آرمان هیأت - وضعیت شیعیان در ترکیه

درباره وضعیت شیعیان ترکیه با حجت‌الاسلام صلاح‌الدین اؤزگوندوز، رهبر این شیعیان به گفتگو نشسته ایم.

به گزارش خیمه، حجت‌الاسلام صلاح‌الدین اؤزگوندوز، رهبر شیعیان ترکیه در حوزه علمیه نجف تحصیل کرد. وی پس از بازگشت به کشورش با همکاری حجت الاسلام حمید توران اقدام به ساخت مسجدی جهت شیعیان مقیم استانبول با نام مسجد زینبیه نمود.

خیمه: لطفاً مختصری درباره‌ی وضعیت شیعه و شیعیان در ترکیه صحبت کنید.
اؤزگوندوز: تاریخ شیعیان ترکیه با مهاجرت ترکان از آسیای میانه به سرزمین فعلی ترکیه و گرویدن بخش مهمی از ترکان به تشیع آغاز می‌شود. بخش اعظم شیعیان ترکیه را ترکان آذری تشکیل می‌دهند.

محل اصلی سکونت ترکان آذری استان‌های قارص، ایغدیر و آغری است. این استان‌ها با توجه به این که در همسایگی کشورهای گرجستان، ارمنستان، آذربایجان و ایران قرار دارند، از اهمیت استراتژیکی برخوردارند.

بخش زیادی از آذری‌ها که همگی شیعه هستند، به صورت گسترده رفته رفته به شهرهای بزرگ مهاجرت کردند. می‌توان گفت ترکان آذری نقش مهمی در گرایش دیگر قومیت‌های ساکن ترکیه به تشیع داشته‌اند.

هم‌اکنون هم طبق گزارش مجلس ملی ترکیه، جمعیت شیعیان ترکیه بالغ بر سه میلیون نفر است و البته ما نیز این آمار را تأیید می‌کنیم. شیعیان در همه‌ی سطوح جامعه حضور فعال دارند.

نزدیک به چهارصد عالم دینی داریم؛ سیصد مسجد بزرگ و کوچک در نقاط مختلف کشور فعالند؛ در مجلس نیز چند نماینده‌ی شیعه حضور دارند؛ و در مسئولیت‌هایی چون ریاست شهرداری بعضی شهرها نیز شیعیان حضور دارند.

تعداد پزشکان، مهندسان، صاحبان شرکت، معلمان و رؤسای محلات نیز قابل توجه است و این نشانگر حضور پررنگ شیعیان در جامعه‌ی ترکیه است.

خیمه: با توجه به این که بخش اعظم جمعیت ترکیه را اهل‌سنت تشکیل می‌دهند، ارتباط شما با اهل‌سنت و پیروان مذاهب دیگر چگونه است؟
اؤزگوندوز: شیعیان به گفت‌وگو با پیروان دیگر مذاهب دیگر اهمیت فراوانی می‌دهند. تاکنون چند سمپوزیوم بین‌المللی با موضوع گفت‌و‌گوی ادیان از سوی شیعیان برگزار شده است.

در دیگر کشورهای اسلامی و حتی کشورهای اروپایی و آمریکا نیز شیعیان به عنوان موضوعات تحقیقاتی مطرح شده‌اند. مسجد زینبیه هم‌اکنون برای اهل‌سنت تبدیل به مرکزی برای تحقیق در مورد تشیع شده است.

خیمه: در مورد مسجد زینبیه و فعالیت‌های آن توضیح دهید.
اؤزگوندوز: با افزایش تعداد شیعیان مهاجر به استانبول، در سال 1979 به فکر ساخت یک مسجد مختص شیعیان افتادیم.

بنده با همکاری حجت‌الاسلام حمید توران شروع به کار کردیم و کم کم مسجد زینبیه احداث و تبدیل به یک مرکز فعال فرهنگی و اجتماعی شد.

البته رفته رفته در دیگر مناطق کشور نیز مساجدی ساخته شده است. تنها در استانبول نزدیک به چهل مسجد متعلق به شیعیان وجود دارد.

برای آن که بتوانیم شیعیان را زیر یک سقف جمع کنیم، «انجمن جعفریان» (انجمن معرفی، تحقیقات و آموزش مذهب جعفری Caferilik İnancını Tanıtma Araştırma ve Eğitim derneği) تأسیس شد.

ارگان رسمی این انجمن نشریه‌ی «جعفری‌یول» (caferiyol) است. البته نخستین نشریه‌ی اختصاصی شیعیان، در سال 1993 با نام «علمدار» و با هدف معرفی مذهب شیعه شروع به نشر کرد.

یک شبکه‌ی رادیویی نیز تأسیس شد که به علت بعضی مسائل سیاسی از سوی حکومت تعطیل شد.

هم‌چنین مسجد دارای یک کتابخانه‌ی بزرگ است که موقعیتی بین‌المللی دارد و به طور پیوسته در حال خدمت‌رسانی به همه‌ی گروه‌های سنی می‌باشد.

زینبیه به جز ایام مذهبی در دیگر مناسبت‌ها مانند عید نوروز نیز فعالیت دارد. دیدار با شخصیت‌های بزرگ بین‌المللی و برگزاری مجالس دعا از دیگر فعالیت‌های این مرکز است.

هم‌چنین فعالیت‌ها و برنامه‌های مسجد زینبیه به طور پیوسته از طریق sms به اطلاع عالمان و شخصیت‌های مهم کشور می‌رسد.

مسجد زینبیه به طور اخص به شیعیان و به طور اعم به اتحاد همه‌ی مسلمانان اهمیت فوق‌العاده‌ای قائل است. اتحاد ضرورت این حرکت است. شناساندن دین و مذهب با نگرشی صحیح اولویت اصلی مسجد است.

حفظ اصالت مذهب نیز موضوع حیاتی زینبیه است، هم‌چنان که تک تک شیعیان ترکیه در حفظ مذهب و فرهنگ خود کوشا هستند.

خیمه: برای آینده چه فعالیت‌هایی در نظر دارید؟
اؤزگوندوز: مهم‌ترین طرح و فعالیت زینبیه، یک پروژه‌ی تاریخی خواهد بود. مجموعه‌ای دینی ـ فرهنگی در حال ساخت است که در درون آن مسجدی با گنجایش ده هزار نفر احداث خواهد شد.

در این مجموعه علاوه بر مسجد، مراکزی هم‌چون ساختمان رادیو و تلویزیون، سالن کنفرانس، سالن تئاتر، مرکز تحقیقاتی، خوابگاه دانشجویی، دارالقرآن، مدرسه، سلف‌سرویس، سالن ویژه‌ی برگزاری مراسم عروسی و تعزیه و مرکز خرید ساخته خواهد شد.

خیمه: آیا تشیع و علوی گری دو مذهب متفاوتند؟ فرق آن‌ها چیست؟
اؤزگوندوز: شیعیان و علویان در اعتقادات کلی تشیع یکی هستند اما به دلایل تاریخی علویان از فقه دور مانده‌اند. مشکل تنها همین است.

البته برخی تفاوت‌های فرهنگی نیز وجود دارد که امری طبیعی است. یکی بودن تشیع و علوی‌گری چیزی است که هر شیعه و یا علوی که در ترکیه زندگی می‌کند، به آن اقرار می‌کند.

در طول تاریخ علویان همواره مورد تهاجم بوده‌اند و فرصتی برای بازیابی و شناخت خود نیافته‌اند. امیدواریم به مرور زمان علویان به مسیر اصلی خود بازگردند. ارتباط ما با علویان بسیار خوب است.

آنان هم‌چون ما به دوازده معصوم اعتقاد دارند اما چیزی به نام فقه در میان علویان وجود ندارد و برخی عقاید آنان با عقاید صوفیه آمیخته شده است.

در حال حاضر هم بیش از بیست میلیون علوی در ترکیه زندگی می‌کنند که بیشتر آنان در مرکز و شرق کشور ساکن هستند.

خیمه: کمی در مورد حال و هوای عاشورا و محرم در ترکیه توضیح دهید.
اؤزگوندوز: اکنون مردم اهمیت ندادن به واقعه‌ی عاشورا و زنده نگاه نداشتن یاد آن را نوعی بی‌وفایی به پیامبر (ص) قلمداد می‌کنند.

همین گرامی‌داشت روز عاشورا، توجه اهل تسنن را نیز جلب کرده و آن‌ها مایلند هرچه بیشتر در مورد امام حسین (ع) و عاشورا بدانند.

در نتیجه این مسئله‌ی عاشورا و محرم از سوی ریاست سازمان دیانت کشور به عنوان مسئله‌ی روز و رویداد دینی در خطبه‌های نماز جمعه‌ی هفته‌ای که روز عاشورا در آن قرار دارد، در کلیه‌ی شهرها مطرح و در مورد آن بحث می‌شود.

در کنار این، روز عاشورا در تلویزیون نیز تبدیل به موضوع برنامه‌ها می‌شود و در روزنامه‌ها و نشریات و نیز اینترنت درباره‌ی عاشورا مطلب‌ها نوشته می‌شود و در این باب کتاب‌های بسیاری نیز منتشر می‌شود.

گذشته از این با شروع ماه محرم ده‌ها مراسم و سوگواره‌ی عاشورایی با موضوعاتی هم‌چون بهترین عکس و پوستر عاشورایی، سوگواره‌ی شعر عاشورایی در سراسر ترکیه برگزار می‌شود.

برای بالا بردن کیفیت فعالیت‌ها، با پایان یافتن برنامه‌های عاشورای هر سال، برنامه‌ریزی برای مراسم سال آینده آغاز می‌شود.

با نزدیک شدن روز عاشورا با توزیع بروشور در میان مردم و نصب بنر و آگهی در سطح شهر و اماکن عمومی، مردم را از نزدیک شدن این روز و برگزاری مراسم‌های مختلف هم‌چون مراسم ویژه‌ی میدان هالکالی آگاه می‌کنیم.

هر سال نیز درخواست خود را مبنی بر تعطیل اعلام شدن روز عاشورا به مسئولین حکومتی اعلام می‌کنیم و خواهان آن هستیم تا حداقل نیمی از روز عاشورا تعطیل رسمی اعلام شود.

سعی داریم با دعوت از مسئولین، ارتباط خود را با آنان قوی‌تر سازیم که نتیجه‌ی آن را نیز شاهد هستیم و هرساله این‌گونه مراسم‌ها باشکوه‌تر از سال‌های گذشته برگزار می‌شود و در فعالیت‌هایمان با هیچ‌گونه محدودیتی از جانب حکومت مواجه نیستیم.

برنامه‌های عزاداری محرم هم‌زمان و همانند شیعیان دیگر کشورها آغاز می‌شود. مساجد سیاه‌پوش می‌شوند، جشن‌های ازدواج و سنت‌های مرتبط با آن موقتاً تعطیل می‌شود.

هم‌چنین فعالیت‌هایی مثل شروع کار جدید، انتقال به خانه‌ی جدید، خرید لباس نو و موضوعات شادی‌آور در ماه‌های محرم و صفر تعطیل می‌شود.

از نخستین روز محرم جلسات سخنرانی و عزاداری و سینه‌زنی در مساجد شیعیان آغاز می‌شود و از سویی دیگر تکاپو و تلاش برای برگزاری هرچه باشکوه‌تر مراسم عاشورا پیگیری می‌شود.

کوچه‌ها و خیابان‌ها سیاه‌پوش می‌شوند. شبکه‌های تلویزیونی زیادی به این ماه و روز عاشورا می‌پردازند و مطبوعات به ارائه‌ی مطالب گوناگون در این مورد می‌پردازند.

نذورات زیادی از سوی مردم اهدا می‌شود. بخصوص در روز عاشورا درها به روی میهمانانی که به مناسبت روز عاشورا به منطقه می‌آیند باز می‌شود و از آنان با غذاهای نذری پذیرایی می‌شود.

خیمه: ارتباط دینی شیعیان ترکیه با ایرانیان و مراکز علمی و مذهبی شیعی ایران در چه سطحی است؟
اؤزگوندوز: ارتباطات خوبی وجود دارد. هم‌اکنون تعداد زیادی طلبه‌ی علوم دینی از ترکیه به ایران آمده و مشغول به تحصیل هستند.

مراجع تقلید ما در ایران و شهر قم به سر می‌برند. اخبار شیعی ایران در این سو پیگیری می‌شود. با متخصصان علوم دینی نیز همکاری داریم و از بعضی از آن‌ها برای امور تحقیقی و شرکت در مراسم‌ها و مناسبت‌های گوناگون دعوت کرده و می‌کنیم.

همه ساله تورهای زیارتی به شهرهای مقدس مشهد و قم اعزام می‌کنیم که این نیز در برقراری ارتباط بیشتر میان شیعیان ایران و ترکیه مؤثر است.

بخصوص این که ترک‌زبانان نیز جمعیت قابل توجهی را در ایران تشکیل می‌دهند و این در بالا بردن سطح تماس ما با ایرانیان بسیار مؤثر است.

گفتگو از داود بهلولی