محمدمهدی جعفری، پژوهشگر قرآن و نهج‌البلاغه، در رابطه با فلسفه عید مبعث اظهار کرد: مبعث پیامبر اسلام(ص) به خاطر برگزیدن ایشان به عنوان آخرین پیامبر، نقطه عطفی در تاریخ بشریت است. با بعثت حضرت محمد(ص) خداوند نشان داد که بشریت به آغاز دوره بلوغ عقلی وارد شده و پس از ایشان پیامبری که از جانب خداوند بر او وحی شود، نخواهد آمد.
وی با بیان اینکه آنچه خداوند به حضرت محمد(ص) وحی کرده و رسالتی که بر دوش او گذاشته تا آخر دوران بشریت باقی خواهد ماند، ادامه داد: چون بشر در آن زمان به دوره تکامل عقلی وارد شده و از آن به بعد هم این تکامل ادامه می‌یابد، بشر می‌تواند با اصول رسالت همه انبیا، به خصوص پیامبر اسلام و به کمک عقل خود، زندگی‌اش را اداره کند؛ لذا عیدی که برای این بعثت گرفته می‌شود؛ در واقع عید به دوران بلوغ پا گذاشتن بشریت است.
بعثت رسول خدا (ص) جشن همه انسان‌ها است
این پژوهشگر قرآن و نهج‌البلاغه افزود: از این جهت بعثت رسول خدا(ص) نه تنها جنبه مذهبی ندارد، بلکه جنبه دینی هم ندارد. یعنی اگر همه انسان‌ها با هر دینی به این نکته توجه کنند، درمی‌یابند که بعثت رسول خدا(ص) جشن همه انسان‌ها است، چه رسد به مذاهب اسلامی؛ چراکه ایشان بالاتر از همه پیامبران بوده و رسالت آنها را تکمیل کرده است. پس این عیدی مشترکی میان همه مذاهب اسلامی است و باید نقطه عطفی برای وحدت و همبستگی میان آنان باشد.
جعفری خاطرنشان کرد: البته اختلاف‌هایی نیز در این زمینه وجود دارد؛ اهل سنت معتقد هستند که ۲۷ رجب سالگرد معراج پیامبر(ص) است، ولی شیعیان معتقدند این تاریخ سالگرد بعثت پیامبر(ص) است. چراکه در قرآن آمده: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی‏ لَیْلَهِ الْقَدْرِ؛ ما قرآن را در شب قدر که امور جهان هستى در آن مقدر مى‌گردد، بر تو فرو فرستادیم».
وی گفت: اهل سنت می‌گویند که اگر قرآن در شب قدر نازل شده پس ۲۷ رجب که حدود دو ماه قبل از شب قدر قرار دارد، چیست؟ البته این شب هم می‌تواند شب معراج باشد و هم شب مبعث. ممکن است کلیات قرآن در شب قدر نازل شده باشد و در ۲۷ رجب هم وحی صورت گرفته و پیامبر(ص) به معراج رفته باشد. اصل خود موضوع مبعث، جدای از همه اختلافات، موضوعی است که می‌تواند سرآغازی برای وحدت باشد.
اخلاق؛ در رأس همه برنامه‌ها
جعفری تأکید کرد: چون بعثت رسول خدا به عنوان خاتم‌النبیین به معنای رشد بشریت است، اخلاق می‌تواند در رأس برنامه همه انسان‌ها قرار گیرد. پیامبر(ص) می‌فرمایند: «بعثتُ لاتمم مکارم الاخلاق»، یعنی ایشان قصد تکمیل مکارم اخلاقی را دارند، نه پایه‌گذاری آن. همه پیامبران از آدم تا خاتم هدف برنامه خود را اخلاق قرار داده و آن را روز به روز بالاتر بردند.
وی در ادامه گفت: هر کدام از پیامبران اخلاق را تا مرحله‌ای ارتقا بخشیدند؛ مثلا آدم در مرحله نخستین با انسان‌هایی سر و کار داشته که تازه از مرحله حیوانی به طبیعت بشری پا گذاشته بودند. پس از آن نوح یا ابراهیم(ع) نیز همگی قصد داشتند مراتب اخلاقی انسان‌ها را بالاتر ببرند. پیامبر اسلام نیز در نهایت به عنوان یکی از اهداف مهمش قصد تکمیل مکارم اخلاقی را داشت.
این پژوهشگر قرآن و نهج‌البلاغه تصریح کرد: مکارم اخلاقی به معنای ارزش‌های والای انسانی است که طی آن کرامت انسان به او بازمی‌گردد. انسانی که خودش از کرامتش دست برداشته، به زمین وابسته شده و طبیعت حیوانی را بر زندگی خود حاکم کرده، به گفته رسول خدا باید پرده‌ها و موانع را از روی آن زشتی‌ها برداشته و به مراحل بالاتری پا گذارد.
دوری از سیره رسول خدا(ص) در جامعه امروز
جعفری با اشاره به دلایل دوری از اخلاق و سیره رسول خدا(ص) در جامعه امروز، خاطرنشان کرد: امروز ما به بحران اخلاقی بسیار شدیدی دچار هستیم که شاید در هیچ دوره‌ای اخلاق اینگونه دچار بحران نشده بود و علت آن هم گرفتاری‌های مادی روزمره زندگی است، یعنی نه تنها متولیان و مسئولان، بلکه خود ما نیز در این قضیه مؤثر هستیم.
وی گفت: زمانی که انسان بیش از اندازه درگیر زندگی دنیایی خود شده و مدام به فکر تامین معیشت خود باشد، از اخلاق و مسائل باارزش انسانی دور می‌شود. به خصوص اینکه در این شرایط انسان‌ها دچار عدم اعتماد و بدبینی نسبت به یکدیگر شده و اخلاق هر روز بیشتر در بحران فرو می‌رود.
این پژوهشگر قرآن و نهج‌البلاغه با اشاره به خطبه‌ای از نهج‌البلاغه گفت: در خطبه ۲۱۵ آمده است: «بزرگترین حقی که خداوند بر انسان‌ها واجب کرده حق سرپرست بر شهروند و حق شهروند بر سرپرست است. این وظیفه واجبی است که خداوند بر هر یک به نفع دیگری واجب کرده و این را وسیله‌ای قرار داده است به عنوان نظامی برای همبستگی مردم با یکدیگر، که باعث عزت و ارجمندی دینشان است. شهروندان کارشان به سروسامان نمی‌رسد مگر با صالح و شایسته بودن سرپرستان، و سرپرستان صالح نمی‌شوند مگر با پایداری ورزیدن شهروندان بر روی حقوق خودشان. اگر هم شهروندان و هم سرپرستان وظیفه و تکلیفی را که بر گردن دارند انجام دهند، حق در میانشان ارجمند شده، راه‌های روشن دین در برابرشان آشکار شده، نشانه‌های عدالت در میانشان به اجرا درآمده و سنت‌های رسول خدا و روش زندگی ایشان در میانشان جاری می‌شود و روزگار خوب و صالحی به وجود می‌آید و انتظار می‌رود چنین حکومتی پایدار مانده و امید دشمنان برای نفوذ و نابودی این دولت به ناامیدی تبدیل شود».
دچار بحران اخلاقی شده‌ایم
وی اضافه کرد: اما برعکس آن در حال حاضر بر جامعه ما حاکم شده و ما دچار بحران اخلاقی شده‌ایم. در ادامه خطبه آمده است: «اگر شهروند بر سرپرست خود چیره شده و تکلیف خود در قبال او را انجام ندهد و یا سرپرست بر مردم خود ستم روا دارد، یعنی حقوق مردم را به جا نیاورده و با دیکتاتوری حکومت کند، اختلاف کلمه پیدا شده، نشانه‌های ستم آشکارا میان مردم و حکومت به وجود آمده، ناراستی در دین بسیار می‌شود و راه‌های روشن سنت پیامبر اکرم(ص) از بین رفته و بر اساس هوا و خواست شخص عمل می‌شود، احکام الهی به تعطیلی کشانده شده، بیماری‌های روانی بسیار شده و در برابر حق بزرگی که تعطیل مانده کسی احساس ناراحتی و وحشت نکرده و در مقابل باطل بسیار بزرگی که در حال انجام است کسی ناراحت نمی‌شود. در چنین شرایطی نیکان خوار و برکنار شده و اشرار و بدکاران عزت و ارج می‌یابند و پیامد کیفر دادن خدا بر گردن بندگان بسیار بزرگ می‌شود».
جعفری در پایان خاطرنشان کرد: امیرالمؤمنین تمام بحران‌های اخلاقی و گرفتاری‌های اجتماعی را از رعایت نکردن حقوق از سمت مردم نسبت به سرپرستان و سرپرستان نسبت به مردم می‌داند. یعنی حق و تکلیف در مقابل هم قرار گرفته و هرکسی بر او حقی هست، تکلیف و مسئولیتی نیز بر گردن دارد و هرکس تکلیف و مسئولیتی دارد باید حقی هم داشته باشد که از هر دو طرف رعایت شود.
 

آرمان هیأت