کد مطلب : ۲۱۵۳۱
مروری بر کتاب‌های عاشورایی کودک و نوجوان
نوشتن درباره رویدادها و شخصیت‌های مذهبی، کار چندان ساده‌ای نیست. نویسنده هم باید با عناصر داستانی آشنا باشد و داستانی خواندنی بنویسد هم باید تاریخ را بشناسد و در روایت آن رویداد یا بیان زندگی شخصیت‌های مقدس چون پیامبر اکرم(ص) و امامان دچار اشتباه نشود.
نویسندگانی که درباره امام حسین(ع) و یارانش و یا رویداد بزرگی چون عاشورا می‌نویسند از یک طرف بهتر است جزییات تاریخی را بدانند و از سوی دیگر بتوانند در قالبی تاثیرگذار و با نگاهی تازه، از کسی یا کسانی بگویند که بالاترین و زیباترین درجه از بخشش را به تصویر کشیدند و مرگ رنگین را بر زندگی ننگین برتری دادند.
داستان‌های بسیاری درباره واقعه عاشورا و سالار شهیدان برای کودکان و نوجوانان نوشته شده که در این میان تنها به بخشی از این آثار اشاره می‌کنیم. ابتدا از داستان‌هایی می‌گوییم که از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر شده و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.
«تشنه لبان»، نوشته حمید گروگان از جمله کتاب‌های مقتل است که در آن رویدادهای دشت کربلا و حماسه‌آفرینان عاشورا با ذکر نام و شیوه شهادت و شرح رشادت‌هاشان بیان شده. نویسنده در این کتاب، همچنین ابیات متناسبی را از شاعران مختلف چون محتشم و حافظ در این مجموعه گنجانده است.
نويسنده در اين كتاب با رجوع به معتبرترين منابع تاريخ عاشورا، حوادث اين روز بزرگ را با دقت و جزبه‌جز روايت كرده، آن‌چنان كه خواننده خود را در گرماگرم نبرد اصحاب سالار شهيدان با سپاه كفر مي‌يابد و از مشاهده دلاوري‌هاي شهيدان كربلا به وجد آمده و بر مصيبت واردشده به خاندان گرامي پيامبر اشك مي‌ريزد.تصويرگري كتاب «تشنه لبان» را هاجر سليمي‌نمين و طراحي گرافيك آن را كوروش پارسانژاد برعهده داشته‌اند.
«سفر به سرزمین عشق» نوشته مریم ضمانتی‌یار برای گروه سنی«ه» و«د» نیز یکی دیگر از کتاب‌های کانون پرورش فکری درباره کربلاست. این کتاب در قالب سفرنامه نوشته شده؛ نویسنده، عشق و درد و نیاز خود را به آستان مقدس امام حسین(ع) برده و آنچه نوشته، نمونه‌ای زیبا و صمیمی است برای آنان که قصد سفر به این سرزمین مقدس را دارند و دلشان می‌خواهد خاطرات و تجربه‌های معنوی خود را بنویسند.
«۴۰ روز عاشقانه»: بازخوانی واقعه عاشورا در چهار جلد و برای نابینایان است. به باور محمدرضا سنگری، نویسنده کتاب، عاشوراروزی است که همه انبیا، میراث خود را به امام حسین(ع) بخشیدند و اربعین، روزی است که سالار شهیدان، این میراث ارزشمند را به تاریخ و به هرآن کسی بخشید که بخواهد زیستنی همچون پیامبران داشته باشد.
«آنها زنده‌اند» به روایت برهه‌ای از زندگی حضرت زینب(س) می‌پردازد که به نقش و حضور ایشان در صحنه کربلا و ماجراهای پس از آن برمی‌گردد.
به جز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، ناشران دیگری نیز در این زمینه فعال بوده‌اند. هر چند در این مجال اندک نمی‌توان به همه ناشران و همه داستان‌های عاشورایی اشاره کرد. اما مجموعه ۱۰ جلدی «قصه‌های عاشورایی» نوشته فریبا کلهر با تصاویر سیدحسام‌الدین طباطبایی که از سوی انتشارات قدیانی منتشر شده از مجموعه‌های خوبی است که بچه‌ها را در قالب داستان با عاشورا آشنا می‌کند.
«بگذار اینجا بمانم، قنواق سرخ، فریاد زد عموجان، به سوی شهر فراموشی» و... از جمله داستان‌های این مجموعه است. مجموعه «قصه‌های عاشورایی» با زبانی ساده و روان و در قالب داستان، بچه‌ها را با عاشورا و حماسه‌آفرینان عاشورایی آشنا می‌کند.
کلهر هر کدام از داستان‌های این مجموعه را براساس یکی از شخصیت‌های مهم و تاثیرگذار رویداد مهمی چون عاشورا نوشته و هر شخص، صفتی دارد که با آن معرفی می‌شود تا مخاطب حس نکند با داستانی تکراری روبه‌رو است.
«فراموشان»، داستانی از داوود غفارزادگان است. نویسنده در این کتاب به روایت شش داستان از کربلا و واقعه عاشورا برای نوجوانان پرداخته و توانسته از منظری نو به این رویداد مهم تاریخی نگاه کند و داستانی خواندنی و اثرگذار بنویسد. نویسنده در این کتاب به سراغ کسانی رفته که از نگاه مقتل‌نویسان از یاد رفته‌اند. او از زبان والی مدینه، یکی از یاران حربن ریاحی و... سخن گفته است. غفارزادگان هم داستان کربلا را روایت کرده و هم از عناصر داستانی بهره برده است.
«فراموشان» جزو کتاب‌های انتخابی وزارت آموزش و پرورش در فهرست توصیفی کتاب‌های آموزشی شماره یک (دوره‌های راهنمایی و متوسطه) است. از این جهت نیز کار غفارزادگان قابل تأمل است؛ چراکه آشنایی با رخداد عظیم کربلا را هدف قرار داده که بسیاری نیازمند شناختی صحیح از این واقعه هستند. با این حال، گاه در کتاب «فراموشان» کلمات و عباراتی دیده می‌شود که شاید درکش برای مخاطب نوجوان و جوان دشوار باشد. ضمن آن‌که چنین عباراتی با راویان آنها هم چندان تناسب ندارد. اما این موارد، اندک هستند و درمجموع، زبان ساده و پاکیزه غفارزادگان در داستان‌های این کتاب، از زبان راویان مختلف، می‌تواند دریچه‌ای روشن برای ورود مخاطبان به این عرصه بزرگ باشد.
«شمشیر و اسب زخمی» عنوان داستانی از طاهره ایبد است که از سوی«به نشر» و برای نوجوان منتشر شده. نویسنده در این داستان به روایت زندگی و چگونگی شهادت دو تن از یاران امام حسین(ع) در محرم سال ۶۱ هجری می‌پردازد. داستان گرچه به برشی از تاریخ می‌پردازد اما به ارائه اطلاعات خشک بسنده نکرده و از عناصر داستانی بهره برده تا آنچه برای نوجوانان نوشته می‌شود خواندنی و جذاب باشد.
«رود و عاشورا» نوشته فریده خداجو از زبان رود فرات به روایت شهادت حضرت ابوالفضل(ع) می‌پردازد. این کتاب برای گروه سنی«ج» نوشته شده و از زاویه‌ای نو به رویدادی چون عاشورا می‌پردازد.چراکه همه ما بارها و بارها داستان حضرت عباس و رشادت‌‌های او در دشت کربلا را شنیده‌ایم اما این‌بار همه این دلاوری‌ها از زبان رود فرات گفته می‌شود. این کتاب را انتشارات سروش روانه بازار کرده است.
«یادگار عاشورا» داستانی از حمید گروگان درباره امام سجاد(ع) است. این کتاب به روایت زندگی امام چهارم شیعیان پس از واقعه عاشورا می‌پردازد و از سوی انتشارات قدیانی برای بچه‌ها منتشر شده است.
و اما یکی از مهمترین مسائلی که در ذهن نسل امروز وجود دارد این است که هیچ مطلبی را بدون شناخت و تحلیل آن نمی‌پذیرد. نسلی که با اندیشه روشن و هجوم عظیم و بی برنامه اطلاعات رو‌به‌روست و از این طریق گاهی، دچار تردید و ابهام می‌شود. بنابراین لازم و ضروری است تا در میان تمام سوگواری‌ها و سیاه پوشانی‌ها، جایی هم برای مطالعه و اندیشیدن فراهم شود تا هنگامی که به عَلَم و کُتَل و دستار و ... تکیه و عزاداران می‌نگرند، هنگامی که رنگ پَرهای روی خیمه‌های تعزیه خوان‌ها را می‌بینند، بدانند که هر کدام پیام آور چیست و این همه عشق و طرح و آئین و آداب در تمام طول این سالها بی دلیل و بی سبب، نسل به نسل انتقال پیدا نکرده. مؤسسه انتشارات قدیانی، با باور به این مهم، کتاب «آینه در کربلاست» اثر دكتر محمدرضا سنگري را منتشر کرده است.
از داستان که بگذریم شاعران بسیاری، عاشورا و رویدادهای دشت کربلا را سروده‌اند اما لالایی مصطفی رحماندوست با صدای بیژن بیژنی و منظومه قیصر امین‌پور با عنوان «ظهر روز دهم»، از جمله شعرهای ماندگار عاشورایی برای کودکان و نوجوانان است.
رحماندوست در «لالایی عاشورا» از مدینه‌ای گفته که اسیر دیو و دد است. پیامر اکرم در چنین فضایی ظهور می‌کند و خورشید دل‌ها می‌شود. پیامبری که فاطمه(س) دختر و علی(ع) داماد اوست. شاعر پس از آن به امام حسین(ع) می‌رسد و از ستمی می‌گوید که بر او رفته است: «گل پر پر حسینم (ع) کو؟/ گل سرخ و گل شب‌بو/ کنار رود لب تشنه/ تمام لالاهایش کو؟» ... رحماندوست از حضرت ابوالفضل و علی اصغر و حضرت سکینه هم گفته است.
منظومه قیصر امین‌پور با عنوان «ظهر روز دهم» هم درحیطه شعر نوجوان است. منظومه بلند ظهر روز دهم از اشعار ماندگار و اثرگذار به شمار می‌آید که پرداختن به زوایای آن، از دو جهت مفید خواهد بود: هم ویژگی‌های یک شعر نوجوانانه را به‌گونه‌ای که قابلیت معیار بودن در این حیطه را داشته باشد به علاقه‌مندان ارائه می‌کند و هم یک اثر متفاوت در حیطه اشعار آیینی با نوآوری‌ها و برازندگی‌های فراموش شده این حوزه را به خوانندگان معرفی می‌کند. شعر، همان‌گونه که از یک روایت انتظار می‌رود با گزارشی از مکان و فضای کربلا در روز عاشورا آغاز می‌شود:
«روز عاشوراست
کربلا غوغاست
کربلا آن روز غوغا بود
عشق تنها بود….»
افشین علا معتقد است: روایت نوجوانانه قیصر امین‌پور از شهادت یکی از خردسال‌ترین شهیدان کربلا، تبدیل به شعری ماندگار می‌شود که با دقت در زوایای آن به قابلیت معیار بودن اثر در حوزه شعر کودک و نوجوان و نیز در حیطه شعر آیینی این روزگار، پی می‌بریم. در پایان، به آخرین سطرهای این شعر اشاره می‌کنم که بازهم مهر تاکیدی است بر کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا در منظومه‌ای با قابلیت نیمایی و زبان نوجوانانه امروز:
«روز عاشوراست
باغ گل، لب تشنه و تنهاست
عشق اما همچنان باماست…»
در این میان، کتاب‌های پژوهشی هم جایگاه خاص خود را دارند. «کودکان و نوجوانان در قیام عاشورا» رهیافتی بر برنامه‌سازی در رسانه ملی و نتیجه پژوهش عبدالله محمدی است. چراکه یکی از جلوه‌های باشکوه حرکت کاروان امام حسین(ع)، حضور کودکان همراه ایشان است. این حضور شورانگیز به شکوه حرکت سید شهیدان، رنگ و بوی خاصی می‌بخشد.
کتاب «کودکان و نوجوانان در قیام عاشورا» تلاشی است جهت معرفی زیبایی‌هایی که کودکان و نوجوانان بر حماسه عاشورا افزودند و تاثیری که نقش‌آفرینی آنان بر کودکان و نوجوان کشور ما گذاشته است.
نویسندگانی که درباره امام حسین(ع) و یارانش و یا رویداد بزرگی چون عاشورا می‌نویسند از یک طرف بهتر است جزییات تاریخی را بدانند و از سوی دیگر بتوانند در قالبی تاثیرگذار و با نگاهی تازه، از کسی یا کسانی بگویند که بالاترین و زیباترین درجه از بخشش را به تصویر کشیدند و مرگ رنگین را بر زندگی ننگین برتری دادند.
داستان‌های بسیاری درباره واقعه عاشورا و سالار شهیدان برای کودکان و نوجوانان نوشته شده که در این میان تنها به بخشی از این آثار اشاره می‌کنیم. ابتدا از داستان‌هایی می‌گوییم که از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر شده و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.
«تشنه لبان»، نوشته حمید گروگان از جمله کتاب‌های مقتل است که در آن رویدادهای دشت کربلا و حماسه‌آفرینان عاشورا با ذکر نام و شیوه شهادت و شرح رشادت‌هاشان بیان شده. نویسنده در این کتاب، همچنین ابیات متناسبی را از شاعران مختلف چون محتشم و حافظ در این مجموعه گنجانده است.
نويسنده در اين كتاب با رجوع به معتبرترين منابع تاريخ عاشورا، حوادث اين روز بزرگ را با دقت و جزبه‌جز روايت كرده، آن‌چنان كه خواننده خود را در گرماگرم نبرد اصحاب سالار شهيدان با سپاه كفر مي‌يابد و از مشاهده دلاوري‌هاي شهيدان كربلا به وجد آمده و بر مصيبت واردشده به خاندان گرامي پيامبر اشك مي‌ريزد.تصويرگري كتاب «تشنه لبان» را هاجر سليمي‌نمين و طراحي گرافيك آن را كوروش پارسانژاد برعهده داشته‌اند.
«سفر به سرزمین عشق» نوشته مریم ضمانتی‌یار برای گروه سنی«ه» و«د» نیز یکی دیگر از کتاب‌های کانون پرورش فکری درباره کربلاست. این کتاب در قالب سفرنامه نوشته شده؛ نویسنده، عشق و درد و نیاز خود را به آستان مقدس امام حسین(ع) برده و آنچه نوشته، نمونه‌ای زیبا و صمیمی است برای آنان که قصد سفر به این سرزمین مقدس را دارند و دلشان می‌خواهد خاطرات و تجربه‌های معنوی خود را بنویسند.
«۴۰ روز عاشقانه»: بازخوانی واقعه عاشورا در چهار جلد و برای نابینایان است. به باور محمدرضا سنگری، نویسنده کتاب، عاشوراروزی است که همه انبیا، میراث خود را به امام حسین(ع) بخشیدند و اربعین، روزی است که سالار شهیدان، این میراث ارزشمند را به تاریخ و به هرآن کسی بخشید که بخواهد زیستنی همچون پیامبران داشته باشد.
«آنها زنده‌اند» به روایت برهه‌ای از زندگی حضرت زینب(س) می‌پردازد که به نقش و حضور ایشان در صحنه کربلا و ماجراهای پس از آن برمی‌گردد.
به جز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، ناشران دیگری نیز در این زمینه فعال بوده‌اند. هر چند در این مجال اندک نمی‌توان به همه ناشران و همه داستان‌های عاشورایی اشاره کرد. اما مجموعه ۱۰ جلدی «قصه‌های عاشورایی» نوشته فریبا کلهر با تصاویر سیدحسام‌الدین طباطبایی که از سوی انتشارات قدیانی منتشر شده از مجموعه‌های خوبی است که بچه‌ها را در قالب داستان با عاشورا آشنا می‌کند.
«بگذار اینجا بمانم، قنواق سرخ، فریاد زد عموجان، به سوی شهر فراموشی» و... از جمله داستان‌های این مجموعه است. مجموعه «قصه‌های عاشورایی» با زبانی ساده و روان و در قالب داستان، بچه‌ها را با عاشورا و حماسه‌آفرینان عاشورایی آشنا می‌کند.
کلهر هر کدام از داستان‌های این مجموعه را براساس یکی از شخصیت‌های مهم و تاثیرگذار رویداد مهمی چون عاشورا نوشته و هر شخص، صفتی دارد که با آن معرفی می‌شود تا مخاطب حس نکند با داستانی تکراری روبه‌رو است.
«فراموشان»، داستانی از داوود غفارزادگان است. نویسنده در این کتاب به روایت شش داستان از کربلا و واقعه عاشورا برای نوجوانان پرداخته و توانسته از منظری نو به این رویداد مهم تاریخی نگاه کند و داستانی خواندنی و اثرگذار بنویسد. نویسنده در این کتاب به سراغ کسانی رفته که از نگاه مقتل‌نویسان از یاد رفته‌اند. او از زبان والی مدینه، یکی از یاران حربن ریاحی و... سخن گفته است. غفارزادگان هم داستان کربلا را روایت کرده و هم از عناصر داستانی بهره برده است.
«فراموشان» جزو کتاب‌های انتخابی وزارت آموزش و پرورش در فهرست توصیفی کتاب‌های آموزشی شماره یک (دوره‌های راهنمایی و متوسطه) است. از این جهت نیز کار غفارزادگان قابل تأمل است؛ چراکه آشنایی با رخداد عظیم کربلا را هدف قرار داده که بسیاری نیازمند شناختی صحیح از این واقعه هستند. با این حال، گاه در کتاب «فراموشان» کلمات و عباراتی دیده می‌شود که شاید درکش برای مخاطب نوجوان و جوان دشوار باشد. ضمن آن‌که چنین عباراتی با راویان آنها هم چندان تناسب ندارد. اما این موارد، اندک هستند و درمجموع، زبان ساده و پاکیزه غفارزادگان در داستان‌های این کتاب، از زبان راویان مختلف، می‌تواند دریچه‌ای روشن برای ورود مخاطبان به این عرصه بزرگ باشد.
«شمشیر و اسب زخمی» عنوان داستانی از طاهره ایبد است که از سوی«به نشر» و برای نوجوان منتشر شده. نویسنده در این داستان به روایت زندگی و چگونگی شهادت دو تن از یاران امام حسین(ع) در محرم سال ۶۱ هجری می‌پردازد. داستان گرچه به برشی از تاریخ می‌پردازد اما به ارائه اطلاعات خشک بسنده نکرده و از عناصر داستانی بهره برده تا آنچه برای نوجوانان نوشته می‌شود خواندنی و جذاب باشد.
«رود و عاشورا» نوشته فریده خداجو از زبان رود فرات به روایت شهادت حضرت ابوالفضل(ع) می‌پردازد. این کتاب برای گروه سنی«ج» نوشته شده و از زاویه‌ای نو به رویدادی چون عاشورا می‌پردازد.چراکه همه ما بارها و بارها داستان حضرت عباس و رشادت‌‌های او در دشت کربلا را شنیده‌ایم اما این‌بار همه این دلاوری‌ها از زبان رود فرات گفته می‌شود. این کتاب را انتشارات سروش روانه بازار کرده است.
«یادگار عاشورا» داستانی از حمید گروگان درباره امام سجاد(ع) است. این کتاب به روایت زندگی امام چهارم شیعیان پس از واقعه عاشورا می‌پردازد و از سوی انتشارات قدیانی برای بچه‌ها منتشر شده است.
و اما یکی از مهمترین مسائلی که در ذهن نسل امروز وجود دارد این است که هیچ مطلبی را بدون شناخت و تحلیل آن نمی‌پذیرد. نسلی که با اندیشه روشن و هجوم عظیم و بی برنامه اطلاعات رو‌به‌روست و از این طریق گاهی، دچار تردید و ابهام می‌شود. بنابراین لازم و ضروری است تا در میان تمام سوگواری‌ها و سیاه پوشانی‌ها، جایی هم برای مطالعه و اندیشیدن فراهم شود تا هنگامی که به عَلَم و کُتَل و دستار و ... تکیه و عزاداران می‌نگرند، هنگامی که رنگ پَرهای روی خیمه‌های تعزیه خوان‌ها را می‌بینند، بدانند که هر کدام پیام آور چیست و این همه عشق و طرح و آئین و آداب در تمام طول این سالها بی دلیل و بی سبب، نسل به نسل انتقال پیدا نکرده. مؤسسه انتشارات قدیانی، با باور به این مهم، کتاب «آینه در کربلاست» اثر دكتر محمدرضا سنگري را منتشر کرده است.
از داستان که بگذریم شاعران بسیاری، عاشورا و رویدادهای دشت کربلا را سروده‌اند اما لالایی مصطفی رحماندوست با صدای بیژن بیژنی و منظومه قیصر امین‌پور با عنوان «ظهر روز دهم»، از جمله شعرهای ماندگار عاشورایی برای کودکان و نوجوانان است.
رحماندوست در «لالایی عاشورا» از مدینه‌ای گفته که اسیر دیو و دد است. پیامر اکرم در چنین فضایی ظهور می‌کند و خورشید دل‌ها می‌شود. پیامبری که فاطمه(س) دختر و علی(ع) داماد اوست. شاعر پس از آن به امام حسین(ع) می‌رسد و از ستمی می‌گوید که بر او رفته است: «گل پر پر حسینم (ع) کو؟/ گل سرخ و گل شب‌بو/ کنار رود لب تشنه/ تمام لالاهایش کو؟» ... رحماندوست از حضرت ابوالفضل و علی اصغر و حضرت سکینه هم گفته است.
منظومه قیصر امین‌پور با عنوان «ظهر روز دهم» هم درحیطه شعر نوجوان است. منظومه بلند ظهر روز دهم از اشعار ماندگار و اثرگذار به شمار می‌آید که پرداختن به زوایای آن، از دو جهت مفید خواهد بود: هم ویژگی‌های یک شعر نوجوانانه را به‌گونه‌ای که قابلیت معیار بودن در این حیطه را داشته باشد به علاقه‌مندان ارائه می‌کند و هم یک اثر متفاوت در حیطه اشعار آیینی با نوآوری‌ها و برازندگی‌های فراموش شده این حوزه را به خوانندگان معرفی می‌کند. شعر، همان‌گونه که از یک روایت انتظار می‌رود با گزارشی از مکان و فضای کربلا در روز عاشورا آغاز می‌شود:
«روز عاشوراست
کربلا غوغاست
کربلا آن روز غوغا بود
عشق تنها بود….»
افشین علا معتقد است: روایت نوجوانانه قیصر امین‌پور از شهادت یکی از خردسال‌ترین شهیدان کربلا، تبدیل به شعری ماندگار می‌شود که با دقت در زوایای آن به قابلیت معیار بودن اثر در حوزه شعر کودک و نوجوان و نیز در حیطه شعر آیینی این روزگار، پی می‌بریم. در پایان، به آخرین سطرهای این شعر اشاره می‌کنم که بازهم مهر تاکیدی است بر کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا در منظومه‌ای با قابلیت نیمایی و زبان نوجوانانه امروز:
«روز عاشوراست
باغ گل، لب تشنه و تنهاست
عشق اما همچنان باماست…»
در این میان، کتاب‌های پژوهشی هم جایگاه خاص خود را دارند. «کودکان و نوجوانان در قیام عاشورا» رهیافتی بر برنامه‌سازی در رسانه ملی و نتیجه پژوهش عبدالله محمدی است. چراکه یکی از جلوه‌های باشکوه حرکت کاروان امام حسین(ع)، حضور کودکان همراه ایشان است. این حضور شورانگیز به شکوه حرکت سید شهیدان، رنگ و بوی خاصی می‌بخشد.
کتاب «کودکان و نوجوانان در قیام عاشورا» تلاشی است جهت معرفی زیبایی‌هایی که کودکان و نوجوانان بر حماسه عاشورا افزودند و تاثیری که نقش‌آفرینی آنان بر کودکان و نوجوان کشور ما گذاشته است.
مرجع : مهر
