کد مطلب : ۱۰۳۲۱
عاشوراپژوهان
درباره مرتضی مطهری
مرتضی مطهری، که روز شهادت او را روز معلم نام نهاده‌اند معلم قرآن، مفسر و نظریه‌پرداز ایرانی-اسلامی و نویسنده کتاب «حماسه حسینی» است.
آیت‌الله مطهری در ۱۳ بهمن ۱۲۹۸هجری شمسی در فریمان واقع در ۷۵ کیلومتری شهر مشهد در یک خانواده روحانی چشم به جهان گشود. پس از طی دوران طفولیت در مکتب‌خانه به فراگیری دروس ابتدایی پرداخت.
در سن دوازده سالگی به حوزه علمیه مشهد عزیمت نمود و به تحصیل مقدمات علوم اسلامی مشغول شد. در سال ۱۳۱۶ علیرغم مبارزه شدید رضاخان با روحانیت و با وجود مخالفت دوستان و نزدیکان، برای تکمیل تحصیلات خود عازم حوزه علمیه قم شد. ورود او به حوزه همزمان بود با درگذشت آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی و ریاست سه تن از مدرسان بزرگ آیات عظام سید محمد حجت، سید صدرالدین صدر و سید محمد تقی خوانساری.
در دوره اقامت پانزده ساله خود در قم از محضر مرحوم آیت الله العظمی بروجردی (در فقه و اصول) و حضرت امام خمینی (به مدت ۱۲ سال در فلسفه ملاصدرا و عرفان و اخلاق و اصول) و مرحوم علامه سید محمد حسین طباطبائی (در فلسفه : الهیات شفای بوعلی و دروس دیگر) بهره گرفت.
قبل از هجرت آیت‌الله بروجردی به قم نیز استاد شهید گاهی به بروجرد می‌رفت و از محضر ایشان استفاده می‌کرد. مولف شهید مدتی نیز از محضر مرحوم آیت‌الله حاج میرزا علی آقا شیرازی در اخلاق و عرفان بهره‌های معنوی فراوان جست.
از اساتید دیگر استاد مطهری می‌توان به مرحوم آیت‌الله سید محمد حجت (در اصول) و مرحوم آیت الله سید محمد محقق داماد (در فقه) اشاره کرد. وی در مدت اقامت خود در قم علاوه بر تحصیل علم، در امور اجتماعی و سیاسی نیز مشارکت داشته و از جمله با فدائیان اسلام در ارتباط بود. در سال ۱۳۳۱ در حالی که از مدرسین معروف و از امیدهای آینده حوزه به شمار می‌رفت به تهران مهاجرت کرد.
در تهران به تدریس در مدرسه مروی و تألیف و سخنرانی‌های تحقیقی پرداخت. در سال ۱۳۳۴ اولین جلسه تفسیر انجمن اسلامی دانشجویان توسط استاد مطهری تشکیل شد و در همان سال تدریس خود در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران را آغاز کرد.
در سالهای ۱۳۳۷ و ۱۳۳۸ انجمن اسلامی پزشکان تشکیل شد و استاد مطهری از سخنرانان اصلی این انجمن بود. در طول سالهای ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰ او سخنران منحصر به فرد این انجمن بود و در این زمینه بحث‌های مهمی از ایشان به یادگار مانده است.
همکاری و همراهی با امام و نیز سازماندهی قیام پانزده خرداد در تهران از دیگر فعالیت‌های او و یارانش بوده است. به طوری که در ساعت یک بعد از نیمه شب روز چهارشنبه پانزده خرداد ۱۳۴۲ به دنبال یک سخنرانی مهیج علیه شخص شاه به وسیله پلیس دستگیر و به زندان موقت شهربانی منتقل شد. پس از ۴۳ روز به دنبال مهاجرت علمای شهرستان‌ها به تهران و فشار مردم، به همراه سایر روحانیون از زندان آزاد شد.
به دنبال تشکیل هیئت‌های موتلفه اسلامی، استاد مطهری از سوی امام خمینی همراه چند تن دیگر از شخصیت‌های روحانی عهده‌دار رهبری این هیئت‌ها شد. اما پس از ترور حسنعلی منصور نخست‌وزیر وقت توسط شهید محمد بخارایی، کادر رهبری هیئت‌های موتلفه شناسایی و دستگیر می‌شوند. ولی از آنجا که قاضی که پرونده این گروه تحت نظر او بود مدتی در قم نزد استاد تحصیل کرده بود به ایشان پیغام می‌فرستد که حق استادی را به جا آوردم و بدین ترتیب استاد شهید از مهلکه جان سالم بدر می‌برد.
پس از این دوران وی به تألیف کتاب در موضوعات مورد نیاز جامعه و ایراد سخنرانی در دانشگاه‌ها، پرداخت. در سال ۱۳۴۶ به کمک چند تن از دوستان اقدام به تأسیس حسینیه ارشاد نمود به طوری که می‌توان او را بنیانگذار آن موسسه دانست. ولی پس از مدتی به علت تکروی و کارهای خودسرانه و بدون مشورت یکی از اعضای هیئت مدیره و ممانعت او از اجرای طرح‌های استاد و از جمله ایجاد یک شورای روحانی که کارهای علمی و تبلیغی حسینیه زیر نظر آن شورا باشد سرانجام در سال ۱۳۴۹ علیرغم زحمات زیادی که برای آن موسسه کشیده بود و علیرغم امید زیادی که به آینده آن بسته بود از عضویت هیئت مدیره آن موسسه استعفا داد و آن را ترک گفت.
در سال ۱۳۴۸ به خاطر صدور اعلامیه‌ای با امضای ایشان و حضرت علامه طباطبایی و آِیت الله حاج سید ابوالفضل مجتهد زنجانی مبنی بر جمع اعانه برای کمک به آوارگان فلسطینی و اعلام آن طی یک سخنرانی در حسینیه ارشاد دستگیر شد و مدت کوتاهی در زندان تک سلولی به سربرد.
از سال ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۱ برنامه‌های تبلیغی مسجدالجواد را زیر نظر داشت و غالباً خود سخنران اصلی بود تا اینکه آن مسجد و به دنبال آن حسینیه ارشاد تعطیل گردید و بار دیگر استاد مطهری دستگیر و مدتی در بازداشت قرار گرفت. پس از آن استاد شهید سخنرانی‌های خود را در مسجد جاوید و مسجد ارک و غیره ایراد می‌کرد. بعد از مدتی مسجد جاوید نیز تعطیل شد. ایشان در سال ۱۳۵۳ ممنوع المنبر شد و این ممنوعیت تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داشت.
اما مهمترین خدمات استاد مطهری در طول حیات پر برکتش ارائه ایدئولوژی اصیل اسلامی از طریق درس و سخنرانی و تألیف کتاب است.
پیش از انقلاب، استاد شهید به توصیه حضرت امام مبنی بر تدریس در حوزه علمیه قم هفته‌ای دو روز به قم عزیمت می‌نمود و همزمان در تهران نیز درس‌هایی در منزل و غیره ارائه می‌کرد.
در سال ۱۳۵۵ به دنبال درگیری با یکی از اساتید دانشکده الهیات زودتر از موعد مقرر بازنشسته شد اما در خلال این سال‌ها با همکاری تنی چند از شخصیت‌های روحانی، «جامعه روحانیت مبارز تهران » را بنیان گذارد.
گرچه ارتباط استاد مطهری با امام خمینی پس از تبعید ایشان از ایران به وسیله نامه و غیره استمرار داشته است ولی در سال ۱۳۵۵ موفق گردید مسافرتی به نجف اشرف نموده و ضمن دیدار با امام خمینی درباره مسائل مهم نهضت و حوزه های علمیه با ایشان مشورت نماید.
پس از شهادت آیت‌الله سید مصطفی خمینی و آغاز دوره جدید نهضت اسلامی، استاد مطهری به طور تمام وقت درخدمت نهضت قرار گرفت و در تمام مراحل آن نقشی اساسی ایفا نمود. در دوران اقامت حضرت امام در پاریس، سفری به آن دیار نموده و در مورد مسائل مهم انقلاب با ایشان گفتگو می‌کرد و در همین سفر امام خمینی ایشان را مسؤول تشکیل شورای انقلاب اسلامی کرد.
هنگام بازگشت امام خمینی به ایران مسؤولیت کمیته استقبال از امام را شخصاً به عهده گرفت و تا پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن همواره در کنار رهبر عظیم الشأن انقلاب اسلامی و مشاوری دلسوز و مورد اعتماد برای ایشان بود تا اینکه در ساعت بیست و دو و بیست دقیقه سه شنبه یازدهم اردیبهشت ماه سال ۱۳۵۸ در تاریکی شب در حالی که از یکی از جلسات فکری سیاسی بیرون آمده بود با گلوله گروه فرقان که به مغزش اصابت نمود به شهادت رسید.
در دهه ۱۳۶۰، شهرداری منطقه ۱۱ تهران بنای یادبود کوچکی در نزدیکی محل ترور مرتضی مطهری در خیابان پارک امین‌الدوله در محله دروازه شمیران شهر تهران برپا کرد و سال‌هاست که روز ۱۲ اردیبهشت به یاد او روز معلم نامگذاری شده است.
از آثار او می‌توان به کتب و مقالات زیر اشاره کرد:
* آیینه جام
* اخلاق جنسی در اسلام و جهان غرب
* آزادی معنوی
* اسلام و مقتضیات زمان (۲ جلد)
* آشنایی با علوم اسلامی (۳ جلد: منطق و فلسفه، کلام و عرفان و حکمت عملی، اصول فقه و فقه)
* آشنایی با قرآن (فعلا ۱۱ جلد)
* شرح اصول فلسفه و روش رئالیسم علامه طباطبایی (۵ جلد)
* امامت و رهبری
* امدادهای غیبی در زندگی بشر
* انسان در قرآن
* انسان کامل
* انسان و ایمان
* انسان و سرنوشت
* بیست گفتار
* پاسخهای استاد به نقدهای کتاب مساله حجاب
* پیامبر امی
* پیرامون انقلاب اسلامی
* پیرامون جمهوری اسلامی
* تعلیم و تربیت در اسلام
* تکامل اجتماعی انسان
* توحید
* جاذبه و دافعه علی
* جامعه و تاریخ
* جهاد
* جهان‌بینی توحیدی
* حرکت و زمان در فلسفه اسلامی (۲ جلد)
* حق و باطل
* حکمت‌ها و اندرزها
* حماسه حسینی (۳ جلد)
* خاتمیت
* ختم نبوت
* خدمات متقابل اسلام و ایران
* داستان راستان (۲ جلد)
* درسهای الهیات شفا (۲ جلد)
* ده گفتار
* زندگی جاوید یا حیات اخروی
* سیری در سیره ائمه اطهار
* سیری در سیره نبوی
* سیری در نهج‌البلاغه
* شرح مبسوط منظومه (۴ جلد)
* شرح منظومه (۲ جلد)
* شش مقاله (الغدیر و وحدت اسلامی)
* شش مقاله (جهان بینی الهی و جهان بینی مادی)
* عدل الهی
* عرفان حافظ (تماشاگه راز)
* علل گرایش به مادیگری (به ضمیمه ماتریالیسم در ایران)
* فطرت
* فلسفه اخلاق
* فلسفه تاریخ (۲ جلد)
* قیام و انقلاب مهدی (به ضمیمه شهید)
* لمعاتی از شیخ شهید
* مساله حجاب
* مساله ربا (به ضمیمه بانک و بیمه)
* مساله شناخت
* معاد
* مقالات فلسفی (۳ جلد)
* نبوت
* نظام حقوق زن در اسلام
* نظری به نظام اقتصادی اسلام
* نقدی بر مارکسیسم
* نهضت‌های اسلام صد ساله اخیر
* وحی و نبوت
* ولاها و ولایت‌ها
آیت‌الله مطهری در ۱۳ بهمن ۱۲۹۸هجری شمسی در فریمان واقع در ۷۵ کیلومتری شهر مشهد در یک خانواده روحانی چشم به جهان گشود. پس از طی دوران طفولیت در مکتب‌خانه به فراگیری دروس ابتدایی پرداخت.
در سن دوازده سالگی به حوزه علمیه مشهد عزیمت نمود و به تحصیل مقدمات علوم اسلامی مشغول شد. در سال ۱۳۱۶ علیرغم مبارزه شدید رضاخان با روحانیت و با وجود مخالفت دوستان و نزدیکان، برای تکمیل تحصیلات خود عازم حوزه علمیه قم شد. ورود او به حوزه همزمان بود با درگذشت آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی و ریاست سه تن از مدرسان بزرگ آیات عظام سید محمد حجت، سید صدرالدین صدر و سید محمد تقی خوانساری.
در دوره اقامت پانزده ساله خود در قم از محضر مرحوم آیت الله العظمی بروجردی (در فقه و اصول) و حضرت امام خمینی (به مدت ۱۲ سال در فلسفه ملاصدرا و عرفان و اخلاق و اصول) و مرحوم علامه سید محمد حسین طباطبائی (در فلسفه : الهیات شفای بوعلی و دروس دیگر) بهره گرفت.
قبل از هجرت آیت‌الله بروجردی به قم نیز استاد شهید گاهی به بروجرد می‌رفت و از محضر ایشان استفاده می‌کرد. مولف شهید مدتی نیز از محضر مرحوم آیت‌الله حاج میرزا علی آقا شیرازی در اخلاق و عرفان بهره‌های معنوی فراوان جست.
از اساتید دیگر استاد مطهری می‌توان به مرحوم آیت‌الله سید محمد حجت (در اصول) و مرحوم آیت الله سید محمد محقق داماد (در فقه) اشاره کرد. وی در مدت اقامت خود در قم علاوه بر تحصیل علم، در امور اجتماعی و سیاسی نیز مشارکت داشته و از جمله با فدائیان اسلام در ارتباط بود. در سال ۱۳۳۱ در حالی که از مدرسین معروف و از امیدهای آینده حوزه به شمار می‌رفت به تهران مهاجرت کرد.
در تهران به تدریس در مدرسه مروی و تألیف و سخنرانی‌های تحقیقی پرداخت. در سال ۱۳۳۴ اولین جلسه تفسیر انجمن اسلامی دانشجویان توسط استاد مطهری تشکیل شد و در همان سال تدریس خود در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران را آغاز کرد.
در سالهای ۱۳۳۷ و ۱۳۳۸ انجمن اسلامی پزشکان تشکیل شد و استاد مطهری از سخنرانان اصلی این انجمن بود. در طول سالهای ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰ او سخنران منحصر به فرد این انجمن بود و در این زمینه بحث‌های مهمی از ایشان به یادگار مانده است.
همکاری و همراهی با امام و نیز سازماندهی قیام پانزده خرداد در تهران از دیگر فعالیت‌های او و یارانش بوده است. به طوری که در ساعت یک بعد از نیمه شب روز چهارشنبه پانزده خرداد ۱۳۴۲ به دنبال یک سخنرانی مهیج علیه شخص شاه به وسیله پلیس دستگیر و به زندان موقت شهربانی منتقل شد. پس از ۴۳ روز به دنبال مهاجرت علمای شهرستان‌ها به تهران و فشار مردم، به همراه سایر روحانیون از زندان آزاد شد.
به دنبال تشکیل هیئت‌های موتلفه اسلامی، استاد مطهری از سوی امام خمینی همراه چند تن دیگر از شخصیت‌های روحانی عهده‌دار رهبری این هیئت‌ها شد. اما پس از ترور حسنعلی منصور نخست‌وزیر وقت توسط شهید محمد بخارایی، کادر رهبری هیئت‌های موتلفه شناسایی و دستگیر می‌شوند. ولی از آنجا که قاضی که پرونده این گروه تحت نظر او بود مدتی در قم نزد استاد تحصیل کرده بود به ایشان پیغام می‌فرستد که حق استادی را به جا آوردم و بدین ترتیب استاد شهید از مهلکه جان سالم بدر می‌برد.
پس از این دوران وی به تألیف کتاب در موضوعات مورد نیاز جامعه و ایراد سخنرانی در دانشگاه‌ها، پرداخت. در سال ۱۳۴۶ به کمک چند تن از دوستان اقدام به تأسیس حسینیه ارشاد نمود به طوری که می‌توان او را بنیانگذار آن موسسه دانست. ولی پس از مدتی به علت تکروی و کارهای خودسرانه و بدون مشورت یکی از اعضای هیئت مدیره و ممانعت او از اجرای طرح‌های استاد و از جمله ایجاد یک شورای روحانی که کارهای علمی و تبلیغی حسینیه زیر نظر آن شورا باشد سرانجام در سال ۱۳۴۹ علیرغم زحمات زیادی که برای آن موسسه کشیده بود و علیرغم امید زیادی که به آینده آن بسته بود از عضویت هیئت مدیره آن موسسه استعفا داد و آن را ترک گفت.
در سال ۱۳۴۸ به خاطر صدور اعلامیه‌ای با امضای ایشان و حضرت علامه طباطبایی و آِیت الله حاج سید ابوالفضل مجتهد زنجانی مبنی بر جمع اعانه برای کمک به آوارگان فلسطینی و اعلام آن طی یک سخنرانی در حسینیه ارشاد دستگیر شد و مدت کوتاهی در زندان تک سلولی به سربرد.
از سال ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۱ برنامه‌های تبلیغی مسجدالجواد را زیر نظر داشت و غالباً خود سخنران اصلی بود تا اینکه آن مسجد و به دنبال آن حسینیه ارشاد تعطیل گردید و بار دیگر استاد مطهری دستگیر و مدتی در بازداشت قرار گرفت. پس از آن استاد شهید سخنرانی‌های خود را در مسجد جاوید و مسجد ارک و غیره ایراد می‌کرد. بعد از مدتی مسجد جاوید نیز تعطیل شد. ایشان در سال ۱۳۵۳ ممنوع المنبر شد و این ممنوعیت تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داشت.
اما مهمترین خدمات استاد مطهری در طول حیات پر برکتش ارائه ایدئولوژی اصیل اسلامی از طریق درس و سخنرانی و تألیف کتاب است.
پیش از انقلاب، استاد شهید به توصیه حضرت امام مبنی بر تدریس در حوزه علمیه قم هفته‌ای دو روز به قم عزیمت می‌نمود و همزمان در تهران نیز درس‌هایی در منزل و غیره ارائه می‌کرد.
در سال ۱۳۵۵ به دنبال درگیری با یکی از اساتید دانشکده الهیات زودتر از موعد مقرر بازنشسته شد اما در خلال این سال‌ها با همکاری تنی چند از شخصیت‌های روحانی، «جامعه روحانیت مبارز تهران » را بنیان گذارد.
گرچه ارتباط استاد مطهری با امام خمینی پس از تبعید ایشان از ایران به وسیله نامه و غیره استمرار داشته است ولی در سال ۱۳۵۵ موفق گردید مسافرتی به نجف اشرف نموده و ضمن دیدار با امام خمینی درباره مسائل مهم نهضت و حوزه های علمیه با ایشان مشورت نماید.
پس از شهادت آیت‌الله سید مصطفی خمینی و آغاز دوره جدید نهضت اسلامی، استاد مطهری به طور تمام وقت درخدمت نهضت قرار گرفت و در تمام مراحل آن نقشی اساسی ایفا نمود. در دوران اقامت حضرت امام در پاریس، سفری به آن دیار نموده و در مورد مسائل مهم انقلاب با ایشان گفتگو می‌کرد و در همین سفر امام خمینی ایشان را مسؤول تشکیل شورای انقلاب اسلامی کرد.
هنگام بازگشت امام خمینی به ایران مسؤولیت کمیته استقبال از امام را شخصاً به عهده گرفت و تا پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن همواره در کنار رهبر عظیم الشأن انقلاب اسلامی و مشاوری دلسوز و مورد اعتماد برای ایشان بود تا اینکه در ساعت بیست و دو و بیست دقیقه سه شنبه یازدهم اردیبهشت ماه سال ۱۳۵۸ در تاریکی شب در حالی که از یکی از جلسات فکری سیاسی بیرون آمده بود با گلوله گروه فرقان که به مغزش اصابت نمود به شهادت رسید.
در دهه ۱۳۶۰، شهرداری منطقه ۱۱ تهران بنای یادبود کوچکی در نزدیکی محل ترور مرتضی مطهری در خیابان پارک امین‌الدوله در محله دروازه شمیران شهر تهران برپا کرد و سال‌هاست که روز ۱۲ اردیبهشت به یاد او روز معلم نامگذاری شده است.
از آثار او می‌توان به کتب و مقالات زیر اشاره کرد:
* آیینه جام
* اخلاق جنسی در اسلام و جهان غرب
* آزادی معنوی
* اسلام و مقتضیات زمان (۲ جلد)
* آشنایی با علوم اسلامی (۳ جلد: منطق و فلسفه، کلام و عرفان و حکمت عملی، اصول فقه و فقه)
* آشنایی با قرآن (فعلا ۱۱ جلد)
* شرح اصول فلسفه و روش رئالیسم علامه طباطبایی (۵ جلد)
* امامت و رهبری
* امدادهای غیبی در زندگی بشر
* انسان در قرآن
* انسان کامل
* انسان و ایمان
* انسان و سرنوشت
* بیست گفتار
* پاسخهای استاد به نقدهای کتاب مساله حجاب
* پیامبر امی
* پیرامون انقلاب اسلامی
* پیرامون جمهوری اسلامی
* تعلیم و تربیت در اسلام
* تکامل اجتماعی انسان
* توحید
* جاذبه و دافعه علی
* جامعه و تاریخ
* جهاد
* جهان‌بینی توحیدی
* حرکت و زمان در فلسفه اسلامی (۲ جلد)
* حق و باطل
* حکمت‌ها و اندرزها
* حماسه حسینی (۳ جلد)
* خاتمیت
* ختم نبوت
* خدمات متقابل اسلام و ایران
* داستان راستان (۲ جلد)
* درسهای الهیات شفا (۲ جلد)
* ده گفتار
* زندگی جاوید یا حیات اخروی
* سیری در سیره ائمه اطهار
* سیری در سیره نبوی
* سیری در نهج‌البلاغه
* شرح مبسوط منظومه (۴ جلد)
* شرح منظومه (۲ جلد)
* شش مقاله (الغدیر و وحدت اسلامی)
* شش مقاله (جهان بینی الهی و جهان بینی مادی)
* عدل الهی
* عرفان حافظ (تماشاگه راز)
* علل گرایش به مادیگری (به ضمیمه ماتریالیسم در ایران)
* فطرت
* فلسفه اخلاق
* فلسفه تاریخ (۲ جلد)
* قیام و انقلاب مهدی (به ضمیمه شهید)
* لمعاتی از شیخ شهید
* مساله حجاب
* مساله ربا (به ضمیمه بانک و بیمه)
* مساله شناخت
* معاد
* مقالات فلسفی (۳ جلد)
* نبوت
* نظام حقوق زن در اسلام
* نظری به نظام اقتصادی اسلام
* نقدی بر مارکسیسم
* نهضت‌های اسلام صد ساله اخیر
* وحی و نبوت
* ولاها و ولایت‌ها
