آرمان هیأت - دَه نکته، چهل توصيه

جامعه،ابراهيم اصلاني:باز ايام محرم و صفر و برگزاري مراسم سوگواري و عزاداري براي سيدالشهدا (ع) فرا رسيد. اين ايام در همة مردم حال و هوايي متفاوت و معنوي ايجاد مي‏کند. به لحاظ حضور همگاني و عمومي مردم در مراسم عزاداري و گستردگي و عظمت اين حرکت مردمي و حضور خودجوش همة اقشار بايد به نکات خاصي توجه کرد تا افزون بر حفظ خلوص و معنويت مراسم، شکوه و ابهت آن نيز بيشتر شود؛ چراکه گاهي در مراسم عزاداري هيئت‌ها و دسته‏هاي سوگوار، از مسائلي غفلت مي‏شود و در نتيجه سوء‌تعبيرهايي به وجود مي‏آيد.
هم‌زمان با آغاز ماه محرم و شور و شوق عمومي در اين ايام، نکات و توصيه‌هايي براي يادآوري تقديم همة عزيزان و عاشقان سيدالشهدا (ع) مي‏شود. باشد که با عنايت و عمل به اين نکات و توصيه‏ها، همگان از حضور و شرکت در مراسم عزاداري اجر و ثواب بيشتري برند.

نکتة اول: نيت

۱
به هنگام حضور و مشارکت در مراسم عزاداري، در هر لحظه و هر فعاليتي به ياد داشته باشيد که چرا و براي چه به آستان امام حسين (ع) آمده‏ايد و چه عواملي در حضور شما را در اين جمع نقش داشته است؟

۲
سخنرانان و نوحه‌سرايان نيز سعي کنند، اهميت خلوص و پاکي «نيت» ‏را تذکر دهند.

۳
از مقايسة خود با ديگران، چه در حالت فردي و چه در حالت گروهي اجتناب کنيد. يادتان باشد، آنچه مهم است، نيت‏ کار است؛ نه زرق و برق آن! مثلاً ديده مي‏شود که گاه گروه‌ها و دسته‏هاي عزادار به دليل چشم‌ و هم‌چشمي با يکديگر، وسايل و تجهيزاتي را همراه مي‏آورند که در عمل ضرورت چنداني ندارند.
گاهي هم عزاداران و گروه‌ها با مقايسة فعاليت خود با گروه‌هاي ديگر به آنها ايراد مي‌گيرند تا تلاش و کار خود را برتر و بهتر نشان دهند. به‌طور حتم چنين اعمالي به نيت آنها خدشه وارد مي‏سازد.

۴
هر مشکلي که از طرف کس يا کساني پيش مي‏آيد و اسباب ناراحتي و دلگيري شما را فراهم مي‏کند، نبايد شما را نسبت به مراسم، بدبين کند. زود به نيت ‏خود مراجعه کنيد و کدورت‌ها و بدبيني‏ها را از دل خود بزداييد.

۵
اين ايام، فرصت مناسبي براي فراگيري کار گروهي و مشارکتي است. به‌طور گروهي بينديشيد و به نوبة خود کوشش کنيد، نيت ‏و انگيزة حضور ديگران را در مراسم تقويت کنيد.

نکتة دوم: رعايت آداب و اصول اجتماعي

۱
اگر در جايگاه شرکت‌کننده و يا گرداننده و باني در مراسم، حضور داريد و روند مراسم چندان بر وفق مراد شما نيست، زياد سخت نگيريد. ممکن است اصرار شما براي به نظم درآوردن امور و يا رعايت‌کردن بعضي مسائل، ديگران را ناراحت کند. در اين وضعيت باز به نيت ‏خود مراجعه کنيد.

۲
به موقعيت و وضعيت اطرافيان، توجه داشته باشيد. در شلوغي جمعيت مي‏خواهيد از بين مردم رد شويد، مشغول سينه‌زني يا زنجيرزني هستيد، مي‏خواهيد در بين دستة عزادار، جايي براي خود باز کنيد و ... در همه حال، وضعيت ديگران را رعايت کنيد.

۳
اگرچه خوش‌رفتاري در همه‌جا توصيه مي‏شود، در مراسم عزاداري سالار شهيدان و به‌ويژه روزهاي تاسوعا و عاشورا ضرورت بيشتري دارد. به همه احترام بگذاريد و در صورت نياز به ديگران کمک کنيد.

۴
در پذيرايي‏ها، ضمن پيش‌بيني و تدارک همة امکانات لازم، سعي کنيد به همه يکسان توجه داشته باشيد تا سوء‌تفاهمي پيش نيايد.

۵
در اشاعة اخلاق اسلامي و رفتارهايي مانند تواضع، سلام‌کردن، رعايت حال بزرگترها و اجتناب از گناه و ظن بد، پيشقدم باشيد.

نکتة سوم: نظم

۱
تا حد امکان برنامه‏ها را رأس زمان مقرر شروع کنيد.

۲
به سخنرانان و نوحه‌سرايان تأکيد کنيد، حتماً سر وقت در جلسه حضور يابند.

۳
براي گردانندگان، وظايف مشخص و تعريف‌شده معين کنيد. نگوييد، جلسة امام حسين (ع) است و هرطور شده مي‏گردد! رعايت نظم بر شکوه و جلوة مراسم مي‏افزايد.

۴
در روزهاي تاسوعا و عاشورا، وظايف گردانندگان و مياندار، ترتيب و مسير حرکت، آرايش صف‏ها، روش و سبک سينه‌زني يا زنجيرزني و ساير فعاليت‌ها، بايد از قبل براي همه روشن شود. به اين نکته بايد در هيئت‌هايي که سابقة کمتري دارند يا ترکيب هيئتي‌ها هر ساله عوض مي‏شود، بيشتر توجه شود.

۵
عوامل نظم مراسم با علايم و نشان‌هاي مخصوصي مشخص باشند.

۶
در صورت امکان، از علامت يا نشان ويژه براي نفرات دسته، مانند شال، لباس هماهنگ، پيشاني بند و... استفاده شود.

نکتة چهارم: گردانندگان و بانيان

۱
سعي کنيد تا حد امکان با همه، رفتار يکساني داشته باشيد. گاه در يک هيئت، شايد به صورت ناخودآگاه و غير عمدي به يک مسئول، يک ثروتمند و يا هر انسان شاخص ديگري، توجه بيشتري مي‏شود. فراموش نکنيد، همه براي امام حسين (ع) آمده‏اند و تبعيض بين مردم، باعث مي‌شود، بيشتر آنان رنجيده شود.

۲
دخالت بيش از حد در برگزاري مراسم، مانند دستوردادن مداوم و جابه‌جاکردن نفرات در صفوف، ناراحتي و آزردگي شرکت‌کنندگان را موجب مي‏شود.

۳
رفتار توأم با متانت و احترام ميانداران و گردانندگان، تأثير به‌سزايي در آرامش و نظم عزاداري و همچنين بهره‌‌‌مندي معنوي بيشتر از مراسم دارد.

۴
سعي کنيد از ابتکارات و کارهاي جديدي که متناسب با شئون مراسم باشد، استفاده کنيد. در مراسم شام غريبان در بعضي از هيئت‌ها وقتي چراغ‌ها خاموش است، تعدادي کودک شمع به دست به جمع وارد مي‌شوند و مظلوميت بازماندگان روز عاشورا را براي حاضران تداعي مي‏کنند. نحوة سياه‌پوش‌کردن فضا و استفادة به‌جا از پيام‌هاي عاشورايي، در تعدادي از هيئت‌ها به شکل‌هاي متفاوت و جالبي صورت مي‏گيرد.

نکتة پنجم: محتواي سخنراني‏ها و مراثي

۱
انتخاب سخنرانان در مراسم عزاداري بسيار مهم است؛ چراکه اولاً اين ايام، زماني است که مردم آمادگي و پذيرش بيشتري براي راهنمايي دارند و ثانياً فرصت بسيار مناسبي براي بيان فلسفة قيام عاشورا و همچنين آشناساختن همة مردم (به‌ويژه نوجوانان و جوانان) با واقعيات اسلام و تشيع است؛ بنابراين گردانندگان اصلي چنين مراسمي بايد بدانند که اگر در انتخاب سخنران دقت نکنند، فرصت‌هاي ارشادي را از دست خواهند داد.

۲
سخنرانان و مرثيه‌سرايان بايد به اقتضاي جلسه اِشراف داشته باشند و توجه کنند که چه کساني در مراسم شرکت کرده‏اند، چه آمادگي‌هايي دارند و چه نوع پيام‌هايي براي آنان مناسب است...
اقتضاي زماني و ارتباط مسائل با زمان حال و بيان وظايف فردي و جمعي در شرايط حاضر نيز بايد مدّ نظر باشد. لازم به ذکر است که خلوص نيت‏ و شخصيت مثبت سخنران و نوحه‌سرا در انتقال مطالب و تأثيرگذاري پيام، نقش به‌سزايي دارد.

۳
در مراسم بايد به بازخورد پيام‌ها نيز توجه شود. سخنران جلسه بايد توجه کند که مطالبش چه تأثيري دارد و شنوندگان چه عکس‌العملي نشان مي‏دهند؟ مرثيه‌سرايان و نوحه‌سرايان نيز بايد توجه کنند که مردم از مراثي و نوحه‏ها چگونه استقبال مي‏کنند؟ نحوة تکرار مردم، بازخورد مناسبي است و نشان مي‏دهد که چقدر پيام براي شنونده جا افتاده است.

نکتة ششم: شعائر و فرايض اسلامي

۱
در روزهاي تاسوعا و عاشورا و ساير روزهايي که هيئتي‌ها براي عزاداري گرد هم مي‏آيند، حتماً نماز جماعت برگزار شود.

۲
همة وظيفه دارند که حال يکديگر را مراعات کنند و کاستي‏ها را محترمانه به يکديگر تذکر دهند. قيام امام حسين (ع) براي احياي فريضة امربه‌معروف و نهي‌ازمنکر بود و اين امر، وظيفه‏اي همگاني است.

۳
اعمالي مانند قمه‌زني و يا ساير کارهاي غير متعارف، با عنايت به فتاواي مراجع عظام تقليد، تناسبي با شئون اين ايام ندارد.

۴
امکان استفاده‏هاي آموزشي از اين ايام نيز بايد مدّ نظر باشد. استفاده از جملات و سخنان امام حسين (ع) و ساير معصومان دربارة نماز، آداب و اخلاق اسلامي، تربيت و فرزندپروري، نظم، تقوا و... مي‏تواند بسيار به‌جا و مؤثر باشد. در بيشتر مساجد و تکايا نوشته‏ها و پيام‌هاي نصب‌شده بر در و ديوار، تکراري و محدود به مناسبت ايام است.

نکتة هفتم: کودکان

۱
در حين برگزاري مراسم بايد مراقب کودکان بود؛ هم کودکاني که در بين دسته‏ها و گروه‌ها شرکت دارند و هم کودکاني که همراه والدين، يا به تنهايي، براي تماشا آمده‏اند.

۲
تشکيل دسته‏هاي خاص براي کودکان با نظارت بزرگترها که مسئول مشخصي هم داشته باشند، نظم بيشتر و کاهش دغدغة گردانندگان و والدين را موجب خواهد شد.

۳
از حضور و شرکت کودکان در مراسم، استقبال بيشتري شود و به شيوه‏هاي مختلف، مانند تشکيل دستة خاص، شال گردن دادن يا نشان خاص ديگر، سپردن کارهاي متناسب با سن آنان و ... انگيزة حضورشان را تقويت‏ مي‏کند.

نکته هشتم: نذورات

۱
کساني که احسان و نذري براي اين ايام دارند، حتماً و به‌طور مکرر، نيت‏ را براي خودشان يادآوري کنند و قبل از شروع نذر، نيت خود را بررسي کنند.

۲
سعي کنيد تا حد امکان، نذورات به مستحقان برسد. همسايگان نيازمند در اولويت قرار دارند.

۳
در تقسيم نذورات، تبعيض قائل نشويد. گاه در خانواده‏ها براي فاميل به تناسب دوري و نزديکي و ميزان صميميت، نذري کنار مي‏گذارند و يا در مراسم و در پذيرايي و توزيع نذورات، از بانيان و گردانندگان، هرکس مراعات اطرافيان خود را مي‏کند که به‌طور حتم، نيتِ کار را خدشه‌دار مي‏سازد.

نکتة نهم: رعايت بهداشت

۱
در تهيه و توزيع نذورات، مسائل بهداشتي به‌طور کامل رعايت شود. گاه با اين توجيه که همه از ثواب کار خير بهره‏مند شوند، عدة زيادي در تهية نذري دخالت مي‌کنند و نکات بهداشتي ناديده گرفته مي‏شود. تا حد ممکن کساني را که مي‏توانند در تهية نذري مشارکت داشته باشند، از قبل مشخص‏ کنيد.

۲
اگرچه طي سال‌هاي اخير، استفاده از ظروف يک‌بار مصرف، رواج زيادي پيدا کرده است، با توجه به مشکلات زيست‌محيطي اين ظروف و دورة بسيار طولاني بازيافت آنها، بهتر است، تا جايي که امکان دارد، از اين ظروف، استفاده نشود. به کار بردن ظروف سبکي که بارها قابليت استفاده دارند (مانند ملامين) توصيه مي‏شود.

۳
قند و ساير خوردني را بر روي فرش قرار ندهيد. در صورت توزيع خرما، ميوه يا مواد غذايي از اين قبيل، حتماً کساني را براي جمع‌آوري مواد زايد تعيين کنيد. هميشه به تعداد کافي، سطل تميز زباله که داخل آن کيسه زباله قرار داده شده است، در مساجد و تکايا موجود باشد.

۴
با توجه به شیوع بیماری آنفلوانزا، توصیه‌های پزشکی مربوط را رعایت کنید.

نکتة دهم: صدا و سيستم صوتي

۱
استفاده از اکو و سيستم‏هاي قوي صوتي در مراسم مختلف، از جمله مراسم عزاداري، رواج نامناسب و نابه‌جايي پيدا کرده است. هيئت‌هاي عزاداري تصور مي‏کنند، با استفاده از اين امکانات ابهت و شکوه فعاليت خود را بيشتر مي‌کنند! در صورتي که صداي طبيعي انساني، زيباتر و دلنشين‏تر است. افراط در استفاده از دستگاه‌هاي صوتي، به‌ويژه زماني که خوب تنظيم هم نشده باشند، خستگي، کسالت و بي‌حوصلگي شرکت‌کنندگان را در مراسم موجب مي‏شود. اين موضوع در فضاهاي بسته از شدت بيشتري برخوردار است.

۲
نوحه‌سرايان به مردم فرصت دهند که اشعار را خودشان تکرار کنند. در حين تکرار مردم، وقتي نوحه‌سرا با استفاده از صداي قوي دستگاه‌ها، با صداي طبيعي مردم همراه مي‏شود، به دليل چيرگي صداي دستگاه‌ها بر صداي عادي مردم، در عمل انگيزة آنان براي همراهي کاهش مي‏يابد.

۳
يک مشکل اساسي در سيستم‏هاي صوتي، نبود تسلط استفاده‌کنندگان به کاربري دستگاه‌هاست. اين دستگاه‌ها صدا را تقويت مي‏کنند، تا حدي که همه به‌راحتي بشنوند؛ نه اينکه شدت صدا به حدي افزايش پيدا کند که آزاردهنده باشد! اگرچه هيچ‌کس به دليل احترام به نوع مراسم، به خود اجازه نمي‌دهد، اعتراض کند.
کساني که روزهاي انقلاب را به ياد دارند، مي‏دانند که ابهت و عظمت راهپيمايي‏ها با هم‌آوايي و هم‌‌صدايي مردم بود و از امکانات صوتي موجود، کمتر استفاده مي‏شد؛ بنابراين، وضع مقرراتي براي محدوديت در کاربرد دستگاه‌هاي صوتي ضرورت دارد.

۴
درست است که در ايام محرم و صفر، همه قلبشان به ياد امام حسين (ع) مي‏تپد؛ ولي گاه در همسايگي و مجاورت مساجد و تکايا پيرترها و يا مريض‌هايي زندگي مي‏کنند که به آرامش و استراحت نياز دارند.
حتي اگر مي‏دانيد که در اطراف محل عزاداري شما چنين موردي وجود ندارد، باز فرض کنيد که شايد کسي باشد و شما ندانيد؛ بنابراين در همه حال در استفاده از ابزارهاي صوتي، حال ديگران را مراعات کنيد.
مطمئن باشيد که اگر طبل و سنج را محکم بکوبيد، نشانة احترام بيشتر به امام حسين (ع) نيست! هميشه صداي موزون، دلنشين‏تر از سر و صداي شديد است...

سخن آخر با گردانندگان و بانيان

براي بعد از دو ماه محرم و صفر چه فكري كرده‌ايد؟ مجموعة پيشنهادهاي زير را هم بخوانيد:

۱
راه‌اندازي يك كتابخانة تخصصي در هيئت خود: براي اطلاعات بيشتر به سايت كتابخانه تخصصي امام حسين (ع) به آدرس KDL.ir مراجعه فرماييد.

۲
برگزاري جلسات هم‌انديشي و پژوهشي. براي شناسايي سخنرانان و موضوعات مهم و ارزشمند به بخش عاشوراپژوهان و منابع عاشورايي قسمت پرونده‌هاي ويژة سايت خيمه (armaneheyat.ir) سر بزنيد.

۳
ايجاد پايگاه توزيع مجلات و محصولات فرهنگي عاشورايي براي اعضاي هيئت خود؛ مثلاً كافي است اسامي و آدرس اعضاي فعال هيئت خود را براي خيمه ارسال كنيد تا ترتيب اشتراك آنها داده شود. (براي اين منظور از كانال‌هاي ارتباطي مجله كه در صفحة فهرست آمده است، استفاده كنيد.)

۴
مستندسازي فعاليت‌هاي هيئت. در اين زمينه داشتن يك رسانه (‌ترجيحاً مكتوب و يا دست‌کم يك وبلاگ) ‌ضروري به نظر مي‌رسد. براي راه‌اندازي يك رسانه براي هيئت خود روي خيمه به‌طور ويژه حساب باز كنيد.

توصية ويژه

شايد برايتان سؤال ايجاد شود كه يك هيئت كوچك در يكي از مناطق محروم چگونه مي‌تواند، از عهدة كارهاي فوق بر آيد؟ پاسخ ساده است:

الف) بانيان هيئت‌ها را قانع كنيد كه هيئت فقط در دو ماه محرم و صفر و فقط در روضه و پذيرايي خلاصه نمي‌شود. بايد براي تغذية فكري اعضاي هيئت در خارج از ايام مناسبتي هم فكري كرد. (نگاه كنيد به سلسله بحث‌هاي هويت هيئت در ۱۰ شمارة اخير ماهنامة خيمه. اين مجموعه مطالب در بخش پرونده‌هاي ويژه سايت خيمه هم منتشر شده است.)

ب) با سازمان‌ها، نهادها و مؤسسات فعال در اين عرصه همكاري داشته باشيد. بسياري از اين سازمان‌ها رسالت اصلي‌شان راه‌اندازي چنين حركت‌هايي است. فقط كافي است با آنها و زمينة فعاليت‌شان آشنا باشيد.

به همين منظور، در ادامه فهرستي از مهم‌ترين مجموعه‌هايي كه بايد با آنها آشنا باشيد، آورده‌ايم.