کد مطلب : ۲۸۴۱۲
گزیده آثار نظم و نثر ازبکستان در باره اهل بیت(ع)
به مناسبت ایام سوگواری امام حسین (ع) در ایام صفر و با التفات به اهمیت موضوع اهل بیت در این دیار و توجهی که مردم ازبکستان از دیر باز در محافل دینی و خانگی به سوگواری در این ایام پرداخته و نام امامان را تبرکا بر کودکان خود نهاده و آنان را در نذر و نیاز خویش وسیله استجابت دعا و شفاعت می دانند، رایزنی فرهنگی سفارت ج.ا. ایران در تاشکند، در صدد آن برآمد که مستندات مکتوب آن را چنان که در گزارش تفصیلی پیشین در تجدید چاپ کتاب « روضة الشهداء» صابر صیقلی در ۹۰۰۰ بیت، منعکس کرد، مستنداتی نزدیک دیگر در نسخ چاپ سنگ و دورتر آن را در نسخ خطی برای دوستداران و عاشقان اهل بیت در ایران بازگو نماید، ازینرو اکنون برگزیده فهرست کتابهای نسخ چاپ سنگ و پس از آن گوشه ای از نسخ خطی بازمانده در کتابخانه ها را در زیر فراهم آورده تا یگانگی نسبی باورهای دو ملت را در هر دو سوی سرزمینهای ایران و ازبکستان نمایان سازد.
توجه به موضوع اهل بیت در این سامان، به دلیل سایه سنگینی که برخی از حوادث تلخ تاریخی بر هر دو ملت افکنده از آنچنان اهمیتی برخوردار است که گویی پیش از این از آن کاملا غفلت شده و کسی از آن حکایتی نکرده است و حال آن که اهتمام به آن همچنان که در گذشته میتوانسته موجب رفع کدورتها شود، اکنون نیز میتواند موجب اتحاد مللی را فراهم آورد که اگر نگوئیم همواره یکی بوده اند، حتما مشترکات بسیاری با همدیگر دارند که گویی هیچ ملتی را نتوان با آنان مقایسه کرد، از سوی دیگر همواره حماسه حسینی و جاودانگی آن در قلوب مؤمنان و مسلمانان هر دو سرزمین یکی از رازهای سر به مهر و پوشیده این فرهنگ مشترک بوده و هست. در زیر نخست گزارش فهرست هشت عنوان نسخ چاپ سنگ که معمولا کتابهای پر مراجعه از دیر باز بوده با کنار هم قرار گرفتن شماره های هر عنوان کتاب مشترک که اختلاف چاپ آن در مناطق و تواریخ و محل چاپها و چاپخانه های گوناگون بوده آورده شده است و آنگاه مجموعه ای با ۱۴ عنوان که حتما شمار بسیار دیگری در کتابخانه های دیگر یافت می شوند از عناوین نسخ خطی آمده است:
- کتابهای چاپ سنگ یا کتابهای مرجع و پر مراجعه مردمی به زبان ازبکی
۱- شماره های: ۵۹۹/۲ و ۹۱۶۰/۲ ؛ قصه امام حسین(ع)، قصه کربلای امام حسین؛ تالیف کاتبی (قرن ۲۰)، در این اثر فاجعهی کربلا و چگونگی شهادت امام حسین بیان شده است؛ چاپ تاشکند؛ مطبع چاپ سنگی غلام حسن عارف جان آف؛ تاریخ انتشار ۱۳۲۹ق /۱۹۱۱م؛ شمار صفحات ۷۱ (۳۲-۱۰۳) و ۵۹ (۴۵-۱۰۳) ؛ ناشر ملا میر زاهد صدیق اوغلی
۲- شماره ۱۰۴۷۱؛ یار یار بی بی فاطمه زهرا(س) ؛ مولف خالص (قرن ۱۹-۲۰)، در اثر سرودههای عروسکی جمع شده است؛ چاپ نمنگان، چاپخانه سنگی اسحاقیه؛ تاریخ چاپ ۱۳۳۱ق /۱۹۱۲م ؛ شمار صفحات ۴۸؛ قطع ۲۳ در ۱۳ سانت؛ ناشرملا محمد حامدجان صحاف و ملا نجم الدین بن آته بیک صوفی نمنگانی، کاتب ملا شهاب الدین مخدوم بن ملا همدم قاضی نمنگانی .
۳- شماره ۴۲۴۶، یار یار بی بی فاطمه زهرا(س)، چاپ نمنگان، چاپخانه سنگی اسحاقیه، تاریخ چاپ ۱۳۳۱ق/۱۹۱۲م ، شمار صفحات ۴۸، قطع ۲۳ در ۱۳ سانتیمتر، ناشر ملا محمد حامدجان صحاف و ملا نجم الدین بن آته بیک صوفی نمنگانی، کاتب: ملا شهاب الدین مخدوم بن ملا همدم قاضی نمنگانی.
۴- شماره های: ۹۴۶۷ و ۹۴۶۶ و ۴۲۴۴ و ۶۰۴۸؛ یار یار بی بی فاطمه زهرا(س) ؛ چاپ تاشکند کهنه، چاپخانه سنگی غلام حسن عارف جان آف؛ تاریخ چاپ ۱۳۳۲ق/۱۹۱۳م و ۱۳۳۳ق/ ۱۹۱۴م ، با شمار صفحات ۲۴ و ۴۸ برگ؛ قطع ۲۳ در ۱۳ سانت؛ ناشران ملا محمد جان ابن اسماعیل بای شاشی؛ غلام حسن عارف جان اف؛ ملا محمد ظفر شکر محمد اوغلی به چاپ آن همت کردهاند.
۵- شماره ۵۹۹/۲ ؛ قصه امام حسین(ع)؛ چاپ تاشکند؛ چاپخانه سنگی غلام حسن عارف جان آف؛ تاریخ ۱۳۲۹ق /۱۹۱۱م؛ شمار صفحات ۷۱ (۳۲-۱۰۳)؛ قطع ۲۶ در ۱۶؛ ناشر ملا میر زاهد میر صدیق اوغلی.
۶- شماره های: ۶۴۴۱ و ۱۱۳۳۷ و ۳۹۳، ۳۹۴ و ۲۱۵؛ جنگنامه حضرت علی – هفت غزات؛ چاپ تاشکند؛ چاپخانه سنگی غلام حسن عارف جان آف؛ تاریخ ۱۳۲۵ق /۱۹۰۷ م و۱۳۲۹ق/۱۹۱۰م ؛ شمار صفحات ۱۷۵و ۲۰۸، قطع ۲۵ در ۱۷ و ۲۷ در ۱۷سانت؛ ناشر حاجی عبد الروف بن عبد النبی؛ راقم عبد القادر
۷- شماره های: ۴۰۵۷ و ۵۰۴ و ۵۰۱ و ۵۰۲ و ۵۰۳ و ۵۰۵ و ۳۹۴ و ۶۴۴۱ ؛ کتاب زرقوم جنگنامه حضرت علی کرم الله وجهه؛ چاپ تاشکند، بخارا؛ چاپخانه سنگی پاتسیو، مطبعه کاگان و چاپخانه سنگی غلام حسن عارف جان در تاشکند؛ سال نشر: ۱۳۲۴ق /۱۹۰۶م و ۱۳۲۵ق/۱۹۰۷م و ۱۳۳۰ق/۱۹۱۱م و ۱۳۲۹ق/۱۹۱۰م؛ شمار صفحات ۸۳ و ۹۴و ۷۰ و ۲۰۸؛ قطع ۲۳ در ۱۳ و ۲۷ در ۱۷سانت؛ ناشر بخارایی ملا محمدی مخدوم عبد الواحد اوغلی و ملا سید خان ایشان عبد الواحد اوغلی، در تاشکند حاجی عبد الرؤف بن عبد النبی؛ راقم عبد القادر
۸- شماره های: ۹۵۹۸و ۹۵۹۹و ۶۵۸؛ کتاب اویسی، نظم اویسی؛ توضیح: خانم جهان آتین اویسی، شاعر قرن ۱۹ میلادی، فجایع شهادت در باره امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را به نظم و نثر آورده است؛ چاپ: تاشکند؛ چاپخانه سنگی غلام حسن عارف جان آف، چاپ سنگی شاش؛ سال چاپ: ۱۳۲۳/۱۹۰۵-۱۹۰۶ و ۱۳۳۳ق/۱۹۱۴-۱۹۱۵م ؛ شمار صفحات ۹۶و ۸۴ ؛ قطع ۲۲ در ۱۲ و ۲۲ در ۱۳ سانت؛ ناشر سید اکبر خواجه سلطان خواجه اوغلی؛ کاتب عالم خواجه و ملااوتاب .
- فهرست نسخ خطی مربوط به فاجعه کربلا در موزه علیشیر نوایی به زبان ازبکی از اواخر قرن ۱۹، اوایل قرن ۲۰ :
۱- شماره های ۵۳۸/۱و ۵۴۹/۱ ؛ قصۀ وفات امام حسن و حسین ، وفات نامه حسین؛ مؤلف خالص (اواخر قرن ۱۹ و اوایل۲۰)؛ موضوع مرثیه های شهربانو و زین العابدین، مرثیه ها؛ شمار صفحات ۵۱؛ قطع ۲۴.۵ در ۱۴.۵و ۲۵.۵ در ۱۵.۵ سانت؛ یغی (مرثیه).
۲- شماره ۵۵۸/۲ ؛ یغی (مرثیه) مراثی بر فرزندان حضرت علی(ع) – علی اصغر، امام فضیل(ابا الفضل ؟)؛ شمار صفحات ۷؛ قطع ۲۵.۵ در ۱۵.۵ سانت.
۳- شماره ۵۵۸/۳؛ مراثی امام قاسم، مناجات بی بی فاطمه، معراج نبی؛ شمار صفحات ۶۶؛ قطع ۲۴.۵ در ۱۴.۵؛
۴- شماره ۵۵۸/۴؛ حضرت امام حسن(ع)... نینک وفات قیلغانلاری ( منظومه در باره شهادت امام حسن(ع))؛ شمار صفحات ۱۳؛ قطع ۲۴.۵ در ۱۴.۵.
۵- شماره ۵۵۸/۷ ؛ وفات بی بی فاطمه الزهراء(س)؛ مولف محزون؛ در باره شهادت امام حسن؛ شمار صفحات ۱۶؛ قطع ۲۴.۵ در ۱۴.۵.
۶- شماره ۵۵۸/۱۴؛ الوداع؛ مؤلف خالص؛ موضوع مراثی شهدای کربلا و حضرت امام حسن(ع) با خدعه؛ شمار صفحات ۱۰.
۷- شماره ۵۸۰/۴؛ مؤلف غریبی؛ مناجات فاطمه به درگاه خدا، منظومه؛ شمار صفحات ۲۴؛ قطع ۲۱ در ۱۳.
۸- شماره ۶۲۵/۲ ؛ در بیان احوالات مظلومان کربلا؛ مؤلف صیقلی؛ موضوع مناجات فاطمه(س) به درگاه خدا ، منظومه؛ قطع ۲۰ در ۱۳.۵.
۹- شماره ۶۳۴/۱؛ داستان علی، امام حسن و حسین(ع)؛ مؤلف ؟؛ موضوع مناجات فاطمه به درگاه خدا، منظومه؛ شمار صفحات ۱۱؛ قطع ۲۵ در ۱۲.۵.
۱۰- شماره ۶۳۴/۷؛ مرثیه لار؛ مؤلف صیقلی، خالص؛ شمار صفحات ۱۱؛ قطع ۲۳ در ۱۲.۵.
۱۱- شماره ۶۳۴/۸؛ قصهی علی؛ مؤلف صیقلی؛ موضوع مجموعه مراثی وفات امام حسن؛ شمار صفحات ۴۶؛ قطع ۲۳ در ۱۲.۵.
۱۲- شماره ۶۳۴/۱۴؛ قصه؛ مؤلف خالص؛ موضوع داستان وهیه قلب؛ شمار صفحات ۱۲؛ قطع ۲۳ در ۱۲.۵.
۱۳- شماره ۶۳۷/۵؛ حضرت علی(ع) جنگنامه قصه سی؛ غزوات هفت سال حضرت علی کرم الله مجهه؛ شمار صفحات ۲۷؛ قطع ۲۰ در ۱۳.
۱۴- شماره ۸۶۹؛ رساله حکمت حسین نذر و نیاز و قصه حسن و حسین(ع)؛ تالیف هویدا، خواجه نظر غایب نظر اوغلی؛ شمار صفحات ۲۷۴؛ زبان ازبکی؛ قطع ۲۶ در ۱۵
آخرین عنوان از فهرست نامگوی نسخ خطی مخزن حمید سلیمان (موزه علیشیر نوایی)، به کوشش سید علی موجانی گرفته شده است.
توجه به موضوع اهل بیت در این سامان، به دلیل سایه سنگینی که برخی از حوادث تلخ تاریخی بر هر دو ملت افکنده از آنچنان اهمیتی برخوردار است که گویی پیش از این از آن کاملا غفلت شده و کسی از آن حکایتی نکرده است و حال آن که اهتمام به آن همچنان که در گذشته میتوانسته موجب رفع کدورتها شود، اکنون نیز میتواند موجب اتحاد مللی را فراهم آورد که اگر نگوئیم همواره یکی بوده اند، حتما مشترکات بسیاری با همدیگر دارند که گویی هیچ ملتی را نتوان با آنان مقایسه کرد، از سوی دیگر همواره حماسه حسینی و جاودانگی آن در قلوب مؤمنان و مسلمانان هر دو سرزمین یکی از رازهای سر به مهر و پوشیده این فرهنگ مشترک بوده و هست. در زیر نخست گزارش فهرست هشت عنوان نسخ چاپ سنگ که معمولا کتابهای پر مراجعه از دیر باز بوده با کنار هم قرار گرفتن شماره های هر عنوان کتاب مشترک که اختلاف چاپ آن در مناطق و تواریخ و محل چاپها و چاپخانه های گوناگون بوده آورده شده است و آنگاه مجموعه ای با ۱۴ عنوان که حتما شمار بسیار دیگری در کتابخانه های دیگر یافت می شوند از عناوین نسخ خطی آمده است:
- کتابهای چاپ سنگ یا کتابهای مرجع و پر مراجعه مردمی به زبان ازبکی
۱- شماره های: ۵۹۹/۲ و ۹۱۶۰/۲ ؛ قصه امام حسین(ع)، قصه کربلای امام حسین؛ تالیف کاتبی (قرن ۲۰)، در این اثر فاجعهی کربلا و چگونگی شهادت امام حسین بیان شده است؛ چاپ تاشکند؛ مطبع چاپ سنگی غلام حسن عارف جان آف؛ تاریخ انتشار ۱۳۲۹ق /۱۹۱۱م؛ شمار صفحات ۷۱ (۳۲-۱۰۳) و ۵۹ (۴۵-۱۰۳) ؛ ناشر ملا میر زاهد صدیق اوغلی
۲- شماره ۱۰۴۷۱؛ یار یار بی بی فاطمه زهرا(س) ؛ مولف خالص (قرن ۱۹-۲۰)، در اثر سرودههای عروسکی جمع شده است؛ چاپ نمنگان، چاپخانه سنگی اسحاقیه؛ تاریخ چاپ ۱۳۳۱ق /۱۹۱۲م ؛ شمار صفحات ۴۸؛ قطع ۲۳ در ۱۳ سانت؛ ناشرملا محمد حامدجان صحاف و ملا نجم الدین بن آته بیک صوفی نمنگانی، کاتب ملا شهاب الدین مخدوم بن ملا همدم قاضی نمنگانی .
۳- شماره ۴۲۴۶، یار یار بی بی فاطمه زهرا(س)، چاپ نمنگان، چاپخانه سنگی اسحاقیه، تاریخ چاپ ۱۳۳۱ق/۱۹۱۲م ، شمار صفحات ۴۸، قطع ۲۳ در ۱۳ سانتیمتر، ناشر ملا محمد حامدجان صحاف و ملا نجم الدین بن آته بیک صوفی نمنگانی، کاتب: ملا شهاب الدین مخدوم بن ملا همدم قاضی نمنگانی.
۴- شماره های: ۹۴۶۷ و ۹۴۶۶ و ۴۲۴۴ و ۶۰۴۸؛ یار یار بی بی فاطمه زهرا(س) ؛ چاپ تاشکند کهنه، چاپخانه سنگی غلام حسن عارف جان آف؛ تاریخ چاپ ۱۳۳۲ق/۱۹۱۳م و ۱۳۳۳ق/ ۱۹۱۴م ، با شمار صفحات ۲۴ و ۴۸ برگ؛ قطع ۲۳ در ۱۳ سانت؛ ناشران ملا محمد جان ابن اسماعیل بای شاشی؛ غلام حسن عارف جان اف؛ ملا محمد ظفر شکر محمد اوغلی به چاپ آن همت کردهاند.
۵- شماره ۵۹۹/۲ ؛ قصه امام حسین(ع)؛ چاپ تاشکند؛ چاپخانه سنگی غلام حسن عارف جان آف؛ تاریخ ۱۳۲۹ق /۱۹۱۱م؛ شمار صفحات ۷۱ (۳۲-۱۰۳)؛ قطع ۲۶ در ۱۶؛ ناشر ملا میر زاهد میر صدیق اوغلی.
۶- شماره های: ۶۴۴۱ و ۱۱۳۳۷ و ۳۹۳، ۳۹۴ و ۲۱۵؛ جنگنامه حضرت علی – هفت غزات؛ چاپ تاشکند؛ چاپخانه سنگی غلام حسن عارف جان آف؛ تاریخ ۱۳۲۵ق /۱۹۰۷ م و۱۳۲۹ق/۱۹۱۰م ؛ شمار صفحات ۱۷۵و ۲۰۸، قطع ۲۵ در ۱۷ و ۲۷ در ۱۷سانت؛ ناشر حاجی عبد الروف بن عبد النبی؛ راقم عبد القادر
۷- شماره های: ۴۰۵۷ و ۵۰۴ و ۵۰۱ و ۵۰۲ و ۵۰۳ و ۵۰۵ و ۳۹۴ و ۶۴۴۱ ؛ کتاب زرقوم جنگنامه حضرت علی کرم الله وجهه؛ چاپ تاشکند، بخارا؛ چاپخانه سنگی پاتسیو، مطبعه کاگان و چاپخانه سنگی غلام حسن عارف جان در تاشکند؛ سال نشر: ۱۳۲۴ق /۱۹۰۶م و ۱۳۲۵ق/۱۹۰۷م و ۱۳۳۰ق/۱۹۱۱م و ۱۳۲۹ق/۱۹۱۰م؛ شمار صفحات ۸۳ و ۹۴و ۷۰ و ۲۰۸؛ قطع ۲۳ در ۱۳ و ۲۷ در ۱۷سانت؛ ناشر بخارایی ملا محمدی مخدوم عبد الواحد اوغلی و ملا سید خان ایشان عبد الواحد اوغلی، در تاشکند حاجی عبد الرؤف بن عبد النبی؛ راقم عبد القادر
۸- شماره های: ۹۵۹۸و ۹۵۹۹و ۶۵۸؛ کتاب اویسی، نظم اویسی؛ توضیح: خانم جهان آتین اویسی، شاعر قرن ۱۹ میلادی، فجایع شهادت در باره امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را به نظم و نثر آورده است؛ چاپ: تاشکند؛ چاپخانه سنگی غلام حسن عارف جان آف، چاپ سنگی شاش؛ سال چاپ: ۱۳۲۳/۱۹۰۵-۱۹۰۶ و ۱۳۳۳ق/۱۹۱۴-۱۹۱۵م ؛ شمار صفحات ۹۶و ۸۴ ؛ قطع ۲۲ در ۱۲ و ۲۲ در ۱۳ سانت؛ ناشر سید اکبر خواجه سلطان خواجه اوغلی؛ کاتب عالم خواجه و ملااوتاب .
- فهرست نسخ خطی مربوط به فاجعه کربلا در موزه علیشیر نوایی به زبان ازبکی از اواخر قرن ۱۹، اوایل قرن ۲۰ :
۱- شماره های ۵۳۸/۱و ۵۴۹/۱ ؛ قصۀ وفات امام حسن و حسین ، وفات نامه حسین؛ مؤلف خالص (اواخر قرن ۱۹ و اوایل۲۰)؛ موضوع مرثیه های شهربانو و زین العابدین، مرثیه ها؛ شمار صفحات ۵۱؛ قطع ۲۴.۵ در ۱۴.۵و ۲۵.۵ در ۱۵.۵ سانت؛ یغی (مرثیه).
۲- شماره ۵۵۸/۲ ؛ یغی (مرثیه) مراثی بر فرزندان حضرت علی(ع) – علی اصغر، امام فضیل(ابا الفضل ؟)؛ شمار صفحات ۷؛ قطع ۲۵.۵ در ۱۵.۵ سانت.
۳- شماره ۵۵۸/۳؛ مراثی امام قاسم، مناجات بی بی فاطمه، معراج نبی؛ شمار صفحات ۶۶؛ قطع ۲۴.۵ در ۱۴.۵؛
۴- شماره ۵۵۸/۴؛ حضرت امام حسن(ع)... نینک وفات قیلغانلاری ( منظومه در باره شهادت امام حسن(ع))؛ شمار صفحات ۱۳؛ قطع ۲۴.۵ در ۱۴.۵.
۵- شماره ۵۵۸/۷ ؛ وفات بی بی فاطمه الزهراء(س)؛ مولف محزون؛ در باره شهادت امام حسن؛ شمار صفحات ۱۶؛ قطع ۲۴.۵ در ۱۴.۵.
۶- شماره ۵۵۸/۱۴؛ الوداع؛ مؤلف خالص؛ موضوع مراثی شهدای کربلا و حضرت امام حسن(ع) با خدعه؛ شمار صفحات ۱۰.
۷- شماره ۵۸۰/۴؛ مؤلف غریبی؛ مناجات فاطمه به درگاه خدا، منظومه؛ شمار صفحات ۲۴؛ قطع ۲۱ در ۱۳.
۸- شماره ۶۲۵/۲ ؛ در بیان احوالات مظلومان کربلا؛ مؤلف صیقلی؛ موضوع مناجات فاطمه(س) به درگاه خدا ، منظومه؛ قطع ۲۰ در ۱۳.۵.
۹- شماره ۶۳۴/۱؛ داستان علی، امام حسن و حسین(ع)؛ مؤلف ؟؛ موضوع مناجات فاطمه به درگاه خدا، منظومه؛ شمار صفحات ۱۱؛ قطع ۲۵ در ۱۲.۵.
۱۰- شماره ۶۳۴/۷؛ مرثیه لار؛ مؤلف صیقلی، خالص؛ شمار صفحات ۱۱؛ قطع ۲۳ در ۱۲.۵.
۱۱- شماره ۶۳۴/۸؛ قصهی علی؛ مؤلف صیقلی؛ موضوع مجموعه مراثی وفات امام حسن؛ شمار صفحات ۴۶؛ قطع ۲۳ در ۱۲.۵.
۱۲- شماره ۶۳۴/۱۴؛ قصه؛ مؤلف خالص؛ موضوع داستان وهیه قلب؛ شمار صفحات ۱۲؛ قطع ۲۳ در ۱۲.۵.
۱۳- شماره ۶۳۷/۵؛ حضرت علی(ع) جنگنامه قصه سی؛ غزوات هفت سال حضرت علی کرم الله مجهه؛ شمار صفحات ۲۷؛ قطع ۲۰ در ۱۳.
۱۴- شماره ۸۶۹؛ رساله حکمت حسین نذر و نیاز و قصه حسن و حسین(ع)؛ تالیف هویدا، خواجه نظر غایب نظر اوغلی؛ شمار صفحات ۲۷۴؛ زبان ازبکی؛ قطع ۲۶ در ۱۵
آخرین عنوان از فهرست نامگوی نسخ خطی مخزن حمید سلیمان (موزه علیشیر نوایی)، به کوشش سید علی موجانی گرفته شده است.
مرجع : خبرگزاری مهر
