آرمان هیأت - دانش‌نامه امام حسین(ع) منتشر می‌شود

مرکز مطالعات راهبردی خیمه تا پایان امسال 5 جلد نخست دانشنامه امام حسین(ع) را روانه بازار خواهد کرد.

به گزارش خیمه، برای معرفی بیشتر این اثر با استاد محمد اسفندیاری،مدیر این پروژه گفت‌وگویی داشتیم.

خیمه: محتوای دانشنامه امام حسین(ع) چیست؟
اسفندیاری: آنچه به عنوان دانشنامه امام حسین(ع) آماده شده است، گزیده‌ای از بهترین مقالات درباره آن حضرت است که مقالات این مجموعه به چند بخش تقسیم می‌شود.

مقالاتی که عهده‌دار گزارش از حیات و قیام امام حسین(ع) و از تحریفات و خرافات و مجعولات پیراسته است؛ مقالاتی که در باره هدف‌شناسی آن حضرت از قیام است و در آن رویکردهای مختلف در‌باره فلسفه قیام کاویده شده است.

مقالاتی که ویژه کتابشناسی و یا درباره یک تک‌نگاری مهم است و مقالاتی که در آن به پیرایه‌زدایی از قیام امام حسین(ع) پرداخته شده و نمونه‌هایی از تحریفات و مجعولات، به صورت مستدل و مستند، نقد شده است.

خیمه: معیار انتخاب این مقالات چه بوده است؟
اسفندیاری: در گزینش مقالات، چندین معیار در نظر گرفته شده و بدون هیچ گونه اغماض و مسامحه علمی، با این معیارها گزینش شده است.

مقالاتی که به لحاظ محتوا، غنی و ارزنده است و با زبان علمی و کاملا روش‌مند فراهم آمده است؛ مقالاتی که به لحاظ تحلیل، مشتمل بر نظریاتی جدید است و در آن نوآوری و گره‌گشایی ملاحظه می‌شود.

مقالاتی که در تحریف‌زدایی و پیراستن خرافات از قیام امام حسین(ع) ارزنده و آموزنده است؛ مقالاتی که گزارشی مستند و دقیق از قیام آن حضرت ارایه کرده و در شمار نصوص دست اول قلمداد می‌شود.

مقالاتی که ضمن علمی و ارزنده بودن، مکتوم و مغفول مانده بود و در مطاوی مجموعه‌ها و کتاب های نایاب وجود داشت و بسیاری از عاشورا پژوهان از آن اطلاع نداشتند.

خیمه: چند نمونه از این مقالات را نام برید؟
اسفندیاری: از میان مقالات دور از دسترس می‌توان به مقالات حکمت شهادت سیدالشهداء، از علامه مجلسی؛ عزاداری های نا مشروع از علامه سید محسن امین؛ اسرار و آثار واقعه کربلا، از علامه جلال الدین همایی؛ حسین منی و انا من حسین، از استاد محمد باقر بهبودی؛ عاشورا، عزاداری، شادی، روزه، از علامه محدث ارموی اشاره کرد.

با قاطعیت می‌توان گفت که حدود بیست مقاله این مجموعه، یکسره نایاب بوده است و یافتن آن را می‌توان از مقوله «کشف» دانست.

شاید کمتر کسی بداند که علامه محدث ارموی، در ضمن تعلیقاتی که بر کتاب الرساله العلیه فی الاحادیث النبویه نگاشته است، بحثی بسیار گران سنگ و طولانی درباره عاشورا و شادی دارد که با لحاظ استقصاء مطالب و شواهد، بی‌نظیر است.

همچنین مقاله استاد جلال الدین همایی که در اصل، سخنرانی رادیویی ایشان در پنجاه سال پیش بود و فقط یک بار منتشر شد و نسخه‌های آن سالهاست که وجود ندارد و حتی در ضمن مجموعه مقالات ایشان چاپ نشده است و شاید خانواده ایشان نیز از آن بی‌اطلاع باشد.

به هر حال، در حدود بیست مقاله این دانشنامه، یکسره دور از دسترس بوده و انتشار آن در این مجموعه، در واقع احیای آنهاست؛ همة مقالات این دانشنامه در نوع خود بی‌نظیر و از بهترین مقالاتی است که تا کنون منتشر شده است.

هیچ مقاله ضعیف و حتی متوسطی در این مجموعه آورده نشده است؛ بی‌تردید در دهه‌های اخیر، دهها هزار مقاله درباره امام حسین(ع) نوشته و منتشر شده است، اما گزینش کمتر از صد مقاله از میان این همه آثار، نیازمند چندین و چند صافی نقد بوده است تا گلچینی از بهترین آثار گرد آید.

یکی از شاخصه‌هایی که در گزینش مقالات مد نظر بوده است، موضوع هدف‌شناسی امام حسین(ع) است؛ درباره این موضوع حساس و مختلف فیه، چند مقاله ارزنده، با گرایش های متفاوت گزینش شده است.

خیمه: برای نمونه برخی از مقالاتی را که با موضوع هدف شناسی امام حسین(ع) است نام ببرید.
اسفندیاری: تنزیه ابوعبدالله الحسین(ع)از سید مرتضی علم الهدی؛ حکمت شهادت سید الشهداءاز علامه مجلسی؛ چند قرائت از قیام امام حسین(ع) از دکتر حمید عنایت؛ در شناخت هدف امام از استاد علی اکبر غفاری و سه نظر در هدف امام از حجت الاسلام سید علی فرحی.

خیمه: آیا از مقالات استادان دانشگاه‌ها نیز در این مجموعه استفاده شده است؟
اسفندیاری: در گزینش مقالات، عمد بوده است که در کنار نام رجال بزرگ حوزوی و مراجع روحانی، از مقالات شخصیتهای دانشگاهی نیز استفاده شود.

بدین منظور، مقالاتی یافت شد که نویسندگان آنها در شمار زبده‌ترین استادان دانشگاهی و نویسندگان نام‌‌آور بودند؛ که می‌توان به محمد جعفر محجوب، دکتر حمید عنایت، دکتر مهدی محقق و دکتر محمد مهدی رکنی اشاره کرد.

شاید معدودی بدانند که پروفسور زریاب و دکتر مشایخ فریدونی، که از قله‌های علمی در عصر حاضر هستند، یک مقاله مشترک درباره امام حسین(ع) دارند که شاهکار است و مانندی برای آن یافت نمی‌شود.

همچنین بسیاری نمی‌دانند که دکتر محمد جعفر محجوب – که بزرگترین متخصص فولکور در ایران معاصر است – دو مقاله ارزنده درباره امام حسین(ع) در فرهنگ فولکور داردو یا دکتر رکنی، در موضوع گریه برای امام حسین(ع) تک‌نگاری مهمی دارد که شایان عنایت است.

خیمه: آیا تمام این مقالات به زبان فارسی است؟
اسفندیاری: بخشی از مقالات این مجموعه، به زبان عربی و مشتمل بر"ترجمه و مقتل" امام حسین(ع) است؛ این مقالات در شمار منابع دست اول است و از قرن هشتم تجاوز نکرده است.

قدیمی ترین آنها متقل ابن سعد (168 – 230) و مقتل ابن عبد ربه (م 328) است و سپس، قرن به قرن را شامل می‌شود؛ این بخش از کتاب، در حدود پانصد صفحه است و اگر مجالی موسع در نظر گرفته شود، حجم آن را می‌توان تا هزارصفحه افزایش داد و آن را در دو جلد مستقل، ذیل عنوان "موسوعه مقتل الحسین من ثراث المتقدمین" منتشر ساخت.

بخش مزبور برای جهان عرب بسیار سودمند و کار آمد است و می‌توان آن را همزمان در عراق و لبنان به چاپ سپرد.

خیمه: و حرف آخر؟
اسفندیاری: در پایان به اطلاع می‌رسانم که تا کنون بیش از 70 کتابشناسی امام حسین(ع) منتشر شده است و اینک نیز شماری از نهادها و اشخاص در حال تدوین کتابشناسی‌ها‌یی دیگر هستند و تکرار در تکرار ملاحظه می‌شود؛ اما تاکنون یک مجموعه که شامل گزیده مهمترین مقالات علمی درباره امام حسین(ع) باشد، فراهم نیامده است.

با انتشار این کتاب، محققان به مجموعه‌ای دسترسی پیدا می‌کند که مشتمل است بر:
الف) گزیده نصوص اولیه درباره ترجمه و مقتل امام حسین(ع)
ب) گزیده مقالات تحلیلی درباره حیات و قیام امام حسین(ع) است.

عده‌ای از بسیاری از کتاب‌ها مستغنی می‌شوند؛ عده‌ای به مقالات و رساله‌های نایاب دسترسی پیدا می‌کنند؛ عده‌ای آن را مجموعه‌ای می‌یابند که جامع و کامل است.

گفت و گو از جلال بیطرفان