آرمان هیأت/ احسان محمدی: به اعتقاد دکتر «ابراهیم فیاض»، پژوهشگر جامعه‌شناسی و دکترای فرهنگ و ارتباطات، اگر در هیئت‌های مذهبی کسانی که درخصوص آسیب‌های اجتماعی و راه‌کارهای مقابله با آن تخصص دارند با جوانان درباره‌ی این موضوعات صحبت کنند، می‌توان بسیاری از آسیب‌ها را بررسی کرد و جلوی عمیق شدن زخم‌ها را گرفت. در گفت‌وگویی که با ایشان درباره‌ی این موضوع داشتیم، ابراهیم فیاض مثل همیشه با منش معلمی و مخاطب‌نوازش به پرسش‌های «آرمات هیأت» پاسخ گفت.
 
 
آقای دکتر نظر شما درباره‌ی این‌که هیئت‌های مذهبی وارد حوزه‌ی آسیب‌های اجتماعی شوند، چیست؟ به نظر شما هیئات مذهبی می‌توانند در این عرصه مثمر باشند؟
فیاض: البته، هیئات مذهبی به عنوان نهادی اجتماعی می‌توانند خیلی تأثیرگذار باشند.
 
یعنی در حوزه‌ی آسیب‌های اجتماعی هم؟
فیاض: بله. به نظر من اگر این کار انجام شود، خیلی هم اقدام درست و عمیقی است. به این معنا که می‌تواند در کنترل و رفع آسیب‌های اجتماعی مثمر و مؤثر باشد. همین الان تأثیرگذاری شخصی مثل محمود کریمی را در این عرصه می توان دید.
 
ممکن است کمی بیشتر توضیح دهید.
فیاض: ایشان ضمن فعالیت‌های خود تلاش می‌کند گفتمان عمومی در جامعه گفتمان گناه نباشد؛ بلکه گفتمان اطاعت باشد.
 
آقای دکتر منظور من از این‌که می‌پرسم هیئات مذهبی می‌توانند در حوزه‌ی آسیب‌های اجتماعی ورود کنند یا نه؟ مربوط به قابلیت‌های تخصصی این موضوع است. برای من سؤال است که هیئات مذهبی درباره‌ی بیکاری، طلاق، اعتیاد و ... چه کار می‌توانند انجام دهند؟
   فیاض: علت طلاق چیست؟ اگر در هیئات مذهبی کسانی که درخصوص مسائل اجتماعی و راه‌کارهای مقابله با آن تخصص دارند با جوانان درباره‌ی این موضوعات صحبت کنند، جوانان می‌پذیرند. اتفاقاً تأثیرگذاری این قبیل حرف‌ها در هیئات مذهبی بیشتر است. در این مجالس می‌توان بسیاری از آسیب‌ها را بررسی کرد و جلوی عمیق شدن زخم‌ها را گرفت. مثلاً درباره‌ی همین طلاق در محیطِ تأثیرگذاری مثل هیئت‌، می‌توان دربارة سؤتفاهم‌ها صحبت کرد، جلوی تعمیق اختلاف‌ها را گرفت و مانع از طلاق شد.
 
آقای دکتر آنچه شما می‌گویید جزو واقعیت‌های اجتماعی در زمان گذشته است؛ زمانی که هیئات خانوادگی و محلی از رونق بیشتری برخوردار بودند. من گمان می‌کنم در دوران معاصر هیئت‌های بزرگ از رونق هیئت‌های خانوادگی و محلی تا حدودی کاسته است و به این ترتیب انتظاری که شما از هیئات مذهبی دارید، محقق نمی‌شود.
فیاض: همین الان هم اگر هیئات مذهبی واسطه‌ی ازدواج شوند، خوب است؛ درست مثل گذشته. پیش از این هیئات تا پایان ماه صفر عزاداری می‌کردند و درست از ماه ربیع‌الاول ازدواج‌ها شروع می‌شد. جوان‌ها همدیگر را در این ایام می‌دیدند؛ خیلی طبیعی، خیلی شرعی، خیلی اخلاقی و خیلی درست و منطقی.
 
 یعنی شما فکر می‌کنید مشکل ازدواج مربوط به شناخت موردِ مناسب برای ازدواج است؟
فیاض: یک مشکل ازدواج همین است. مناسبات قدیمی که از بین رفته به این مشکل دامن زده است. قدیم والدین طی همین ساز و کارهای اجتماعی به فرزندان‌شان مورد مناسب برای ازدواج معرفی می‌کردند. همین هیئات پرجمعیتی که شما می‌گویید هم باید برای این موضوعات برنامه داشته باشند و بزرگان هیئت باید به این مباحث ورود پیدا می‌کردند؛ اما نکردند. در حاشیه‌ی هیئات مذهبی خیلی برنامه‌ها و اقدامات دیگر جای کار دارند؛ مثلاً یک دلیل اعتیاد، تنهایی است. هیئات مذهبی می‌توانند افراد مبتلابه را جذب کنند و آنها را از تنهایی درآورند. اگر هیئت‌های مذهبی از نشاط و پویایی برخوردار باشند و در حاشیه‌ی آنها برنامه‌ها و فعالیت‌های پرباری وجود داشته باشد، از خیلی از آسیب‌ها پیش‌گیری می‌شود و خیلی از آسیب‌ها را می‌توان کنترل و رفع کرد.
 
آقای دکتر به نظرم شما دارید مسئله را بیش از حد ساده می‌کنید.
فیاض: اصلاً این‌طور نیست.
 
یعنی شما فکر می‌کنید ما به همین آسانی که شما می‌گویید می‌توانستیم درباره‌ی یک مسئله‌ی اجتماعی مثل اعتیاد که این‌قدر در سطح کشور شایع شده و خود دلیل برخی دیگر از مسائل اجتماعی ماست اقداماتی مفید انجام دهیم، اما غفلت کرده‌ایم!؟
فیاض: شما فکر می‌کنید در کشورهای اروپایی در مورد این مسائل چه کار می‌کنند؟ کاری که الان در کلیسا انجام می‌دهند Social Work است؛ یعنی همین. شما یک بار به کشیش مراجعه کنی دیگر شما را رها نمی‌کند. شما هر وقت نیاز داشته باشی به کلیسا دسترسی داری و فعالان کلیسا برای این موضوعات و رفع مسائل وقت می‌گذارند.
 
بنابراین و با توجه به آمارهایی که درباره‌ی طلاق و سایر آسیب‌های اجتماعی می‌شنویم و می‌خوانیم باید خیلی افسوس بخوریم که تا به حال از ظرفیت‌های هیئات مذهبی برای پیش‌گیری، کنترل و حل مسائل و مشکلات بهره نبرده‌ایم.
  فیاض: بله. واقعاً باید این موضوعات را گفت و باید تأسف خورد.
 
 آقای دکتر اگر الان هیئات بخواهند وارد این حوزه شوند و بخواهند در این خصوص نقش‌آفرینی کنند، ورود آنها به این حوزه چه ملاحظاتی دارد؟ اگر امروز بخواهیم در هیئات مذهبی برای پیش‌گیری، کنترل و رفع آسیب‌های اجتماعی قدم برداریم، چه باید بکنیم؟
   فیاض: پرداختن به این موضوعات نیازمند افراد متخصص است. متخصصان علوم اجتماعی، روان‌شناسی و ... . باید از متخصصان دعوت کنند در هیئات مذهبی حضور یابند و دربارة این موضوعات گفت‌وگو شود. خیلی کارها می‌توان کرد. در ابتدا باید نشست‌های هم‌فکری میان مسئولان هیئات مذهبی با متخصصان برگزار شود. باید در هیئات بررسی شود که مثلاً چند نفر معتاد در این محل وجود دارند، چند خانواده داریم که مسائل بحرانی دارند، بعد در هیئت با این افراد صحبت شود، همین باعث خوش‌حالی آنها می‌شود و از تنهایی درمی‌آیند، برخی از مشکلات با همین گفت‌وگو کردن‌ها رفع می‌شوند. برخی آسیب‌های فرهنگی طی همین ساز و کارها بهتر شناخته می‌شوند و آسان‌تر مرتفع می‌شوند. اروپا به این ساز و کارها باور داشت و کلیسا درگیر این قضایا شد و خیلی هم موفق عمل کرده‌اند. دولت‌ها منابع کلیسا را تأمین کردند و آنها نیز در این مباحث حضور جدی داشتند. به عنوان نمونه «پله» اسطوره‌ی فوتبال یک شاگرد کشیش بوده است. همین الان فوتبال برزیل به‌شدت کلیسایی است. اسطوره‌های فوتبال برزیل هم اغلب در کلیسا حضور دارند.
 
به نظر شما مخاطبان هیئات مذهبی پذیرای این جو در هیئت‌ها هستند؟
فیاض: بله، شدیداً پذیرا خواهد بود. من در مورد این قضیه یقین دارم.
 
یعنی از طرف استادان علوم اجتماعی هم استقبال خواهد شد که این موضوعات در هیئات مطرح و بررسی شوند؟
فیاض: بله. من یقین دارم استقبال می‌شود. من این موضوع را از خیلی از استادان علوم اجتماعی شنیده‌ام. ایشان می‌گویند که جای مناسبِ پرداختن به مسائل اجتماعی، هیئت‌های مذهبی است. در هیئات مذهبی می‌توان درباره‌ی این مسائل و موضوعات گفت‌وگو کرد و برای آنها راه‌حلی تدبیر کرد؛ مثلاً این نکته را از آقای دکتر افروغ هم شنیده‌ام. گاهی هیئات مذهبی دربارة این موضوعات خیلی اوج می‌گیرند؛ و به‌شدت مرجع مردم واقع می‌شوند.
 
چرا فقط گاهی، چرا این تبدیل به یک روال معمول در هیئت‌های مذهبی نشده است؟
فیاض: چون متأسفانه ما به این ساز و کارها باور نداشتیم. یک دلیل هم فقدان تخصص است. فعالان ما باید Social Work در اروپا را ببینند. ببینید هر وقت شهرداری‌ها مستقیماً وارد این قضایا شوند فساد ایجاد می‌شود؛ اما چه اشکالی دارد که آنها منابع مالی هیئات را تأمین کنند و این قبیل امور در هیئات مذهبی برنامه‌ریزی و پیگیری شود.
 
آقای دکتر نخبگان علوم اجتماعی هم در این زمینه‌ها چندان فعال نبوده‌اند.
فیاض: در طول ۴۰ سال گذشته هیچ مسئولی از ما نخواسته که وارد این حوزه‌ها شویم و همکاری کنیم. استادان ما از اروپا و آمریکا می‌آیند و به هیئات می‌روند. هیئت مرجع است. به قول برخی دوستان هیئت مرکز هویتی ماست؛ راست می‌گویند؛ وقتی شما به هیئت می‌روید آرامش عجیبی به شما دست می‌دهد.
 
آقای دکتر اگر هیئات مذهبی به‌طور برنامه‌ریزی‌شده و با استفاده از همة ظرفیت‌های موجود به این حوزه یعنی آسیب‌های اجتماعی ورود پیدا کنند، به نظر شما چه موضوعاتی برای آنها باید  اولویت‌ داشته باشد؟
فیاض: در شهرستان‌های کوچک معمولاً مساجد با ساز و کارهایی که خودشان تجربه کرده‌اند در این زمینه‌ها نقش‌آفرینی می‌کنند؛ اما در سایر جاها اولویت‌ها در جلسات میان متخصصان و مسئولان هیئت و در گفت‌وگو با کسانی که مبتلابه آسیب‌ها هستند تشخیص داده می‌شود. پیامبر طبیبٌ دوارٌ بطبه بود. این روش را ما نیز باید سرلوحه‌ی اقدامات‌مان قرار دهیم. مساجد و هیئت‌ها می‌توانند کار اقتصادی هم انجام دهند، می‌توانند اشتغال ایجاد کنند. برخی مساجد و هیئت‌ها با کمک به بزه‌کاران سبک زندگی آنها را تغییر می‌دهند؛ برای نمونه در کازرون صندوق خیریة قائم این کار را کرده است.
 
آقای دکتر چرا این اتفاق در جاهایی مثل کازرون افتاده است؛ اما جاهای دیگر نه؟
فیاض: چون در آن‌جا آدم‌های متفکری مثل حاج آقا «محمدپور» که پدر دو شهید هستند، پیش‌قدم بودند. این قبیل اقدامات در کازرون از قبل از انقلاب انجام می‌شد و بعد از انقلاب نیز ادامه یافت.
 
چطور می‌توانیم این تجربیات را به سایر جاها تسری دهیم؟
فیاض: ساده است. یک مرجع لازم است که درباره‌ی این اقدامات سیاست‌گذاری کند. نخبگان و فعالان فرهنگی هم باید درباره‌ی این موضوعات با مردم صحبت کنند. باید یک بسیج عمومی راه انداخت و هر کس به نوبه‌ی خود و در حیطه‌ی تخصص و توان خود وارد عرصه شود. خیلی کارها می توان انجام داد که نیازمند هماهنگی و مدیریت علمی است.
 
 
 
 

آرمان هیأت