را به‌عنوان خلیفه قبول می‌کرد و با او بیعت می‌کرد و در نتیجه آن، خود را درگیر آن همه مصائب نمی‌کرد تا آن واقعه عظیم رخ ندهد. اما بیان الهی قرآن آموزه دیگری دارد و چنین اجازه و دستوری نداده که در مقابل ظلم و کفر سکوت کنیم. امام هم در عمل به این پیام قرآنی لبیک گفتند و به مردم جهان در عصر خودشان و تا ابد به همه ابنای بشر نشان دادند که باید در مقابل ظلم و باطل ایستاد. این فرهنگ ظلم‌ستیزی باعث شده که ما امروز بتوانیم در مقابل قدرت‌های بزرگ زورگو و ظالم بایستیم و آرام‌آرام قدرت‌های جهانی و ستمگران زورگو در مقابل انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی ایران به نقطه یأس و ناامیدی برسند. امام حسین علیه‌السلام در روز عاشورا و در واقعه کربلا با رفتار خود دشمن را دچار یأس کردند که نشان از این است که بعد از شهادت ایشان در فاصله زمانی بسیار کوتاه یزید ملعون از آنچه در کربلا رخ داده اظهار تاسف و پشیمانی و بیان کرده که هدفش چنین نبوده و به زانو درآمد. درحال حاضر هم فریاد افرادی چون ترامپ در سازمان ملل و امثال آن فریادهای ناشی از یأس و ناامیدی است؛ زیرا حرکت مردم ما الگو گرفته از فرهنگ و نگاه عاشورایی است و همان اثری را بر ستمگران امروز دارد که بر ستمگران و ظالمان آن روز و در واقعه عاشورا داشته است. حاصل نهایی درآمیختن با چنین فرهنگ نابی احساس یاس در ستمگران و شکست نهایی آنان است.

به نظر شما آیا توانمندی‌های عاشورا بر فرهنگ و سیاست مردم کاملا تحقق پیدا کرده است یا اینکه هنوز کاستی‌هایی وجود دارد و اگر کاستی وجود دارد، چه هستند؟
عاشورا از همه حیث حرکتی کامل و تام بوده است. هم از نظر کیفیت و هم کمیت کامل بود. اما عاشورا فقط در یک عده خاص و محدود ظهور و بروز پیدا کرد. اما سوال اینجاست امام حسین علیه‌السلام که در روز عاشورا ندای هل من ناصر ینصرنی سر داد، آیا کسی هست که مرا یاری کند؟ چه نوع از یاری را طلبیدند؟ آن واقعه در آن روز و در فاصله زمانی صبح تا ظهر به طول انجامید، اما سخن امام سخنی است که گویی تا ابد از همه ابنای بشر پرسیده می‌شود. گویی واقعه عاشورا فقط مختص به آن زمان محدود صبح تا ظهر نبوده است. زیرا حرکت امام هم حرکتی جهانی و حرکتی در مقابله با ظلم بوده است. پیام امام حسین این است که همان کسی که مظهر عدل و حق و کمک به مستضعفین است و نشانه تحقق دین خدا بر روز زمین است، اگر بخواهد که پیروز شود باید آن عددی که در روز عاشورا در کربلا به یاری امام شتافت در طول زمان و تاریخ فراوانی پیدا کند که دست دشمن کوتاه شود. نمونه اینکه ما امروز با هدایت امام خمینی (ره) که مردم را به میدان‌ها خواندند توانستیم در چند برهه حساس پیروز شویم. ابتدا در مقابله با ظلم انقلاب اسلامی را به ثمر رساندیم و بعد طی جنگی هشت ساله در دفاع از میهن در مقابل ظلم جهانی ایستادیم. در روز عاشورا در واقعه‌ای که یک صبح تا ظهر طول کشید آن مردمان خبیث امام زمان‌شان را به شهادت رساندند و امروز ما با الگو گرفتن از فرهنگ امام حسین علیه‌السلام پس از گذشت 39 سال از انقلاب اسلامی از آن دفاع می‌کنیم و راه امام را ادامه ‌می‌دهیم و دشمن نتوانسته این چراغ فروزان را خاموش کند. این خود به خوبی نشان می‌دهد و بیانگر این است که ما به خوبی و درستی از واقعه کربلا الگو گرفتیم و این عدد رو به افزایش است و رشد و بالندگی در خود دارد. کما اینکه مقام معظم رهبری بارها فرمودند و تاکید کردند که جوانان ما در این دوره اگر از سابقین بهتر نباشند از آنها کم ندارند. البته این عدد رشد و بالندگی داشته است اما تا رسیدن به آن نقطه ایده‌آل هنوز فاصله دارد و تا رسیدن کامل و پیرزی کامل حق بر باطل و ظلم راه درازی در پیش است. و آن روزی که ندای ملکوتی انا بقیه‌ا... در گوش عالم طنین‌انداز شود، معلوم می‌شود که آن عدد به تعداد و میزان لازم خود رسیده که ظهور مهدویت تحقق یافته است.

در رابطه با برگزاری مراسم عاشورا که هر سال اجرا می‌شود، آیا به نظر شما این مراسم به طرز درستی اجرا می‌شود یا اینکه چطور باید برگزار شود که بتواند فلسفه واقعی نهضت عاشورا را بهتر آشکار کند؟
به هر تقدیر خردجمعی مردم ما تا به حال خوب پیش رفته است و اگر تا به امروز این مراسم عاشورایی و محافل عزاداری به خوبی برگزار نمی‌شد الان ما به این نقطه نمی‌رسیدیم. البته همان‌طور که همه انسان‌ها هر روز در گذر زمان در حال رشد و تعالی هستند و هر کس در زمینه‌ای که بخواهد رشد می‌کند و رفتار و نوع رفتار انسان رو به کمال است. این مساله درباره برگزاری مراسم عزاداری عاشورا هم صدق می‌کند و برای اینکه مراسم عاشورایی به خوبی برگزار شود هنوز جای حرکت و تلاش وجود دارد و معنایش این نیست که آنچه تا به حال بوده کامل بوده است و جای نقد ندارد. ما انسانیم و امکان رفتار ناقص در ما وجود دارد و همان‌طور که طی روز در رفتارهای فردی ممکن است نقایصی داشته باشیم و گذر زمان آن را نشان می‌دهد و باعث می‌شود که متوجه آن کاستی‌ها شویم و آنها را کشف کنیم و در جهت رفع آن بکوشیم. این قضیه در مساله برگزاری مراسم عاشورا هم صدق می‌کند. به هر تقدیر آنچه امروز به‌عنوان مراسم عاشورایی برگزار می‌شود و با تفکر موجود پیش می‌رود، بسیار خوب است و به خوبی پیش می‌رود. شاهد مثال هم این است که در گذشته در روز عاشورا به برگزاری نماز ظهر عاشورا و نماز اول وقت در آن روز و شعار امام حسین توجهی نمی‌شود. اما امروز می‌بینیم که به این مساله اهمیت داده می‌شود و آگاهی مردم بالاتر رفته است. امام حسین تمام جنگ‌شان و درنهایت شهادت‌شان در راه اسلام و نماز بود. حال اگر در روزی که مربوط به امام حسین و به پاسداشت حرکت ایشان در هر سال مراسم عزاداری برگزار می‌شود به این مساله مهم نماز که مدنظر اسلام و امام حسین علیه‌السلام و امامان معصوم است توجهی نشود، یعنی ما مساله عاشورا را درک نکردیم. اما می‌بینیم که امروز در روز عاشورا نماز اول وقت ظهر عاشورا برپا می‌شود و این خود موتور بقای حرکت انقلابی کربلاست که در اجرای این مراسم خود را نشان می‌دهد.

تا چه حد توانستیم در فضای جدید سبک زندگی مردم را براساس آموزه‌های قرآنی و اهل‌بیت شکل دهیم؟
همان‌طور که مقام معظم رهبری فرمودند امروز در این مساله هم ریزش و هم رویش داریم. با امام حسین و در سلوک ایشان بودن و ماندن سخت است و هر چه که به فرهنگ حسینی نزدیک‌تر بشویم، دشواری‌هایش بیشتر است و بیشتر خود را نشان می‌دهد. البته که تا به حال رشد خوبی داشتیم اما دشمن هم منفعل نمانده و در حال فعالیت است که به شکل جدید و شدیدی ضد این رشد تلاش کند و شاید به جرات بتوان گفت که دشمن از این بیشتر نمی‌تواند کاری کند. زیرا از همه توان خود در این راه و در جهت سد راه رشد و بالندگی و آگاهی مردم ما قدم برداشته است و از همه ابزارهای جدید و قدرتمند دنیای مدرن و تکنولوژی‌های نوظهور استفاده کرده است. دشمن ابزارهای تاثیر‌گذاری را در اختیار دارد و هجمه فرهنگی گسترده‌ای را به راه انداخته است و با تمام قوا به میدان آمده است. حضرت امیرالمومنین (ع) در عبارتی فرمودند که الا و ان الشیطان قد ضمر حزبه بدانی که شیطان آمده است که حزب خود را ساماندهی کند. الان قوی‌ترین سازماندهی و ساماندهی کفر جهانی درجهت تهاجم فرهنگی حرکت می‌کند و تمام تلاش خود را در جهت نشان دادن چهره‌ای بد و خراب از اسلام به کار گرفتند تا اسلام ناب را به مردم جهان بد جلوه دهند. در این آشوب تهاجم فرهنگی بسیار شدیدی که موجود است، فرهنگ عاشورایی بسیار خوب اثر گذاشته است والا نظر دشمنان بر این بوده که با این ابزارهای نوین مانند ماهواره و اینترنت و فضاهای مجازی گسترده و امثالهم، همه چیز از بین برود و دیگر ارزش‌های اسلامی توان ظهور و بروز نداشته باشد و به خیال خام خودشان با این کار همه چیز را نابود کنند. کما اینکه در قرآن می‌فرماید که اینها به دنبال هلاک بودند. اما با به وقوع پیوستن حماسه عاشورا و زنده داشتن آن حماسه بزرگ در هر سال با این مجالس و محافل آن تهاجمات فرهنگی در جاهایی بی‌اثر شده است. نمونه آن شهید محسن حججی است که نه پیرمردی بود که در فضای مجازی گسترده امروز نبوده باشد که او جوانی از نسل امروز بود که با همین فرهنگ امروزی و در همین آشوب تهاجم فرهنگی رشد کرده بود و تربیت شده بود و مانند ایشان بسیار داریم. البته باز تاکید می‌کنم که جا برای تلاش و کار در این زمینه وجود دارد.

تاثیر نهضت عاشورا را بر زندگی مدرن و پدیده‌هایی چون مدافعین حرم امروزی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
فرهنگ عاشورایی فرهنگی توانمند است که می‌تواند با دنیای روز هماهنگ باشد و به این صورت نیست که در فضای تمدنی جدید و ابزارهای جدید تکنولوژی به حرکتی راکد و وامانده تبدیل شود. بلکه فرهنگ و حرکت عاشورایی توان آن را دارد که خود را با توان و جهان پیرامونی خود همراه کند. می‌توان گفت که این فرهنگ مانند هوا می‌ماند که هر کجا روزنه‌ای باشد در آن وارد می‌شود و در آن فضا با امکان بالای خودش فضای تنفسی ایجاد می‌کند. توانمندی عاشورا فوق آن توانی است که ما تصور می‌کنیم. به‌طور مثال در جنگ تحمیلی هم ما رزمندگانی داشتیم که قبل از جنگ در فضای مرفه و غیراسلامی اروپا زندگی می‌کردند اما با شروع جنگ از آن فضا بیرون آمده و به ایران و به میدان‌های جنگ رفتند و درنهایت به شهادت رسیدند.