آرمان هیأت - سخن با ذاکرین امام حسین(ع)

غلامرضا سازگار و حسین هوشیار درباره ذاکر، مداح و سبک‌های مداحی با خیمه به گفت‌وگو نشسته‌اند.

به گزارش خیمه، همیشه مفاهیمی وجود دارند که معانی آنها نزد اذهان مختلف متفاوت است؛ معمولا غالب مفاهیم دینی و مذهبی از این ویژگی برخوردارند.

از این رو خیمه مفاهیم رایجی همچون "ذاکری"، "ویژگی‌های ذاکر" و ... را به اقتراح گذاشت و ذاکرین و مادحین، هر کدام پاسخ خود را ارائه دادند و تعریف و منظورشان را از آن مفاهیم مطرح کردند؛ در کنار هم بودن مجموعه نظرات آن‌ها مخاطب را به تامل بیشتر وا می‌دارد.

شور بگیرید،اما امام را ناظر ...
غلامرضا سازگار
تعریف ذاکری
ذاکر به معنای یاد آورنده است و ذاکر به مداحی می‌گویند که یاد خدا و ذکر او را هم به یاد مردم آورد و هم خودش ذاکر باشد؛ یعنی فقط خودش ذاکر نباشد بلکه در خواندن، مردم را هم ذاکر قرار دهد؛ یعنی به یاد خدا و اهل‌بیت(ع) بیندازد.

خواننده‌ای که تشریفاتی باشد و یا نقش ایفا کند کفایت نمی‌کند؛ هم خودش باید ذاکر باشد و به یاد خدا و اهل بیت(ع) باشد و هم دیگران را به ذکر دعوت کند.

اما اگر مقصود از ذاکری، ذکر اهل بیت(ع) باشد، یک معنای دیگر هم دارد؛ همه افراد باید ذاکر باشند و به یاد خدا. ولی "ذکر"ی که در مداحی هست، همان معنای اول را می‌دهد؛ منتهی فلسفه و ضرورتش این است که وقتی ما به یاد اولیای خدا باشیم خودمان هم خواهی نخواهی در مسیرشان قرار می‌گیریم و قدم برمی‌داریم.

نتیجه‌اش این است که وقتی می‌خوانیم، دل‌ها را به اهل‌بیت(ع) متصل می‌کند؛ چراکه اگر ذکرشان گفته نشود کم‌کم به فراموشی سپرده می‌شوند؛ ما نباید اهل بیت(ع) را فراموش کنیم و باید سیره‌شان را بگوییم تا غرق در اهل بیت(ع) باشیم.

ویژگی‌های یک ذاکر
ویژگی یک ذاکر این است که وقتی او را می‌بینیم به یاد اهل بیت(ع) بیفتیم؛ اخلاق و مردم‌داری و عباداتش طوری باشد که انسان وقتی آنها را می‌بیند دلش نورانی شود؛ حتی یک مداح نباید فکر کند که فقط باید در منبر حرف خوب بزند. بلکه باید همیشه زبانش به خوبی‌ها مشغول باشد و هر کس یک مداح را دید، بی‌اختیار یاد اهل‌بیت(ع) بیفتد.

اگر بخواهیم از میان مداحان معاصر چنین کسانی را نام ببریم، امثال حاج حسین حسینی، حاج اکبر کاظمی و مرحوم علامه هستند؛ اینها حرکات و سکناتشان در مجالس معمولی هم این‌گونه بود و زمام مجلس را به دست می‌گرفتند و مطالبی از اهل بیت(ع) و خدا و قرآن می‌گفتند و می‌گویند.

نمی‌گذارند یک لحظه از وقت جلسات به حرف‌های غیر اهل بیت(ع) بگذرد. در میان گذشتگان هم از کسانی مانند کمیت و فرزدق باید نام برد که در هرحالتی بودند دل‌شان با اهل بیت(ع) یکی بود و هرچه می‌گفتند به آن اعتقاد داشتند؛ الگوی ما مداحی است که به آن‌چه می‌گوید عقیده داشته باشد.

سبک‌های جدید مداحی
شور به انحاء مختلف (تا آنجا که یادم هست) در گذشته هم بوده است؛ ما مخالف این شیوه‌های جدید نیستیم؛ عاشورا را باید با شور نگاه داشت؛ اما کدام شور؟ شوری که از شعور خالی نباشد و مطالب بی‌محتوا در آن گفته نشود.

در حال حاضر بعضی شورها به ترانه و مطالب بی‌محتوا تبدیل می‌شود؛ والا من هم می‌آیم و با آنان شور می‌زنم؛ اصلا شور باید باشد، چون جوانان آن را دوست دارند؛ اما باید بگوییم هر چه می‌خواهید شور بگیرید، ولی امام(ع) را ناظر ببینید. هر چه جذابیت دارد جمعیت را جذب می‌کند. آن هیأت‌هایی که من می‌روم همه واعظ دارند و این‌طور نیست که مردم از وعاظ دست کشیده‌باشند.

نقش مداحان در ترویج عواطف دینی
دو دسته‌اند: بعضی نقش مثبت دارند و بعضی منفی. مداحی که از جمیع جهات مداح باشد نقش او در جامعه هدایت به ولایت اهل بیت(ع) و عبادت است مثلا گاهی بعضی مداحان اشعار ولایی که می‌خوانند، پند هم می‌خوانند؛ گاهی یک بیت کار یک منبر را می‌کند؛ زنی به نام سوده وقتی لشکر امیرالمؤمنین فرار می‌کردند بالای بلندی سه بیت شعر خواند و باعث شد لشکر برگردد.

رابطه مداح با سیاست
وقتی کسی می‌خواهد کاندیدا شود باید از کانال شورای نگهبان بگذرد؛ پس وقتی مورد تأیید شورای نگهبان قرار گرفت حق توهین به او را نداریم، چه موافق او باشیم و چه نباشیم.

اگر موافق بودیم مردم را تشویق کنیم به انتخابات، اما حق نداریم دیگری را بکوبیم؛ چون همه مورد احترامند، وقتی هم که کاندیدای مورد نظر من رأی نیاورد، وظیفه دارم با او همکاری کنم؛ تمام ملت باید این‌گونه باشند، مداحان باید در سیاست نقش داشته باشند، اما نقش مثبت.

قرائت سطحی از حقایق ممنوع
حسین هوشیار
تعریف ذاکری
همان‌طور که از لفظ پیداست معنای ذاکر به یاد آورنده است؛ وقتی می‌گوییم ذاکر اهل بیت یعنی به یاد آورنده حقایق اهل بیت(ع).؛ این به یاد آوردن ممکن است در قالب رفتار و گفتار و نگاه هم باشد؛ یعنی روش و منش مداح، می‌تواند ذکر اهل بیت(ع) را تداعی کند؛ ذاکر کسی است که تمامی جهات رفتار و گفتارش یادآورنده اهل بیت(ع) باشد.

کسی می‌تواند به یاد آورنده اهل بیت(ع) باشد که نسبت به آن حقیقتی که قرار است آن را به یاد مردم بیاورد شناخت لازم را به دست آورده باشد؛ می‌گویم شناخت لازم و نه کافی؛ چون هیچ وقت کافی نخواهد بود. حداقل‌ها را بداند و بعد بتواند بشناسد و به یاد بیاورد.

برای این که بتوان از یک حقیقت والا دم زد، باید نسبت به آن یک شناخت اولیه داشت؛ اولین قدمی که به ذاکر کمک می‌کند تا به این شناخت دست پیدا کند، خلوص است؛ قدم دوم ممارست است و خستگی‌ناپذیری.

باید مصداق این مصرع باشد که نابرده رنج گنج میسر نمی‌شود؛ معتقدم هر کس در این مسیر رنج بیشتر ببرد، گنج بیشتری خواهد برد؛ این دو مورد فکر می‌کنم دو ویژگی بارز یک ذاکر موفق باشد. ذاکر فقط یک خواننده نیست، کسی است که به یاد می‌آورد.

کسی است که در مجالس اهل بیت(ع) حضور می‌یابد و در راه اهل بیت قدم برمی‌دارد؛ هر اثری از او (در اشعارش، کتاب‌ها و...) ما را به یاد اهل‌ بیت(ع) می‌اندازد؛ کسی که مقدمات ذکر اهل بیت را فراهم می‌کند، در هر قالبی که باشد، آن هم به نوعی ذاکر اهل بیت(ع) است.

سبک‌‌های جدید مداحی
معنای تجدد و پیشرفت، فراموشی فطرت نیست؛ ما نمی‌توانیم حقیقت‌ها را دستخوش تغییر کنیم؛ با یک اتفاق نوآورانه موافقم و نه تنها ایرادی ندارد که لازم هم هست، حقیقت در این وادی باید هنرمندانه کار شود، اما چارچوب کلی باید حفظ شود.

معتقدم امروزه نوآوری به شدت لازم است و اگر با زبانی نوآورانه از این حقیقت گفته شود، بسیار جای خوشوقتی است؛ اما در نوآوری نباید دنبال یک قرائت سطحی از این حقایق باشیم؛ به عبارت بهتر، نباید به دلیل همه‌فهم کردن این حقایق ناب و جذاب‌تر کردن آن‌ها برای جوانان، از این حقایق بزنیم و آن را پایین بیاوریم.

آن دُری را که می‌فروشیم به خاطر این که قدرت خرید مشتری بالا رود، با یک شیء بی‌ارزش عوض نکنیم.؛ همیشه معتقد بودم در بعضی نوآوری‌ها سطحی‌نگری شده و دلیل اصلی‌شان این بوده که جذب کنند؛ اتفاقی که در گذشته‌ها در مورد نوآوری رخ داد، این بود که به بهانه نوآوری قیمت این گوهر را می‌خواستند بشکنند.

کسی که اهل بیت(ع) را آسان به دست آورد آسان هم از دست می‌دهد؛ گوهری که بهای بالایی برای آن پرداخته نشود، ارزشش دانسته نمی‌شود؛ به جای این که خودمان بالا رویم، امام حسین(ع) را پایین می‌آوریم.

رابطه مداح با سیاست
معتقدم منبر امام حسین(ع) محل تسویه حساب‌ها نیست؛ همان‌طور که منبر، امانت است؛ گوش مستمع هم امانت است. باید امانتدار خوبی باشیم.

امانتی که ممکن است فردا دست ما نباشد؛ معتقدم فریاد حق‌طلبی افتخار یک مداح است، همان‌طور که افتخار می‌کنیم منبر در زمان رژیم گذشته سیاسی بود، افتخار می‌کنیم که روح حماسه و ظلم‌ستیزی هم در آن بود.
* اين مطلب در شماره 46 ماهنامه خيمه چاپ شده است.
ادامه دارد ...