کد مطلب : ۲۶۲۵۱
آنچه بر «رستاخیز» گذشت/ حمایت‌ها و مخالفت‌ها از فیلم احمدرضا درویش
از شانزدهم بهمن ۱۳۸۸ همزمان با اربعین حسینی در شهرستان بم، فیلمبرداری فیلم سینمایی «رستاخیز» آغاز شد. این اثر سینمایی اولین کاری بود که در آن، قیام اباعبداالله(ع) به نمایش در می‌آمد. «رستاخیز» با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی (مؤسسه فرهنگ تماشا، شرکت دلتامدیا و شرکت آکوافالز) تولید و در این فیلم از وجود عوامل حرفه‌ای سینمای جهان استفاده شد. برای نمونه تدوین این فیلم توسط طریق انوار، تدوینگر نامزد اسکار در سال ۲۰۱۰ برای فیلم سخنرانی پادشاه انجام شد. همچنین موسیقی فیلم توسط استفن واربک، آهنگساز برجسته و برنده اسکار ساخته شده است.
این فیلم در نهایت برای اولین بار به صورت خصوصی، دوم دی ۱۳۹۲ در سینما فرهنگ برای برخی از اعضای دولت اکران شد و سپس در ۱۶ بهمن ۹۲ در کاخ جشنوارهٔ فجر همزمان با برگزاری سی‌و‌دومین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد. «رستاخیز» در همان دوره از جشنواره در ۱۱ بخش نامزد دریافت سیمرغ بلورین شد که در ۸ بخش از جمله بهترین فیلم و بهترین کارگردانی توانست سیمرغ بلورین را از آن خود کند، اما این شروع خوب برای فیلم با حواشی مختلفی همراه شد، زیرا اعتراضاتی که پیرامون فیلم به وجود آمد موجب شد، این فیلم به پرده سینما راه پیدا نکند، البته با اصلاحات انجام شده کارگردان و کم شدن ۴۰ دقیقه از فیلم، تنها یک روز مجوز نمایش پیدا کرد، ولی باز هم به دلیل اعتراضاتی که انجام شد به ویژه تجمع اعتراض‌آمیز عده‌ای از مردم مقابل وزارت ارشاد در اولین روز نمایش «رستاخیز»، این فیلم از پرده پایین کشیده شد.
آغاز اعتراضات نسبت به فیلم «رستاخیز»
اولین اعتراضات که به این فیلم شد از سوی برخی از علما صورت گرفت. آنها معتقد بودند به دلیل نشان دادن چهره حضرت ابوالفضل (ع) و نحوه روایت قیام کربلا این فیلم توهین به مقدسات است. آیت‌الله العظمی وحید خراسانی ضمن انتقاد شدید از این فیلم، تهدید کرد که اگر این اثر پخش شود از هر آنچه گفته شود و پیش آید معذور است. آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی هم ضمن انتقاد از این فیلم گفت: آیا قرار است سازمان سینمایی قداست مقدّسات را بشکند؟ از این دست اعتراضات از طرف مداحانی چون منصور ارضی، عبدالرضا هلالی و مجید بنی‌فاطمه نیز رخ داد. به جمع این معترضان باید حضرات آیات محمدعلی علوی گرگانی و مرتضی مقتدایی، مدیر شورای عالی حوزه علمیه قم را هم اضافه کرد.
در چنین فضایی وزیر ارشاد و رئیس سازمان سینمایی پشت فیلم ایستادند. علی جنتی روز یکشنبه (۱۸ مردادماه) در جمع خبرنگاران در پاسخ به سؤالی درباره وضعیت اکران فیلم «رستاخیز» گفت: این فیلم حتماً اکران خواهد شد، اما نظرات مراجع عظام نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
وی با اشاره به اینکه درویش، کارگردان فیلم شخصاً این اثر را در بیوت مختلف مراجع نمایش و اصلاحات مختلفی روی آن انجام داده است، افزود: به دنبال این هستیم که فیلم در وضعیت و زمان مناسب اکران شود.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با تاکید بر اینکه خود وی بیشترین کمک را چه در زمان تولید و چه در زمان اکران به فیلم «رستاخیز» کرده است، بیان کرد: حتی در رایزنی با وزرای مختلف خواسته‌ام تا دی وی دی این فیلم را پیش خرید کنند و در اختیار کارمندان خود قرار دهند.
جنتی اظهار کرد: «رستاخیز» از فیلم‌های بسیار ارزشمند سینمای ایران است و قطعاً باید اکران شود.
اظهارنظر رئیس سازمان سینمایی نسبت به فیلم «رستاخیز»
رئیس سازمان سینمایی نیز در اظهارنظری که ۲۳ تیرماه انجام داده بود، بیان کرد: درویش در تمام مراحل ساخت فیلم از نگارش فیلمنامه تا ساخت، در تماس با علما و روحانیون بود. به هر حال ساخت فیلم دینی کاری بسیار حساس و دشوار است و به‌رغم همه احتیاط‌ها همواره می‌تواند قربانی رویدادها و تفسیرها و برداشت‌های گوناگون شود.
وی برخود چکشی گروهی با فیلمسازان دینی همچون درویش را برای سینمای ایران بسیار مضر دانست و افزود: کم نیستند فیلمسازانی که به همین دلایل از ورود به این عرصه‌ها پرهیز می‌کنند و نگرانی اصلی ما از برخوردهایی است که با این دست فیلم‌ها می‌شود؛ این است که هزینه ساخت فیلم دینی آنقدر بالا می‌رود که کسی جرئت نمی‌کند به این عرصه‌ها ورود پیدا کند. در نتیجه معارف دینی از یک امکان بسیار اثرگذار یعنی سینما در عمل محروم خواهد ماند.
ایوبی با اشاره به اینکه بسیاری از علما نیز مخالف این گونه برخوردها هستند، افزود: سال گذشته که به محضر مرجع عالیقدر، حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی شرف‌یاب شدم، معظم‌له نیز این نگرانی را تأیید فرمودند و از برخورد حزبی و تسویه حساب‌های سیاسی در این عرصه‌ها بسیار نگران بودند.
ایوبی با اشاره به استقبال از این فیلم در جشنواره فیلم فجر و نمایش‌های پس از آن گفت: نمایش این فیلم بازتاب‌های فراوانی داشت. البته ما یقین داریم که برخی از گروه‌های سیاسی و به‌ویژه رقیبان سازمان سینمایی آتش‌بیار معرکه بودند و با بزرگ‌نمایی برخی از نقدها، ستم بزرگی را در حق محبان اهل بیت(ع) و عاشقان حسینی کردند که خودشان می‌دانند و خدای خودشان.
وی با بیان اینکه امام حسین (ع) مظلوم بود و محبان و عاشقانش هم با قبول این مظلومیت وارد این عرصه‌ها می‌شوند. به هر حال سال گذشته مجموعه‌ای از نقدها مطرح شد، با اشاره به اینکه به محض آنکه زمزمه‌های مخالفت با فیلم را شنیدم به دیدار مراجع رفتم، افزود: بنده بلافاصله به قم و مشهد رفتم و خدمت برخی از علما و فضلا و مراجع شرف‌یاب شدم و همه نظرات آیات عظام و علما را جمع‌آوری و آنها را به سازندگان فیلم منتقل کردم. کارگردان و تهیه‌کننده فیلم نیز با کمال میل و با اعتقاد و احترام، همه این نظرات را در فیلم اعمال کرد.
ایوبی ادامه داد: در ادامه حتی درویش از شخصیت‌های شناخته شده دینی دعوت کرد تا بار دیگر با نگاه نقادانه فیلم را بازبینی کنند و در نتیجه نظرات دیگری هم علاوه بر آنچه که جمع‌آوری شده بود، ارائه و همه این اصلاحات انجام شد. در نتیجه فیلم سه ساعته رستاخیز ۴۰ دقیقه کمتر شد. این اقدام درویش و علیقلی‌زاده (تهیه‌کننده) نشان‌دهنده اوج توجه‌شان به احساسات جامعه دینی و به‌ویژه علما و روحانیون است و ما باید قدرشناس این رفتار فروتنانه و از روی تدین آنها باشیم.
رئیس سازمان سینمایی درباره انتقادات گروه‌های تندرو درباره نمایش چهره حضرت عباس (ع) گفت: نمایش چهره قمر بنی هاشم (ع) در فیلم براساس فتاوی متقن است. سازندگان فیلم به عنوان مقلدین متدین برای این اقدام خود حجت شرعی دارند و به فتوای مرجع خویش عمل کردند، البته از افتخارات تشیع وجود فتاوی مختلف و آزادی متدینین در عملِ به فتوای مرجع خویش است.
وی ادامه داد: این تکثر رفتار متدین‌ها در تشیع امری پذیرفته شده و متداول است. مثلاً گاه در یک شهر جمعی از مومنان روزه هستند و جمع دیگر روزه خود را به عنوان عید فطر افطار می‌کنند و این افطار به هیچ وجه اسائه ادب به دیدگاه مرجع دیگر قلمداد نمی‌شود.
رئیس سازمان سینمایی تاکید کرد: حتی صدور پروانه نمایش فیلم در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم پس از بازبینی و کسب اطمینان از انجام همه اصلاحات، با حجیت شرعی و براساس فتوای معتبر صورت گرفته است.
وی در انتهای سخنانش بیان کرد: اگر می‌خواهیم حماسه حسینی را به جهان معرفی کنیم، زبان گویای سینما بهترین راه است. فیلم «رستاخیز» می‌تواند پیام عاشورا را به زبان تصویر به همه جهان برساند.
دیدگاه محسن مومنی شریف نسبت به «رستاخیز»
دیگر اظهارنظر مثبت پیرامون این فیلم مربوط به گفته‌های محسن مومنی شریف، رئیس حوزه هنری است. وی درباره این فیلم چنین اظهار نظر کرده است: این اثر به عقیده من اثری زیبا بود که با استانداردهای روز سینمای جهان همخوانی داشت. خوشا به سعادت افرادی که هنرشان با عاشورا گره خورده است. در این راستا باید به سینمای ایران بابت تولید کاری نظیر «رستاخیز» تبریک گفت که توانسته برای سینمای ما مباهات به همراه بیاورد، حتی می‌توانم بگویم که این فیلم نشان دهنده بلوغ سینمای ایران است.
مومنی ادامه داد: این فیلم در زمانی تولید می‌شود که حرکت‌هایی در جهان به اسم اسلام انجام می‌شود که هیچ نشانی از اسلام را نمی‌توان در آن یافت. مسئله‌ای که امام (ره) هم به روی آن تاکید داشته و از آن به عنوان اسلام آمریکایی نام می‌بردند. در این کار چهره این دست مسلمانان مشخص می‌شود. نزدیک به ۱۰ سال برای ساخت این فیلم زمان صرف شد، برای همین جا دارد به احمدرضا درویش بابت این تلاش تبریک بگویم، هر چند که ۴۰ دقیقه از زمان این فیلم کاسته شده است.
مومنی تاکید کرد: اگر ما در این زمینه منفعل باشیم، دلیلی نیست تا دیگران هم در این حوزه کاری تولید نکنند. برای همین برای اینکه بتوانیم حرف خود را به گوش تمام جهان برسانیم باید از سینما به بهترین نحو ممکن برای رساندن پیام‌مان به گوش جهانیان بهره ببریم. «رستاخیز» قدم ابتدایی است که در ادامه باید با جدیت پیگیری شود. در انتها آرزو دارم با حمایت از فیلم‌هایی چون «رستاخیز» این موقعیت را فراهم آوریم تا این دست تولیدات باز هم تولید شوند، زیرا اگر این گونه نشود باید در ادامه شاهد فیلم‌های سخیفی باشیم که گه‌گاهی روی پرده می‌روند و تنها مثلث‌های عشقی را روایت می‌کنند.
در کنار این اظهارنظرهای مثبت نسبت به فیلم، برخی از سینماگران یا مسئولان سابق سازمان سینمایی هم نسبت به فیلم اعتراضاتی داشتند که در این گزارش بخشی از آنها آورده می‌شود.
جمال شورجه، کارگردان سینما و تلویزیون در گفت‌و‌گو با ایکنا درباره شرایط فیلمسازی در حوزه عاشورا چنین اظهار نظر کرده است: به طور یقین فیلمسازی که می‌خواهد در حوزه تاریخ اسلام به ویژه ائمه(ع) کار کند، در وهله اول باید خود را مکلف بداند که حرمت‌ها را در این عرصه حفظ کند، زیرا وقتی ما خود را پایبند به حفظ حرمت‌ها بدانیم دیگر به خود اجازه نخواهیم داد که برخی تصویرسازی‌ها را در سینما داشته باشیم، بنابراین می‌توان در ساخت فیلمی که محور در آن پیامبر (ص) و امامان هستند به گونه‌ای کار کرد که احتیاج نباشد سیمای آنها را نشان داد. برای رسیدن به این خواسته هم راه‌های مختلفی وجود دارد و آن نیز اینکه داستان از زبان اصحاب و یاران روایت شود، اتفاقی که در سریال «مختارنامه» به خوبی رخ داد، چون قیام عاشورا به نحوی تصویر شد که هم عظمت آن حفظ شد هم اینکه بی‌احترامی صورت نگرفت. نکته دیگر اینکه ما در ساخت کارهای مورد نظر ابتدا باید از علما و مراجع اجازه‌های لازم را دریافت کنیم، البته اجازه اصلی را باید از طرف خود کسانی که می‌خواهیم درباره‌شان فیلمسازی کنیم، بگیریم.
شورجه اضافه کرد: بحث را نمی‌خواهم زیاد اعتقادی و احساسی کنم، اما همین اندازه می‌‌گویم وقتی بخواهیم فیلمی درباره اباعبدالله(ع) بسازیم، باید به طریقی این اجازه از طرف خود ایشان صادر شود. برای درک بهتر موضوع مثالی می‌زنم، چند سال پیش در عراق یکی از ثروتمندان آنجا به من و فرج‌الله سلحشور پیشنهاد کرد که فیلمی درباره عاشورا با سرمایه وی بسازیم که سلحشور در جواب گفت برای پرداختن به این موضوع شرایط و اذن لازم است که فعلاً در اختیار وی نیست. وقتی فیلمسازی چون سلحشور که یک هنرمند قرآنی است چنین حرفی می‌زند، تکلیف دیگران کاملاً مشخص است.
وی درباره انگیزه فیلمسازی در این حوزه (عاشورا) تصریح کرد: باید این مهم را در نظر داشت تا زمانی که برای ساخت فیلمی که محورش ائمه است، هدف الهی نباشد، آن کار به دستاوردهای لازم دست نخواهد یافت. منظور این است که برای این چنین کارهایی نباید کارگردان از شخصیت ائمه بهره برد تا خودش را مطرح کند، بلکه باید تنها هدف و انگیزه‌اش کاری در جهت تبلیغ ارزش‌های دینی و انقلابی باشد، چون اگر این گونه نباشد در شخصیت‌پردازی ناموفق خواهد بود و به نوعی به موضوع نیز آسیب خواهد رساند.
شورجه در پاسخ به این سؤال که آیا برای ساخت فیلمی درباره امام حسین (ع) تنها باید به نظر مرجع تقلید خود اکتفا کرد یا خیر، گفت: چون فیلم یک موضوع شخصی نیست و موضوعی که در آن مطرح می‌شود میلیون‌ها بیننده دارد، باید نظرات مختلف را در این زمینه مد نظر داشت. نکته دیگر این است که از امتیازات بزرگ تشیع آنکه برخلاف تکفیری‌ها تعدد نظر وجود دارد و هر عالمی ممکن است درباره موضوعی دینی نظر خاص داشته باشد، برای همین لازم است که وقتی فیلمی می‌خواهیم درباره امام حسین(ع) بسازیم، مطابق فرموده مقام معظم رهبری که تاکید کرده‌اند نظر علما مورد توجه قرار گیرد، نظر اکثر علما را مد نظر داشته باشیم. در انتها سرمایه‌ای که برای ساخت این کارها فراهم می‌شود هم بسیار حائز اهمیت است چون باید بدانیم فیلمی که قرار است درباره امام حسین (ع) ساخته شود، پولش از کجا آمده، زیرا شبهه داشتن در این زمینه به کار لطمه بسیار خواهد زد.
یادداشت اعتراضی مدیر دارالقرآن علامه طباطبایی (رض) نسبت به فیلم «رستاخیز»
نقد دیگر نسبت به «رستاخیز» از سوی مرتضی نجفی قدسی، مدیر دارالقرآن علامه طباطبایی(رض) به عمل آمد. وی یادداشتی در این زمینه به رشته تحریر درآورد که بخشی از آن را در این گزارش می‌آوریم.
«کُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنسَکًا هُمْ نَاسِکُوهُ فَلَا یُنَازِعُنَّکَ فِی الْأَمْرِ وَادْعُ إِلَی رَبِّکَ إِنَّکَ لَعَلَی هُدًی مُّسْتَقِیمٍ(سورۀ حج، آیه ۶۷)؛ خدای متعال میفرماید برای هر امتی شریعت و مذهبی قرار دادیم تا به آن عمل کنند، پس نباید کسی در امر دین با تو (ای پیامبر) به ستیزه بر‌خیزد و تو (مردم را) به سوی پروردگار دعوت کن که تو قطعاً بر هدایت و راه مستقیم قرار داری».
«در پی بیانیه سازمان سینمایی مبنی بر تعویق اکران فیلم «رستاخیز» تا تأمین نظر علماء و مراجع عظام تقلید که بسیار کار شایسته و درخور تحسینی بود، متاسفانه برخی این رویکرد دولت محترم را بر نتافتند و در اظهارنظرهایی ستیزه‌جویانه به مخالفت برخاستند و حتی در اظهاراتی بی ادبانه مخالفان این فیلم را به جهالت متهم کردند و به انحای مختلف به وزارت ارشاد و ریاست جمهوی فشار می‌آورند که تعویق فیلم را ملغی اعلام کند و در حقیقت میخواهند با این فضاسازی‌ها دولت را به نحوی در مقابل مرجعیت قرار دهند.
آنچه که مبرهن است مراجع عظام تقلید بر اساس وظیفه دینی و حفظ حرمت اهل بیت(ع) با توجه به محتوای فیلم «رستاخیز» و ایرادات وارده به آن و مخصوصاً راجع به تصویرسازی و نمایاندن چهره‌های اهل بیت امام حسین(ع) و به ویژه حضرت ابوالفضل العباس(ع) و یا حضرت علی‌اکبر(ع) بیاناتی و یا مکتوباتی در تنویر افکار عمومی و اطلاع جامعۀ دینی و مقلدان در منع این کار و جایز ندانستن آن مطرح فرمودهاند و موضوع اختصاص به یک یا دو نفر هم ندارد و قاطبۀ آنان را شامل می‌شود و آنانی هم که بلا اشکال دانستهاند این جواز را منوط به آن کرده‌اند که موجب وهن نباشد و مسلماً این شرط به این آسانی محقق نمی‌شود، پس بنابراین هیچ جوازی بر این موضوع نیست و تهیه‌کنندگان این فیلم نباید بیش از این بر انجام این‌کار مقاومت کنند.
این تصوّر باطلی است که برخی فکر می‌کنند می‌توانند در این کشور اسلامی از مرجعیت عبور کنند! رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌الله خامنهای (مدظله العالی) همواره بر حفظ حرمت مراجع معظم تقلید تأکید داشتند و هیچ دولتی هم توان تقابل با مرجعیت را ندارد و اگر هم زمانی و افرادی چنین قصدی و ارادهای داشته‌اند، عِرض خود را بردند!
بنابراین اکران فیلم «رستاخیز» هیچ راه حلی جز اصلاح موارد مورد درخواست مراجع معظم تقلید را ندارد و مشخصاً تصویر چهرۀ حضرت ابوالفضل (ع) بایستی به شکلی نامعلوم و نورانی نشان داده شود و تصویری به عنوان سیمای حضرت ایشان مطرح نگردد و همۀ این تأکیدها برای حفظ حرمت مقام و عظمت حضرت عباس (ع) است که تمام اولیای الهی در پیشگاه با عظمت او سر تعظیم فرود می‌آورند.
به هر حال مراجع معظم تقلید واکنش صریحی داشته‌اند و این کار را نه تنها جایز ندانسته، بلکه در حکم شکستن قداست مقدسات و عبور از خط قرمزها می‌دانند، پس بنابراین عوامل و تهیه‌کنندگان این فیلم وقت خود را بیهوده تلف نکرده و فکر هم نکنند که با زمان خریدن، این مشکل حل می‌شود! مراجع معظم خود را پاسدار حریم اهل بیت (ع) می‌دانند و مردم مسلمان هم تبعیت از آنان را بر خود فرض و واجب میشمرند.
برخی هم گفتهاند چون مجوز این فیلم را وزارت ارشاد صادر کرده است، باید پای حرف خود بایستد و عدول نکند که این حرف هم واقعاً منطقی نیست، یعنی اگر وزارتخانهای پی ببرد که مجوز نادرستی صادر کرده است، هیچ‌وقت نباید درصدد جبران برآید و اصلاح کند، این انتظار نابجایی است و البته در گذشته هم مسبوق به سابقه بوده و این طور نیست که چنین مسئله‌ای برای اولین بار رخ داده باشد.»
تمام حاشیه‌های به عمل آمده برای فیلم سبب شد تا عوامل فیلم «رستاخیز» در تاریخ ۳۰ تیر ۱۳۹۴ با هدف رفع مشکل اکران، نامه‌ای را به حجت‌الاسلام حسن روحانی، رییس جمهوری ایران بنویسند. در بخشی از این نامه آمده است: «اقدام تاسف‌بار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در توقف اکران عمومی فیلم سینمایی «رستاخیز»، موجب حیرت و پرسش‌های فراوان درباره این اقدام مغایر با تدبیر و روندهای قانونی، حقوقی و شرعی شده و دامنه آن در افکار عمومی داخلی و خارجی در حال گسترده شدن است.»
«قمه‌زنی» برای اعتراض به فیلم «رستاخیز»
اما این اواخر تصاویری در فضای مجازی پخش شد که در آن زنی برای اعتراض به اکران فیلم «رستاخیز» اقدام به قمه‌زنی کرده است، البته اینکه فعل قمه‌زنی حرام اعلام شده، امری کاملاً مشهود است، اما اینکه چنین فردی چگونه این اجازه را به خود می‌دهد که در یک هیئت عزاداری اقدام به انجام این کار کند، موضوعی است که باید ریشه‌یابی شود تا سرمنشأ این اقدام شناسایی شود، اما باید دولتمردان حتماً نگاهی دقیق به موضوع داشته باشند، همچنین سازمان حفاظت و اطلاعات به عنوان سربازان امام زمان (عج) می‌بایست سیاستی را پیش گیرند تا ریشه‌های این قبیل اقدامات شناسایی شود؛ اقداماتی که به نوعی ریشه در گرایشات شیعیان انگلیسی دارد و رواج آن، آسیب‌های بسیار جدی به همراه خواهد داشت.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره این اقدام (قمه‌زنی) پس از اکران فیلم «رستاخیز» تصریح کرد: این اقدامات را افراد مذهبی انجام نداده‌اند. تظاهرات و جمع شدن مقابل وزارت ارشاد و سینماها کار رقیبان سینمایی این فیلم است. چون در هر صنفی رقابت وجود دارد. این افراد خیلی هم انگیزه مذهبی نداشتند. عده‌ای از همین افراد در ماه مبارک رمضان و در ملأ عام به خوردن ساندویچ اقدام کرده‌اند. در شبکه‌‌های اجتماعی هم فیلم‌هایی دست به دست می‌چرخند که قمه زدن یک خانم را نشان می‌داد که اصلاً معلوم نبود در کجا و برای چه زمان و موقعیتی بوده است. شاید برای ایام محرم بوده که به این موضوع نسبت داده‌اند.
این گزارش سعی کرد نظری اجمالی به آنچه در این چند وقت بر فیلم «رستاخیز» گذشته داشته باشد، البته مسلماً این حواشی پیرامون این فیلم ادامه خواهد داشت و کسی هنوز نمی‌داند چه اتفاقی قرار است برای فیلم روی دهد. برای همین بهتر است دعا کنیم اتفاقی روی دهد که به واسطه آن به برافراشته شدن پرچم عاشورا کمک کند، زیرا قیام کربلا پیامی دارد برای جهانیان که باید به گوش همه رسانده شود. «به امید آن روز».
این فیلم در نهایت برای اولین بار به صورت خصوصی، دوم دی ۱۳۹۲ در سینما فرهنگ برای برخی از اعضای دولت اکران شد و سپس در ۱۶ بهمن ۹۲ در کاخ جشنوارهٔ فجر همزمان با برگزاری سی‌و‌دومین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد. «رستاخیز» در همان دوره از جشنواره در ۱۱ بخش نامزد دریافت سیمرغ بلورین شد که در ۸ بخش از جمله بهترین فیلم و بهترین کارگردانی توانست سیمرغ بلورین را از آن خود کند، اما این شروع خوب برای فیلم با حواشی مختلفی همراه شد، زیرا اعتراضاتی که پیرامون فیلم به وجود آمد موجب شد، این فیلم به پرده سینما راه پیدا نکند، البته با اصلاحات انجام شده کارگردان و کم شدن ۴۰ دقیقه از فیلم، تنها یک روز مجوز نمایش پیدا کرد، ولی باز هم به دلیل اعتراضاتی که انجام شد به ویژه تجمع اعتراض‌آمیز عده‌ای از مردم مقابل وزارت ارشاد در اولین روز نمایش «رستاخیز»، این فیلم از پرده پایین کشیده شد.
آغاز اعتراضات نسبت به فیلم «رستاخیز»
اولین اعتراضات که به این فیلم شد از سوی برخی از علما صورت گرفت. آنها معتقد بودند به دلیل نشان دادن چهره حضرت ابوالفضل (ع) و نحوه روایت قیام کربلا این فیلم توهین به مقدسات است. آیت‌الله العظمی وحید خراسانی ضمن انتقاد شدید از این فیلم، تهدید کرد که اگر این اثر پخش شود از هر آنچه گفته شود و پیش آید معذور است. آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی هم ضمن انتقاد از این فیلم گفت: آیا قرار است سازمان سینمایی قداست مقدّسات را بشکند؟ از این دست اعتراضات از طرف مداحانی چون منصور ارضی، عبدالرضا هلالی و مجید بنی‌فاطمه نیز رخ داد. به جمع این معترضان باید حضرات آیات محمدعلی علوی گرگانی و مرتضی مقتدایی، مدیر شورای عالی حوزه علمیه قم را هم اضافه کرد.
در چنین فضایی وزیر ارشاد و رئیس سازمان سینمایی پشت فیلم ایستادند. علی جنتی روز یکشنبه (۱۸ مردادماه) در جمع خبرنگاران در پاسخ به سؤالی درباره وضعیت اکران فیلم «رستاخیز» گفت: این فیلم حتماً اکران خواهد شد، اما نظرات مراجع عظام نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
وی با اشاره به اینکه درویش، کارگردان فیلم شخصاً این اثر را در بیوت مختلف مراجع نمایش و اصلاحات مختلفی روی آن انجام داده است، افزود: به دنبال این هستیم که فیلم در وضعیت و زمان مناسب اکران شود.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با تاکید بر اینکه خود وی بیشترین کمک را چه در زمان تولید و چه در زمان اکران به فیلم «رستاخیز» کرده است، بیان کرد: حتی در رایزنی با وزرای مختلف خواسته‌ام تا دی وی دی این فیلم را پیش خرید کنند و در اختیار کارمندان خود قرار دهند.
جنتی اظهار کرد: «رستاخیز» از فیلم‌های بسیار ارزشمند سینمای ایران است و قطعاً باید اکران شود.
اظهارنظر رئیس سازمان سینمایی نسبت به فیلم «رستاخیز»
رئیس سازمان سینمایی نیز در اظهارنظری که ۲۳ تیرماه انجام داده بود، بیان کرد: درویش در تمام مراحل ساخت فیلم از نگارش فیلمنامه تا ساخت، در تماس با علما و روحانیون بود. به هر حال ساخت فیلم دینی کاری بسیار حساس و دشوار است و به‌رغم همه احتیاط‌ها همواره می‌تواند قربانی رویدادها و تفسیرها و برداشت‌های گوناگون شود.
وی برخود چکشی گروهی با فیلمسازان دینی همچون درویش را برای سینمای ایران بسیار مضر دانست و افزود: کم نیستند فیلمسازانی که به همین دلایل از ورود به این عرصه‌ها پرهیز می‌کنند و نگرانی اصلی ما از برخوردهایی است که با این دست فیلم‌ها می‌شود؛ این است که هزینه ساخت فیلم دینی آنقدر بالا می‌رود که کسی جرئت نمی‌کند به این عرصه‌ها ورود پیدا کند. در نتیجه معارف دینی از یک امکان بسیار اثرگذار یعنی سینما در عمل محروم خواهد ماند.
ایوبی با اشاره به اینکه بسیاری از علما نیز مخالف این گونه برخوردها هستند، افزود: سال گذشته که به محضر مرجع عالیقدر، حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی شرف‌یاب شدم، معظم‌له نیز این نگرانی را تأیید فرمودند و از برخورد حزبی و تسویه حساب‌های سیاسی در این عرصه‌ها بسیار نگران بودند.
ایوبی با اشاره به استقبال از این فیلم در جشنواره فیلم فجر و نمایش‌های پس از آن گفت: نمایش این فیلم بازتاب‌های فراوانی داشت. البته ما یقین داریم که برخی از گروه‌های سیاسی و به‌ویژه رقیبان سازمان سینمایی آتش‌بیار معرکه بودند و با بزرگ‌نمایی برخی از نقدها، ستم بزرگی را در حق محبان اهل بیت(ع) و عاشقان حسینی کردند که خودشان می‌دانند و خدای خودشان.
وی با بیان اینکه امام حسین (ع) مظلوم بود و محبان و عاشقانش هم با قبول این مظلومیت وارد این عرصه‌ها می‌شوند. به هر حال سال گذشته مجموعه‌ای از نقدها مطرح شد، با اشاره به اینکه به محض آنکه زمزمه‌های مخالفت با فیلم را شنیدم به دیدار مراجع رفتم، افزود: بنده بلافاصله به قم و مشهد رفتم و خدمت برخی از علما و فضلا و مراجع شرف‌یاب شدم و همه نظرات آیات عظام و علما را جمع‌آوری و آنها را به سازندگان فیلم منتقل کردم. کارگردان و تهیه‌کننده فیلم نیز با کمال میل و با اعتقاد و احترام، همه این نظرات را در فیلم اعمال کرد.
ایوبی ادامه داد: در ادامه حتی درویش از شخصیت‌های شناخته شده دینی دعوت کرد تا بار دیگر با نگاه نقادانه فیلم را بازبینی کنند و در نتیجه نظرات دیگری هم علاوه بر آنچه که جمع‌آوری شده بود، ارائه و همه این اصلاحات انجام شد. در نتیجه فیلم سه ساعته رستاخیز ۴۰ دقیقه کمتر شد. این اقدام درویش و علیقلی‌زاده (تهیه‌کننده) نشان‌دهنده اوج توجه‌شان به احساسات جامعه دینی و به‌ویژه علما و روحانیون است و ما باید قدرشناس این رفتار فروتنانه و از روی تدین آنها باشیم.
رئیس سازمان سینمایی درباره انتقادات گروه‌های تندرو درباره نمایش چهره حضرت عباس (ع) گفت: نمایش چهره قمر بنی هاشم (ع) در فیلم براساس فتاوی متقن است. سازندگان فیلم به عنوان مقلدین متدین برای این اقدام خود حجت شرعی دارند و به فتوای مرجع خویش عمل کردند، البته از افتخارات تشیع وجود فتاوی مختلف و آزادی متدینین در عملِ به فتوای مرجع خویش است.
وی ادامه داد: این تکثر رفتار متدین‌ها در تشیع امری پذیرفته شده و متداول است. مثلاً گاه در یک شهر جمعی از مومنان روزه هستند و جمع دیگر روزه خود را به عنوان عید فطر افطار می‌کنند و این افطار به هیچ وجه اسائه ادب به دیدگاه مرجع دیگر قلمداد نمی‌شود.
رئیس سازمان سینمایی تاکید کرد: حتی صدور پروانه نمایش فیلم در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم پس از بازبینی و کسب اطمینان از انجام همه اصلاحات، با حجیت شرعی و براساس فتوای معتبر صورت گرفته است.
وی در انتهای سخنانش بیان کرد: اگر می‌خواهیم حماسه حسینی را به جهان معرفی کنیم، زبان گویای سینما بهترین راه است. فیلم «رستاخیز» می‌تواند پیام عاشورا را به زبان تصویر به همه جهان برساند.
دیدگاه محسن مومنی شریف نسبت به «رستاخیز»
دیگر اظهارنظر مثبت پیرامون این فیلم مربوط به گفته‌های محسن مومنی شریف، رئیس حوزه هنری است. وی درباره این فیلم چنین اظهار نظر کرده است: این اثر به عقیده من اثری زیبا بود که با استانداردهای روز سینمای جهان همخوانی داشت. خوشا به سعادت افرادی که هنرشان با عاشورا گره خورده است. در این راستا باید به سینمای ایران بابت تولید کاری نظیر «رستاخیز» تبریک گفت که توانسته برای سینمای ما مباهات به همراه بیاورد، حتی می‌توانم بگویم که این فیلم نشان دهنده بلوغ سینمای ایران است.
مومنی ادامه داد: این فیلم در زمانی تولید می‌شود که حرکت‌هایی در جهان به اسم اسلام انجام می‌شود که هیچ نشانی از اسلام را نمی‌توان در آن یافت. مسئله‌ای که امام (ره) هم به روی آن تاکید داشته و از آن به عنوان اسلام آمریکایی نام می‌بردند. در این کار چهره این دست مسلمانان مشخص می‌شود. نزدیک به ۱۰ سال برای ساخت این فیلم زمان صرف شد، برای همین جا دارد به احمدرضا درویش بابت این تلاش تبریک بگویم، هر چند که ۴۰ دقیقه از زمان این فیلم کاسته شده است.
مومنی تاکید کرد: اگر ما در این زمینه منفعل باشیم، دلیلی نیست تا دیگران هم در این حوزه کاری تولید نکنند. برای همین برای اینکه بتوانیم حرف خود را به گوش تمام جهان برسانیم باید از سینما به بهترین نحو ممکن برای رساندن پیام‌مان به گوش جهانیان بهره ببریم. «رستاخیز» قدم ابتدایی است که در ادامه باید با جدیت پیگیری شود. در انتها آرزو دارم با حمایت از فیلم‌هایی چون «رستاخیز» این موقعیت را فراهم آوریم تا این دست تولیدات باز هم تولید شوند، زیرا اگر این گونه نشود باید در ادامه شاهد فیلم‌های سخیفی باشیم که گه‌گاهی روی پرده می‌روند و تنها مثلث‌های عشقی را روایت می‌کنند.
در کنار این اظهارنظرهای مثبت نسبت به فیلم، برخی از سینماگران یا مسئولان سابق سازمان سینمایی هم نسبت به فیلم اعتراضاتی داشتند که در این گزارش بخشی از آنها آورده می‌شود.
جمال شورجه، کارگردان سینما و تلویزیون در گفت‌و‌گو با ایکنا درباره شرایط فیلمسازی در حوزه عاشورا چنین اظهار نظر کرده است: به طور یقین فیلمسازی که می‌خواهد در حوزه تاریخ اسلام به ویژه ائمه(ع) کار کند، در وهله اول باید خود را مکلف بداند که حرمت‌ها را در این عرصه حفظ کند، زیرا وقتی ما خود را پایبند به حفظ حرمت‌ها بدانیم دیگر به خود اجازه نخواهیم داد که برخی تصویرسازی‌ها را در سینما داشته باشیم، بنابراین می‌توان در ساخت فیلمی که محور در آن پیامبر (ص) و امامان هستند به گونه‌ای کار کرد که احتیاج نباشد سیمای آنها را نشان داد. برای رسیدن به این خواسته هم راه‌های مختلفی وجود دارد و آن نیز اینکه داستان از زبان اصحاب و یاران روایت شود، اتفاقی که در سریال «مختارنامه» به خوبی رخ داد، چون قیام عاشورا به نحوی تصویر شد که هم عظمت آن حفظ شد هم اینکه بی‌احترامی صورت نگرفت. نکته دیگر اینکه ما در ساخت کارهای مورد نظر ابتدا باید از علما و مراجع اجازه‌های لازم را دریافت کنیم، البته اجازه اصلی را باید از طرف خود کسانی که می‌خواهیم درباره‌شان فیلمسازی کنیم، بگیریم.
شورجه اضافه کرد: بحث را نمی‌خواهم زیاد اعتقادی و احساسی کنم، اما همین اندازه می‌‌گویم وقتی بخواهیم فیلمی درباره اباعبدالله(ع) بسازیم، باید به طریقی این اجازه از طرف خود ایشان صادر شود. برای درک بهتر موضوع مثالی می‌زنم، چند سال پیش در عراق یکی از ثروتمندان آنجا به من و فرج‌الله سلحشور پیشنهاد کرد که فیلمی درباره عاشورا با سرمایه وی بسازیم که سلحشور در جواب گفت برای پرداختن به این موضوع شرایط و اذن لازم است که فعلاً در اختیار وی نیست. وقتی فیلمسازی چون سلحشور که یک هنرمند قرآنی است چنین حرفی می‌زند، تکلیف دیگران کاملاً مشخص است.
وی درباره انگیزه فیلمسازی در این حوزه (عاشورا) تصریح کرد: باید این مهم را در نظر داشت تا زمانی که برای ساخت فیلمی که محورش ائمه است، هدف الهی نباشد، آن کار به دستاوردهای لازم دست نخواهد یافت. منظور این است که برای این چنین کارهایی نباید کارگردان از شخصیت ائمه بهره برد تا خودش را مطرح کند، بلکه باید تنها هدف و انگیزه‌اش کاری در جهت تبلیغ ارزش‌های دینی و انقلابی باشد، چون اگر این گونه نباشد در شخصیت‌پردازی ناموفق خواهد بود و به نوعی به موضوع نیز آسیب خواهد رساند.
شورجه در پاسخ به این سؤال که آیا برای ساخت فیلمی درباره امام حسین (ع) تنها باید به نظر مرجع تقلید خود اکتفا کرد یا خیر، گفت: چون فیلم یک موضوع شخصی نیست و موضوعی که در آن مطرح می‌شود میلیون‌ها بیننده دارد، باید نظرات مختلف را در این زمینه مد نظر داشت. نکته دیگر این است که از امتیازات بزرگ تشیع آنکه برخلاف تکفیری‌ها تعدد نظر وجود دارد و هر عالمی ممکن است درباره موضوعی دینی نظر خاص داشته باشد، برای همین لازم است که وقتی فیلمی می‌خواهیم درباره امام حسین(ع) بسازیم، مطابق فرموده مقام معظم رهبری که تاکید کرده‌اند نظر علما مورد توجه قرار گیرد، نظر اکثر علما را مد نظر داشته باشیم. در انتها سرمایه‌ای که برای ساخت این کارها فراهم می‌شود هم بسیار حائز اهمیت است چون باید بدانیم فیلمی که قرار است درباره امام حسین (ع) ساخته شود، پولش از کجا آمده، زیرا شبهه داشتن در این زمینه به کار لطمه بسیار خواهد زد.
یادداشت اعتراضی مدیر دارالقرآن علامه طباطبایی (رض) نسبت به فیلم «رستاخیز»
نقد دیگر نسبت به «رستاخیز» از سوی مرتضی نجفی قدسی، مدیر دارالقرآن علامه طباطبایی(رض) به عمل آمد. وی یادداشتی در این زمینه به رشته تحریر درآورد که بخشی از آن را در این گزارش می‌آوریم.
«کُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنسَکًا هُمْ نَاسِکُوهُ فَلَا یُنَازِعُنَّکَ فِی الْأَمْرِ وَادْعُ إِلَی رَبِّکَ إِنَّکَ لَعَلَی هُدًی مُّسْتَقِیمٍ(سورۀ حج، آیه ۶۷)؛ خدای متعال میفرماید برای هر امتی شریعت و مذهبی قرار دادیم تا به آن عمل کنند، پس نباید کسی در امر دین با تو (ای پیامبر) به ستیزه بر‌خیزد و تو (مردم را) به سوی پروردگار دعوت کن که تو قطعاً بر هدایت و راه مستقیم قرار داری».
«در پی بیانیه سازمان سینمایی مبنی بر تعویق اکران فیلم «رستاخیز» تا تأمین نظر علماء و مراجع عظام تقلید که بسیار کار شایسته و درخور تحسینی بود، متاسفانه برخی این رویکرد دولت محترم را بر نتافتند و در اظهارنظرهایی ستیزه‌جویانه به مخالفت برخاستند و حتی در اظهاراتی بی ادبانه مخالفان این فیلم را به جهالت متهم کردند و به انحای مختلف به وزارت ارشاد و ریاست جمهوی فشار می‌آورند که تعویق فیلم را ملغی اعلام کند و در حقیقت میخواهند با این فضاسازی‌ها دولت را به نحوی در مقابل مرجعیت قرار دهند.
آنچه که مبرهن است مراجع عظام تقلید بر اساس وظیفه دینی و حفظ حرمت اهل بیت(ع) با توجه به محتوای فیلم «رستاخیز» و ایرادات وارده به آن و مخصوصاً راجع به تصویرسازی و نمایاندن چهره‌های اهل بیت امام حسین(ع) و به ویژه حضرت ابوالفضل العباس(ع) و یا حضرت علی‌اکبر(ع) بیاناتی و یا مکتوباتی در تنویر افکار عمومی و اطلاع جامعۀ دینی و مقلدان در منع این کار و جایز ندانستن آن مطرح فرمودهاند و موضوع اختصاص به یک یا دو نفر هم ندارد و قاطبۀ آنان را شامل می‌شود و آنانی هم که بلا اشکال دانستهاند این جواز را منوط به آن کرده‌اند که موجب وهن نباشد و مسلماً این شرط به این آسانی محقق نمی‌شود، پس بنابراین هیچ جوازی بر این موضوع نیست و تهیه‌کنندگان این فیلم نباید بیش از این بر انجام این‌کار مقاومت کنند.
این تصوّر باطلی است که برخی فکر می‌کنند می‌توانند در این کشور اسلامی از مرجعیت عبور کنند! رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌الله خامنهای (مدظله العالی) همواره بر حفظ حرمت مراجع معظم تقلید تأکید داشتند و هیچ دولتی هم توان تقابل با مرجعیت را ندارد و اگر هم زمانی و افرادی چنین قصدی و ارادهای داشته‌اند، عِرض خود را بردند!
بنابراین اکران فیلم «رستاخیز» هیچ راه حلی جز اصلاح موارد مورد درخواست مراجع معظم تقلید را ندارد و مشخصاً تصویر چهرۀ حضرت ابوالفضل (ع) بایستی به شکلی نامعلوم و نورانی نشان داده شود و تصویری به عنوان سیمای حضرت ایشان مطرح نگردد و همۀ این تأکیدها برای حفظ حرمت مقام و عظمت حضرت عباس (ع) است که تمام اولیای الهی در پیشگاه با عظمت او سر تعظیم فرود می‌آورند.
به هر حال مراجع معظم تقلید واکنش صریحی داشته‌اند و این کار را نه تنها جایز ندانسته، بلکه در حکم شکستن قداست مقدسات و عبور از خط قرمزها می‌دانند، پس بنابراین عوامل و تهیه‌کنندگان این فیلم وقت خود را بیهوده تلف نکرده و فکر هم نکنند که با زمان خریدن، این مشکل حل می‌شود! مراجع معظم خود را پاسدار حریم اهل بیت (ع) می‌دانند و مردم مسلمان هم تبعیت از آنان را بر خود فرض و واجب میشمرند.
برخی هم گفتهاند چون مجوز این فیلم را وزارت ارشاد صادر کرده است، باید پای حرف خود بایستد و عدول نکند که این حرف هم واقعاً منطقی نیست، یعنی اگر وزارتخانهای پی ببرد که مجوز نادرستی صادر کرده است، هیچ‌وقت نباید درصدد جبران برآید و اصلاح کند، این انتظار نابجایی است و البته در گذشته هم مسبوق به سابقه بوده و این طور نیست که چنین مسئله‌ای برای اولین بار رخ داده باشد.»
تمام حاشیه‌های به عمل آمده برای فیلم سبب شد تا عوامل فیلم «رستاخیز» در تاریخ ۳۰ تیر ۱۳۹۴ با هدف رفع مشکل اکران، نامه‌ای را به حجت‌الاسلام حسن روحانی، رییس جمهوری ایران بنویسند. در بخشی از این نامه آمده است: «اقدام تاسف‌بار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در توقف اکران عمومی فیلم سینمایی «رستاخیز»، موجب حیرت و پرسش‌های فراوان درباره این اقدام مغایر با تدبیر و روندهای قانونی، حقوقی و شرعی شده و دامنه آن در افکار عمومی داخلی و خارجی در حال گسترده شدن است.»
«قمه‌زنی» برای اعتراض به فیلم «رستاخیز»
اما این اواخر تصاویری در فضای مجازی پخش شد که در آن زنی برای اعتراض به اکران فیلم «رستاخیز» اقدام به قمه‌زنی کرده است، البته اینکه فعل قمه‌زنی حرام اعلام شده، امری کاملاً مشهود است، اما اینکه چنین فردی چگونه این اجازه را به خود می‌دهد که در یک هیئت عزاداری اقدام به انجام این کار کند، موضوعی است که باید ریشه‌یابی شود تا سرمنشأ این اقدام شناسایی شود، اما باید دولتمردان حتماً نگاهی دقیق به موضوع داشته باشند، همچنین سازمان حفاظت و اطلاعات به عنوان سربازان امام زمان (عج) می‌بایست سیاستی را پیش گیرند تا ریشه‌های این قبیل اقدامات شناسایی شود؛ اقداماتی که به نوعی ریشه در گرایشات شیعیان انگلیسی دارد و رواج آن، آسیب‌های بسیار جدی به همراه خواهد داشت.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره این اقدام (قمه‌زنی) پس از اکران فیلم «رستاخیز» تصریح کرد: این اقدامات را افراد مذهبی انجام نداده‌اند. تظاهرات و جمع شدن مقابل وزارت ارشاد و سینماها کار رقیبان سینمایی این فیلم است. چون در هر صنفی رقابت وجود دارد. این افراد خیلی هم انگیزه مذهبی نداشتند. عده‌ای از همین افراد در ماه مبارک رمضان و در ملأ عام به خوردن ساندویچ اقدام کرده‌اند. در شبکه‌‌های اجتماعی هم فیلم‌هایی دست به دست می‌چرخند که قمه زدن یک خانم را نشان می‌داد که اصلاً معلوم نبود در کجا و برای چه زمان و موقعیتی بوده است. شاید برای ایام محرم بوده که به این موضوع نسبت داده‌اند.
این گزارش سعی کرد نظری اجمالی به آنچه در این چند وقت بر فیلم «رستاخیز» گذشته داشته باشد، البته مسلماً این حواشی پیرامون این فیلم ادامه خواهد داشت و کسی هنوز نمی‌داند چه اتفاقی قرار است برای فیلم روی دهد. برای همین بهتر است دعا کنیم اتفاقی روی دهد که به واسطه آن به برافراشته شدن پرچم عاشورا کمک کند، زیرا قیام کربلا پیامی دارد برای جهانیان که باید به گوش همه رسانده شود. «به امید آن روز».
مرجع : ایکنا
