آرمان هیأت - مداح بهتـر است شغل جانبی داشته باشد

نشریه خیمه؛ مناسک- محمدصادق امینی: حجت‌الاسلام عليرضا پناهيان يکي از وعاظي است که توانسته با تکيه بر ادبيات و نگاه متفاوتش، ارتباط خوبي با مردم و به‌ويژه مخاطبان جوان خود برقرار کند و در مدت نزديک به ۱۵ سال فعاليت تبليغي، جوانان زيادي را به مجالس وعظ و خطابه بکشاند.

آنچه در ادامه مي‌خوانيد مصاحبه ایشان با نشریۀ خیمه در خصوص هزینه‌های مداحی و عواملی است که باعث ایجاد زمینه‌ای برای تعیین دستمزد -آن هم ارقام بالا- از سوی تعدادی از مداحان شده است.

همان‌طور که می‌دانید مدتی است که بسیاری از علما و رؤسای هيئت‌ها معترض عملکرد تعدادی از مداحان هستند که صله‌های سنگینی برای شرکت در مجالس عزاداری تعیین می‌کنند. در همین حال تعدادی از مداحان نیز وجود دارند که با دفاع از این رویکرد، این طور استدلال می‌کنند که ما هم روزی پیر می‌شویم و توانایی و صدایمان را از دست می‌دهیم. نظر شما در این خصوص چیست؟ آیا تعيين كردن صله از نظر شرعی و عرفی کار درستی است؟

تعيين کردن صله کار درستی نیست، اما به نظر من مهم‌تر از درست نبودن این کار، نوع برخوردي است که در جامعة ما با مداحان صورت مي‌گيرد. من فکر می‌کنم گروهی باید به فرهنگ‌سازی در میان مردم اقدام کنند تا خود مردم از مداحان به خوبی تقدیر کنند.

من بالاترین هدایایی را که به مداحان داده می‌شود، حداقلی می‌دانم و وقتی تقدیری که از نظر اجتماعی باید از این قشر -به خاطر انرژی‌ای که صرف این کار می‌کنند- به عمل آید با وضعیت فعلی مقایسه می‌کنم، بالاترین هدایا را هدایای اندكي برای مداحان
می‌دانم.

به نظر من این بد است که مداحان ارجمند صلة را خود تعيين کنند. ولی بدتر از آن این است که افراد مذهبی وظایف خودشان را در این خصوص نشناسند و تنگ‌نظرانه در این خصوص عمل كنند. این سیرة ائمة اطهار (ع) بوده که با دادن هدایای بسیار زیاد مادی و معنوی، با مداحان برخورد می‌کردند و حتی من با این هم موافق هستم که مداحان، بیشتر از سخنرانان ارجمند مورد تقدیر قرار بگیرند.

چرا؟

به این دلیل که این‌گونه مبالغ و هدایا به دلیل علم داده می‌شود. حتی باید شأن حرفۀ «مداحی» را در جای خود قرار داد و غیر از فرهنگ‌سازی که باید صورت بگیرد، نهادهای فرهنگی جامعه مثل سازمان تبلیغات اسلامی و سایر نهادهای فرهنگی هستند که باید به تأمین معیشت و نیازهای واجب ذاکران اهل بیت (ع) بپردازند. شاید وقتی یک ذاکر اهل بیت (ع) بخواهد خوب خدمت کند، نیازهای فراوانی در زندگی‌اش داشته باشد که این نیازها را بايد نهادهای فرهنگی از طریق فراهم کردن کتاب‌ها، منابع، برگزاری دوره‌های آموزشی و ... تأمين كنند.

حتي به نظر من، بنیادهای قوی مذهبي بايد خودشان هزینه کنند تا بهترین موسیقی را استخراج کرده و در اختیار مداحان قرار دهند. اینها همه، اقداماتی است که می‌تواند هزینۀ مداح بودن را کم كند. وقتی که ما نه پشتیبانی و نه فرهنگ‌سازی درستی کردیم، این عارضة تعیین مبلغ به طور طبیعي پیش می‌آید، هر چند که عارضه خوبی نیست. ولی ما باید مسائل را همه‌جانبه ببینیم. مداحی که مدام در سفر است، خانواده‌اش لطمه می‌بیند و به عشق اهل بیت (ع) بهترین اوقاتی را که می‌تواند در کنار خانواده‌اش سپری کند، می‌گذارد و می‌رود در مجالس مذهبی شرکت کند تا رونقی به آنها بدهد. چطور می‌توان از این فرد تقدیر کرد؟ در حالی که اگر کسی بود که با خواندن ترانه‌های مرسوم در جامعه می‌خواست هزینه‌های خودش را تأمین بکند هیچ کس به او چنین ایرادهایی نمی‌گرفت! اگر ما به این موضوع‌ها توجه کنیم، این‌گونه عوارض منفی کمتر در جامعه دیده خواهد شد.

شما در اظهاراتتان به این موضوع اشاره کردید که باید از مداحان تقدیر شود. ولی بسیاری از مسئولان هيئت‌ها که من با آنها صحبت کرده‌ام به این موضوع اشاره کرده‌اند که با توجه به هزینه‌های سنگین برگزاری مجالس مذهبی، از توان مالی زیادی برخوردار نیستند تا بتوانند برای یک جلسه مبلغ یک یا دو میلیون تومان بپردازند. آنها هر چند دوست دارند از مداحان بزرگوار به طرز شایسته‌ای تقدیر و تشکر کنند، ولی به خاطر محدودیت‌های مالی، همۀ آنها از چنین توانی برخوردار نیستند؛ در حالی که دوست دارند به عشق ائمه(ع) از مداحان خوب برای شرکت در مجالسشــــان دعوت کنند. نظر شما در این خصوص چیست؟

در این تردیدی نیست که مبلغ دو میلیون تومان برای یک جلسه رقمی نجومی است. ولی من به دو نکته در اینجا اشاره می‌کنم. یکی اینکه هر ذاکر اهل بیتی که بخشی از هزینه زندگی‌اش از طریق مداحی تأمین می‌شود، خوب است که شغلی برای خود فراهم کند تا بخشی از هزینة زندگی‌اش از آن طریق تأمین شود و مسئولان هيئت‌ها هم می‌توانند برای پیدا کردن چنین مشاغلی برای مداحان کمک كنند.

حتی نهادهای فرهنگی هم می‌توانند کمک كنند تا فردي که به ذکر اهل بیت (ع) می‌پردازد شغلی هم داشته باشد، چون مداحان که مثل علما نیستند که همۀ وقتشان را بخواهند صرف این کار کنند. آنها می‌توانند شغل آزاد داشته باشند. به نظر من این توصیه خوبی است که اگر بشود آن را مطرح کرد و دیگران هم به تحقق آن کمک کنند، شرایط خوبی به وجود خواهد آمد. نکتة دوم اینکه هر ذاکر اهل بیتی که هدایایی را از مجالس دریافت می‌کند، به يقين برکت زندگی‌اش به این خواهد بود که در تعدادي از مجالسي که می‌بیند مسئولان آنها توان مالی زیادی ندارند، شرکت کند و چیزی دریافت نکند.

نمک زندگی ذاکران اهل بیت(ع) و برکتش به این است که در این‌گونه مجالس شرکت کنند و مبلغی دریافت نکنند. این خیلی زیباست و به نظر من باید در زندگی هر ذاکر اهل ‌بیتی باشد و خودش هم این تشخیص را بدهد که همه را با یک چشم نگاه نکند؛ به عنوان مثال، زماني جوان‌ها در جایی هيئت گرفته‌اند و دوست دارند از ذاکر خوبی هم دعوت کنند؛ چه خوب است که ذاکران هم به خاطر پرداخت زکات دارایی‌ها و اعتبارشان را در این‌گونه مجالس به صورت رایگان مداحی کنند. طبیعی است این‌گونه مجالس نمی‌تواند حجم فراواني از مجالس ذاکران باشد.

اما نکته دیگری که می‌خواهم اضافه کنم این است که در برخی از مجالس برای برخی از امور تشریفاتی زايد و یا برخی از مخارجی که چندان ضرورت ندارند، میلیون‌ها تومان خرج می‌شود، ولی برای دادن ۱۰۰یا ۲۰۰هزار تومان به ذاکر اهل بیت(ع) خساست به خرج داده می‌شود. این هم نوع دیگری از بی‌معرفتی‌هاست که خیلی از ذاکران اهل بیت (ع) دیده‌اند و شاید به این راه کشیده شده‌اند که نرخ‌های نجومی تعیین کنند. افرادی هستند که برای اعتبار محلی و فامیلی‌شان چه خرج‌هایی که نمی‌کنند. گاه معلوم است که این هزینه‌ها خرج‌های اعتباری است نه مخلصانه. ولی به ذاکر اهل بیت (ع) که می‌رسند، عدالتشان گل می‌کند و حداقلی برخورد می‌کنند. ما باید به این مسائل هم توجه کنیم و به سمت اصلاح حرکت كنيم.

این فرمایش جنابعالی خیلی متین و پسندیده است، اما دیدگاه دیگری هم بین خود مداحان وجود دارد که معتقدند ما باید در قبال ائمة اطهار (ع) که تمام زندگی، خانواده و دار و ندارشان را در راه اسلام داده‌اند، طوری رفتار کنیم که اجر دنیوی و اخروی‌مان را از دستان مبارک ائمۀ اطهار بگیریم. خیلی از مداحان بزرگ و معروفی که با آنها صحبت کرده‌ام، معتقدند که گرفتن صله‌های سنگین صحیح نیست؛ چون به جلسات مذهبی لطمه وارد می‌كند. نظر شما در این خصوص چیست؟

به نظر من اصلاً این تعبیر مبالغ بالا گرفتن یا پول گرفتن، تعبیر زیبایی نیست. هر کسی هم به مداحی به چشم شغلی درآمدزا نگاه کند، نگاه بسیار بدی به آن کرده است. حتی ما روایت داریم که هر کسی ارتباطش با اهل بیت (ع) را منبعی برای کسب درآمد قرار دهد، خداوند با این فرد در روز قیامت برخورد سختی خواهد كرد. در اینکه مداحان ارجمند مبلغی را طی نکنند و بلکه سعی‌شان بر نگرفتن پول باشد، تردیدی نیست. مداحان ارجمند باید بدانند که به طور يقين خداوند متعال اجر دنیایی آنها را نیز در کنار اجر اخروی مضاعف محافظت خواهد کرد. ما تعیین‌کنندة روزی خودمان نیستیم. کسی که وارد این حوزه می‌شود، باید واقعاً روزیِ خود را به خدا بسپارد. من در زندگی بسیاری از خوبان تجربه کرده‌ام که خدا واقعاً جبران خواهد کرد. مداحان اصلاً نباید سعی بکنند که در انتخاب مجالسشان مسائل مالی را مد نظر قرار دهند. سعی کنند که اصلاً حرفی از مسائل مالی نزنند و حتی دل نسپارند به افرادی که به آنها هدایای خوبی تقدیم می‌کنند. وقتی دلشان را به خدا بسپارند، آن وقت خواهند دید که گشایش‌های فراوان در زندگی آنها ایجاد خواهد شد. صحبت ابتدایی من این بود که اگر درست نیست مداحی صله خود را تعیین بکند و عشق امام حسین (ع) را با پول خرید و فروش بکند، این هم بد است که جامعه و نهادهای فرهنگی از مداحان به خوبی قدردانی نکنند و به وظایف خودشان به دقت و به‌طور كامل عمل نكنند.

شما در اظهاراتتان پیشنهاد کردید که بهتر است مداحان شغلی داشته باشند تا منبع درآمد دیگری هم برای خودشان داشته باشند. این پیشنهادی است که در گفت‌وگوهای قبلی با مداحان مطرح شده بود، ولی دو دیدگاه در خصوص آن بین مداحان وجود دارد. بعضی از مداحان بزرگوار آن طور که شما اشاره کردید گفتند که به فعالیت‌های دیگری نیز مشغول‌اند تا تمام درآمدهای زندگی‌شان از این طریق نباشد، ولی عدۀ دیگری هم معتقدند که مداحی که به صورت حرفه‌ای بخواهد در اين حرفه فعاليت كند، چون باید تمام وقت خود را به این کار اختصاص دهد، دیگر فرصتی برای پرداخت به سایر مشاغل نخواهد داشت. حتی تعدادی از آنها گفتند که در گذشته شغل دولتی داشتند، ولی به خاطر زمان زیادی که باید صرف این کار می‌کردند، دیگر نتوانستند مشاغل خود را حفظ کرده و تمام توانشان را روی این کار گذاشته‌اند. در واقع آنها معتقدند مداحی که به صورت حرفه‌ای مداحی می‌کند، نمی‌تواند شغل دومی داشته باشد. نظر شما در این خصوص چیست؟

من فکر می‌کنم اگر مداحان ارجمند بتوانند در کنار مداحی شغلی هم برای خودشان فراهم و دیگران هم در این زمینه به آنها کمک كنند، نور و برکت زندگی آنها بیشتر خواهد شد. چون بالاخره اگر دلشان حتي مقداری به مبالغی که بخواهد از این راه به دست بیاید وابسته شود، به يقين دچار آسیب‌های فراوانی خواهند شد. ولی روحیة مستقلی که در اثر داشتن درآمدهای جانبی به دست می‌آید، به معنویت بیشتر آنها کمک خواهد کرد.

من این دیدگاه را در جهت تبلیغ این نظریه عرض کردم. اما باید بگویم، اين مسئله که نمی‌توان در کنار مداحی به کار دیگری پرداخت قبول ندارم. شغل که حتماً کاسبی نیست. بسیاری از شغل‌ها امروز تجارت است؛ به عنوان مثال یکی از دوستان بنده هست که وقتش را برای فیلمبرداری از مجالسی که بنده در آنها شرکت می‌کنم، گذاشته است. بنده یک بار از ایشان پرسیدم؛ شما مگر کار و زندگی ندارید؟ ایشان هم در پاسخ گفتند که مغازه‌ای دارند که با حضور شاگردانش اداره می‌شود و احتیاجی به حضور همیشگی ایشان در آن نیست و هر وقت هم که ضرورتی پیش می‌آید با تلفن و یا حضوري برطرف می‌کند. به این ترتیب است که آن دوست تمام وقت خود را صرف مجالس مذهبی کرده و به اندازۀ خود من در این مسیر وقت می‌گذارد.

ممکن است حجم فعالیت‌های من کمتر از حجم فعالیت‌های ذاکران اهل بیت (ع) باشد، ولی به هر حال شغل‌هایی مثل سرمایه‌گذاری یا مشارکت مالی در برخی از تعاونی‌ها وجود دارند که وقت زیادی نمی‌گیرند. اینکه بنده می‌گویم که دیگران هم می‌توانند در تحقق این موضوع به مداحان کمک كنند، به همین دلیل است. چه اشکالی دارد که یک تعاونی سرمایه‌گذاری و يا بنياد خاصی به جای اینکه تنها به فکر بیمه کردن مداحان باشد، به فکر درآمد آنها نیز باشد؟

منظورتان بنیاد دعبل است؟

من به طور دقيق خبر ندارم که این بنیاد چقدر فعال شده، ولی این مرکز بیشتر به فکر بیمه کردن مداحان است. به هر حال این امکان وجود دارد که به جای پول دادن به مداح، سهام یا مشارکتی در کاری به آنها داده شود تا این دوستان بتوانند با آسایش خاطر از اینکه آب باریکه‌ای از جایی در زندگی آنها وجود دارد، با خیال راحت بتوانند به اهل بیت (ع) خدمت کنند. نهادهای دولتی هم که اعتباری در اختیار دارند، می‌توانند بخشی از این اعتبار را صرف امور فرهنگی کنند، بدون اینکه وقت زیادی از آنها گرفته شود. امام صادق (ع) به دیگران پول می‌دادند. آنها با این پول تجارت می‌کردند و درآمد و سود آن را به حضرت می‌دادند. مگر پول‌دار بودن چیز بدی است؟ این هم شغل است! شغل همیشه به این نیست که شخصی پشت دخل بایستد. با این حال باز تأکید می‌کنم که برای یک مداح داشتن یک فعالیت اجتماعی، صنعتی و حتی یک فعالیت کشاورزی، از نظر معنوی بسیار مفید خواهد بود.

یک بار امام باقر (ع) سخت در حال کار بودند و عرق می‌ریختند. فردی حضرت را در آن وضعیت دیدند و پرسیدند: «شما چرا کار می‌کنید، وقتی غلامانتان می‌توانند کار کنند؟» امام (ع) هم در پاسخ فرمودند: «خدا در هنگام خستگی از کار، نظری به بنده خود می‌کند و من خواستم که از این نظر خداوند محروم نباشم.» من بیشتر از اینکه از داشتن شغل به فکر بهره‌برداری مالی برای مداحان ارجمند باشم، بیشتر به فکر تواضع و نورانیتی هستم که در مداحان از این راه ایجاد می‌شود. مداحی که شغل دارد، خود آن شغل می‌تواند به معنویت بیشتر مداح کمک كند. حساب طلبه‌ها و علما به طور کامل متفاوت است و در خصوص آن احکام دیگری جاری است، ولی طلبه‌ها هم اگر می‌توانستند از نظر مالی مستقل شوند، بسیار عالی بود.

شما تاکنون به موضوعات خوبی که در ایجاد شرایط فعلی نقش داشته‌اند اشاره فرمودید. ولی دیدگاه دیگری نیز در خصوص نقش سازمان صدا و سیما وجود دارد. بسیاری از مسئولان هيئت‌ها و حتی تعدادی از خود مداحان بر این باورند که استفادة مکرراین سازمان از یک سری مداحان، باعث ایجاد شهرتی برای آنها می‌شود که همین شهرت، زمینه را برای گرفتن مبالغ بالا فراهم می‌کند. از طرفي صدا و سیما به عنوان رسانۀ ملی وظیفه دارد که مناسبات مذهبی را پوشش دهد. نظر شما در خصوص نقش و عملکرد اين سازمان و تعدادی از مؤسسات فرهنگی که اقدام به پشتیبانی از تعدادی از مداحان می‌کنند، چیست؟

من از ساز و کار سازمان صدا و سیما و اینکه در درون تشکیلات این مهم، تصمیمات کارشناسی در خصوص هر مقوله و از جمله مقولۀ بسیار مهم مداحی چگونه اتخاذ می‌شود، خبر ندارم. به يقين اگر صدا و سیما بخواهد در این زمینه توفیقی پیدا کند و کارش را به خوبی انجام دهد، نیاز به یک گروه کارشناسی بسیار برجسته با مشارکت پیشکسوتان عرصۀ مداحی دارد. حال اینکه چنین گروهي وجود دارد یا خیر و اینکه نتیجة تصمیم‌گیری آنها چیست، زیاد مطلع نیستم. ولی اگر صدا و سیما در این زمینه به خوبی برای رسیدن به یک نتیجه مطلوب و رضایت‌بخش مقدمه‌سازی نکند، زمینه برای این گله‌مندی‌ها ایجاد می‌شود. اما در خصوص اینکه ممکن است تشکیلات خاصی در برخی از مراکز در این خصوص شکل گرفته باشد، من آن قدر بدبین نیستم؛ چون این دستگاه صاحب دارد و هر کسی می‌تواند با مراجعه به صاحبان این دستگاه به حق خود برسد و خداوند ان‌شاء‌الله زمینه‌های آن را فراهم خواهد کرد. با این حال باید گفت که بعضی وقت‌ها خدا می‌خواهد مداحی یا ذاکر اهل‌ بیتی به شهرت برسد و یا نرسد و ما باید به این مسئله نیز توجه کنیم. هر چند ممکن است حق و ناحق در همه زمینه وجود داشته باشد. در واقع هر جایی عرضه و تقاضایی وجود داشته باشد، اقبال و استقبالی است. پس طبيعي است، دوستی و دشمنی‌هایی اتفاق بیفتد و این اتفاقات امکان‌پذير است. ولی فضای معنوی هيئت‌های مذهبی فضای بسیار سالمی هستند. به هر حال باید مراقب بود تا مطلب به صورتی بیان نشود که فضا مشوش شود و در ذهن مردم ذهنیتی نسبت به این مجموعه‌ها به وجود آيد.

حرف آخر شما در این خصوص چیست؟

باید بگویم کسانی که در دستگاه اهل بیت (ع) کار می‌کنند، باید پیش از دیگران به عنایات ايشان توجه داشته باشند. واقعاً برای ذاکر اهل ‌بيت (ع) زیباتر است که روزی خود را من حیث و لایحتسب از خود ايشان دریافت کند. این بسیار لذت‌بخش‌تر خواهد بود تا اینکه خودش مستقيم تلاشی برای کسب روزی از این طریق كند.