کد مطلب : ۳۱۰۲۶
مقتل ابومخنف؛ جریان مشترک بین مقاتل/ برخی تحریفات در باورهای عامیانه
گذر زمان می‌تواند بر تاریخ، فرهنگ و اندیشه انسان اثرگذار باشد و صدمات و انحرافاتی را بر پیکر افکار و باورهای حقیقی جامعه وارد کند؛ یکی از مهم‌ترین و والاترین فرهنگ‌هایی که با خطر تحریف و هجمه‌های فرهنگ عاشورایی است. به‌ویژه آنکه گذر سال‌های متوالی و دشمنی‌های متعدد حاکمان غاصب و فاجر با جریان همیشه‌زنده عاشورا اگرچه نتوانست اصل حقیقت آن را مورد خدشه و تحریف قرار دهد، اما باز بر برخی زوایا کوچک و داستان‌های پیرامونی عاشورا اثر گذاشته است.
در این میان بررسی اسناد تاریخی و تحلیل ترتیب توالی وقایع و روابط بین آن‌ها می‌تواند غبار انحراف از برخی حقایق تاریخی بزداید. در واقعه عاشورا یکی از مهم‌ترین اسناد تاریخی مقاتل است. مرضیه محمدزاده، کارشناس ارشد رشته تاریخ و تمدن اسلام و دارای مدرک دکتری مردم‌شناسی است یکی از محققان آیینی است که از همان ابتدای کار، به سراغ فرهنگ عاشورایی می‌رود و نزدیک به ۳۰ جلد کتاب را به قلم تحریر درآورده و بیش از ۵۰۰ مقاله آیینی را نگاشته است.
در این میان بررسی اسناد تاریخی و تحلیل ترتیب توالی وقایع و روابط بین آن‌ها می‌تواند غبار انحراف از برخی حقایق تاریخی بزداید. در واقعه عاشورا یکی از مهم‌ترین اسناد تاریخی مقاتل است. مرضیه محمدزاده، کارشناس ارشد رشته تاریخ و تمدن اسلام و دارای مدرک دکتری مردم‌شناسی است یکی از محققان آیینی است که از همان ابتدای کار، به سراغ فرهنگ عاشورایی می‌رود و نزدیک به ۳۰ جلد کتاب را به قلم تحریر درآورده و بیش از ۵۰۰ مقاله آیینی را نگاشته است.
بازخوانی مقتل
مرضیه محمدزاده، پژوهشگر حوزه دین و نویسنده در تعریف مقتل گفت: واژه مقتل به معنای مکان قتل است و کتاب مقتل، کتابی است که در مورد کشته شدن یکی از بزرگان نوشته شده، البته بیشتر برای افرادی که خون آن‌ها ریخته شده است نگارش می‌شود. اولین کسی که به نگارش مقتل عاشورا اقدام کرد، از نظر تاریخی، فردی بسیار مورد تأیید و معتبر به نام ابومخنف بوده که کتاب «مقتل الحسین» را نوشته است و در سال ۱۵۷ دار فانی را وداع گفت.
وی افزود: این موضوع که وی در اواخر قرن اول زندگی می‌کرد و با افرادی که وقایع کربلا را دیده بودند هم‌دوران بود، برای مثال او با امام سجاد(ع) و حضرت فاطمه(س) دختر امام حسین(ع) و یا حتی با افرادی که در سپاه دشمن بودند صحبت کرده و اطلاعات جمع‌آوری کرده است. بنابراین یکی از معتبرترین مقاتل نگارش شده، همین مقتل ابومخنف است که حتی بعدها در نگارش مقاتل دیگری مانند «تاریخ طبری» از این مقتل استفاده کردند. تقریباً در بین تمام کتاب‌های مقتلی که در تاریخ وجود دارد، می‌بینیم که این کتاب‌ها در نهایت به مقتل ابومخنف می‌رسند.
محمدزاده با اشاره به یکی از مقاتل موجود در بازار اظهار کرد: به‌تازگی کتابی در بازار وارد شده که روی جلد آن نوشته اولین مقتل امام حسین(ع) نوشته ابی‌مخنف. وقتی این کتاب را می‌خوانیم و با کتاب نوشته شده از مقتل توسط ابومخنف مقایسه می‌کنیم متوجه فرق اساسی این کتاب‌ها با هم می‌شویم. پس این مقتل که با نام مقتل ابی‌مخنف در بازار وجود دارد کذب محض بوده و اصل آن کتاب نیست؛ البته بعضی از مسائل درست است، اما در مجموع این کتاب صحت ندارد.
این نویسنده در مورد کتاب «مقتل امام حسین(ع) بر اساس متون کهن» که به قلم خود او است، تصریح کرد: در این کتاب من نیز علاوه بر هادی عالِم‌زاده مقدمه‌ای را آورده و نام آن را درآمدی بر تاریخ‌نگاری عاشورا گذاشته‌ام. در این مقدمه عالم‌زاده توضیحات کاملی از تاریخ مقتل‌نویسی آورده است. بعد از این مقدمه، من نیز مقدمه دیگری نوشته‌ام و از اولین مقتلی که نوشته شده تا آخرین مقاتل را معرفی کرده و ایرادات آن‌ها را نوشته‌ام. بعد از این مقدمات مطالب مقاتل را از قبل مرگ معاویه به شکل اختصار آورده‌ام و پس از آن را به شکل تفصیلی بیان کرده‌ام. اصل این مقتل از به حکومت رسیدن یزید و حرکت امام حسین(ع) آغاز می‌شود. در بخشی از این مقتل به سرنوشت قاتلان امام حسین(ع) پرداخته‌ام و در بخش دیگری نیز به تحریفاتی که به واقعه عاشورا وارد شده است اشاره کردم؛ البته این تحریفات خود یک کتاب جداگانه می‌طلبد که قصد نگارش آن را دارم.
برخی تحرفات در باورهای عامیانه
وی در رابطه با تحریفات بارز واقعه کربلا اظهار کرد: در کتاب «مقتل امام حسین(ع) بر اساس متون کهن» تحریفاتی که خیلی مهم هستند و این روزها همه در مراسم‌های عزاداری و مداحی بیان می‌کنند را آورده‌ام؛ برای مثال ازدواج حضرت قاسم(ع)، نوجوان بودن حضرت علی اکبر(ع) در حالی من در تحقیقاتم دریافتم که ایشان مرد کامل ۳۰ ساله بودند که خودشان نیز فرزندانی داشتند، حدیث ام‌ایمن و تحریفاتی از این دست آورده‌ام.
محمدزاده افزود: یکی از مهم‌ترین تحریفات، حدیث ام‌ایمن است که حتی در کتاب «حماسه حسینی» نیز آورده شده. حدیث ام‌ایمن امام سجاد(ع) را زیر سوال می‌برد و از نظر عقلانی کاملاً مردود است. در این حدیث آمده که وقتی امام سجاد(ع) به اوضاع بعد از جنگ در کربلا نگاه می‌کند، از خودبی‌خود می‌شود و حضرت زینب(س) وقتی متوجه حال بد امام سجاد(ع) می‌شود به او دلداری می‌دهد و اهل بیت امام حسین(ع) را راهنمایی و رهبری می‌کند؛ این درحالی است که امام سجاد(ع) خود یک امام آگاه، کامل و مدبر بوده و ایشان به حضرت زینب(س) دلداری می‌دهند و ایشان همه را رهبری می‌کنند. در این حدیث مسائلی مطرح می‌شود که به نظر واقعیت می‌آید اما در تحقیقاتی که داشتم متوجه شدم که این امام سجاد(ع) بود که عصر عاشورا به کمک عمه خود می‌رود و اوضاع را مدیریت می‌کنند.
اقوال بدون سند
وی افزود: یکی دیگر از تحریفات در مورد تعداد کشته‌های واقعه کربلا است، گاهی بیان می‌شود حضرت عباس(ع) هزاران نفر را کشتند، این درست است که برخی از افراد سپاه امام حسین(ع) تعدادی از دشمنان را کشتند اما توان انسان آن هم در آن شرایط حد دارد و نمی‌توانند هزاران نفر را بکشند، برخی افراد نیز اصلاً کسی را نکشتند و شهید شدند.
نویسنده کتاب «دریای تشنه» به چند باور رایج جامعه اشاره کرد و گفت: در طی مطالعاتی که داشتم متوجه شدم برخی از حدیث‌ها و روایات مشکوک و یا مردود هستند؛ برای مثال روایت «احلی من العسل» که به حضرت قاسم(ع) نسبت داده می‌شود مشکوک است. وجود لیلا مادر حضرت علی اکبر(ع) در کربلا صحت ندارد و لیلا قبل از واقعه کربلا از دنیا رفته است. شهربانو که همسر امام حسین(ع) بودند هرگز در کربلا حضور نداشتند، مقبره او اصلاً در ایران نیست، او بعد از به دنیا آوردن امام سجاد(ع) از دنیا رفت و خود امام سجاد(ع) از طرف مادر یتیم بودند و شهربانو در مدینه به خاک سپرده شده است.
وی در ادامه توضیحات خود به بارگاه معروف به بی‌بی شهربانو پرداخت و گفت: بارگاهی که در نزدیکی تهران است و به بارگاه بی‌بی شهربانو معروف است در حقیقت بارگاه یکی از نوادگان امام موسی‌بن جعفر(ع) است که در سفری که به ایران برای زیارت امام رضا(ع)داشتند در آن منطقه از دنیا می‌رود و برای او بارگاه درست می‌کنند این جریان در تاریخ‌نامه‌های معتبر موجود نیز تأیید شده است.
مقتل ابومخنف؛ جریان مشترک بین مقاتل
وی در پاسخ به اینکه یک تاریخ‌نگار چگونه می‌تواند با استفاده از حقیقت، مقتل بنویسد گفت: اگر یک تاریخ نگار بخواهد مقتل جمع‌آوری کند باید کتاب «تاریخ طبری»، قسمت مربوط به قتل امام حسین(ع) در کتاب «ارشاد» شیخ مفید، کتاب «لهوف» سید ابن طاووس و بقیه کتاب‌ها را بخواند و مورد بررسی قرار دهد، جریان مشترک بین این کتاب‌ها همان مطالب مقتل ابومخنف است.
محمدزاده با اشاره به مقتل «وقعة الطف» به یکی از اشتباهات این کتاب پرداخت و بیان کرد: شخصی تمام مطالب مقتل ابومخنف را جمع‌آوری کرد و کتابی جدید را با نام «وقعة الطف» پدید آورد، این کتاب تا حد بسیار زیادی صحیح است اما یکی از نکات اشتباه آن، اینجا است که در آن آورده شده در مذاکره‌ای که امام حسین(ع) با عمر سعد دارد، امام حسین(ع) از عمر می‌خواهد به ایشان اجازه دهد یا به مدینه برگردند، یا اجازه دهد از کربلا عبور کنند و یا اینکه به شام بروند و با یزید بیعت کنند؛ این در حالی است که یکی از غلامان امام حسین(ع) که همیشه همراه ایشان بودند و در آن مذاکره نیز حضور داشت و در عاشورا مجروح می‌شود بیان کرده که هرگز امام حسین(ع) حرفی از بیعت با یزید به میان نیاورده است؛ لذا یک تاریخ‌نگار باید برای نگارش حقایق حتماً باید متون مستند و کتب صحیح را مطالعه کنند تا چنین تحریفاتی وارد اقوال و فرهنگ جامعه نشود.
انتهای پیام/
مرضیه محمدزاده، پژوهشگر حوزه دین و نویسنده در تعریف مقتل گفت: واژه مقتل به معنای مکان قتل است و کتاب مقتل، کتابی است که در مورد کشته شدن یکی از بزرگان نوشته شده، البته بیشتر برای افرادی که خون آن‌ها ریخته شده است نگارش می‌شود. اولین کسی که به نگارش مقتل عاشورا اقدام کرد، از نظر تاریخی، فردی بسیار مورد تأیید و معتبر به نام ابومخنف بوده که کتاب «مقتل الحسین» را نوشته است و در سال ۱۵۷ دار فانی را وداع گفت.
وی افزود: این موضوع که وی در اواخر قرن اول زندگی می‌کرد و با افرادی که وقایع کربلا را دیده بودند هم‌دوران بود، برای مثال او با امام سجاد(ع) و حضرت فاطمه(س) دختر امام حسین(ع) و یا حتی با افرادی که در سپاه دشمن بودند صحبت کرده و اطلاعات جمع‌آوری کرده است. بنابراین یکی از معتبرترین مقاتل نگارش شده، همین مقتل ابومخنف است که حتی بعدها در نگارش مقاتل دیگری مانند «تاریخ طبری» از این مقتل استفاده کردند. تقریباً در بین تمام کتاب‌های مقتلی که در تاریخ وجود دارد، می‌بینیم که این کتاب‌ها در نهایت به مقتل ابومخنف می‌رسند.
محمدزاده با اشاره به یکی از مقاتل موجود در بازار اظهار کرد: به‌تازگی کتابی در بازار وارد شده که روی جلد آن نوشته اولین مقتل امام حسین(ع) نوشته ابی‌مخنف. وقتی این کتاب را می‌خوانیم و با کتاب نوشته شده از مقتل توسط ابومخنف مقایسه می‌کنیم متوجه فرق اساسی این کتاب‌ها با هم می‌شویم. پس این مقتل که با نام مقتل ابی‌مخنف در بازار وجود دارد کذب محض بوده و اصل آن کتاب نیست؛ البته بعضی از مسائل درست است، اما در مجموع این کتاب صحت ندارد.
این نویسنده در مورد کتاب «مقتل امام حسین(ع) بر اساس متون کهن» که به قلم خود او است، تصریح کرد: در این کتاب من نیز علاوه بر هادی عالِم‌زاده مقدمه‌ای را آورده و نام آن را درآمدی بر تاریخ‌نگاری عاشورا گذاشته‌ام. در این مقدمه عالم‌زاده توضیحات کاملی از تاریخ مقتل‌نویسی آورده است. بعد از این مقدمه، من نیز مقدمه دیگری نوشته‌ام و از اولین مقتلی که نوشته شده تا آخرین مقاتل را معرفی کرده و ایرادات آن‌ها را نوشته‌ام. بعد از این مقدمات مطالب مقاتل را از قبل مرگ معاویه به شکل اختصار آورده‌ام و پس از آن را به شکل تفصیلی بیان کرده‌ام. اصل این مقتل از به حکومت رسیدن یزید و حرکت امام حسین(ع) آغاز می‌شود. در بخشی از این مقتل به سرنوشت قاتلان امام حسین(ع) پرداخته‌ام و در بخش دیگری نیز به تحریفاتی که به واقعه عاشورا وارد شده است اشاره کردم؛ البته این تحریفات خود یک کتاب جداگانه می‌طلبد که قصد نگارش آن را دارم.
برخی تحرفات در باورهای عامیانه
وی در رابطه با تحریفات بارز واقعه کربلا اظهار کرد: در کتاب «مقتل امام حسین(ع) بر اساس متون کهن» تحریفاتی که خیلی مهم هستند و این روزها همه در مراسم‌های عزاداری و مداحی بیان می‌کنند را آورده‌ام؛ برای مثال ازدواج حضرت قاسم(ع)، نوجوان بودن حضرت علی اکبر(ع) در حالی من در تحقیقاتم دریافتم که ایشان مرد کامل ۳۰ ساله بودند که خودشان نیز فرزندانی داشتند، حدیث ام‌ایمن و تحریفاتی از این دست آورده‌ام.
محمدزاده افزود: یکی از مهم‌ترین تحریفات، حدیث ام‌ایمن است که حتی در کتاب «حماسه حسینی» نیز آورده شده. حدیث ام‌ایمن امام سجاد(ع) را زیر سوال می‌برد و از نظر عقلانی کاملاً مردود است. در این حدیث آمده که وقتی امام سجاد(ع) به اوضاع بعد از جنگ در کربلا نگاه می‌کند، از خودبی‌خود می‌شود و حضرت زینب(س) وقتی متوجه حال بد امام سجاد(ع) می‌شود به او دلداری می‌دهد و اهل بیت امام حسین(ع) را راهنمایی و رهبری می‌کند؛ این درحالی است که امام سجاد(ع) خود یک امام آگاه، کامل و مدبر بوده و ایشان به حضرت زینب(س) دلداری می‌دهند و ایشان همه را رهبری می‌کنند. در این حدیث مسائلی مطرح می‌شود که به نظر واقعیت می‌آید اما در تحقیقاتی که داشتم متوجه شدم که این امام سجاد(ع) بود که عصر عاشورا به کمک عمه خود می‌رود و اوضاع را مدیریت می‌کنند.
اقوال بدون سند
وی افزود: یکی دیگر از تحریفات در مورد تعداد کشته‌های واقعه کربلا است، گاهی بیان می‌شود حضرت عباس(ع) هزاران نفر را کشتند، این درست است که برخی از افراد سپاه امام حسین(ع) تعدادی از دشمنان را کشتند اما توان انسان آن هم در آن شرایط حد دارد و نمی‌توانند هزاران نفر را بکشند، برخی افراد نیز اصلاً کسی را نکشتند و شهید شدند.
نویسنده کتاب «دریای تشنه» به چند باور رایج جامعه اشاره کرد و گفت: در طی مطالعاتی که داشتم متوجه شدم برخی از حدیث‌ها و روایات مشکوک و یا مردود هستند؛ برای مثال روایت «احلی من العسل» که به حضرت قاسم(ع) نسبت داده می‌شود مشکوک است. وجود لیلا مادر حضرت علی اکبر(ع) در کربلا صحت ندارد و لیلا قبل از واقعه کربلا از دنیا رفته است. شهربانو که همسر امام حسین(ع) بودند هرگز در کربلا حضور نداشتند، مقبره او اصلاً در ایران نیست، او بعد از به دنیا آوردن امام سجاد(ع) از دنیا رفت و خود امام سجاد(ع) از طرف مادر یتیم بودند و شهربانو در مدینه به خاک سپرده شده است.
وی در ادامه توضیحات خود به بارگاه معروف به بی‌بی شهربانو پرداخت و گفت: بارگاهی که در نزدیکی تهران است و به بارگاه بی‌بی شهربانو معروف است در حقیقت بارگاه یکی از نوادگان امام موسی‌بن جعفر(ع) است که در سفری که به ایران برای زیارت امام رضا(ع)داشتند در آن منطقه از دنیا می‌رود و برای او بارگاه درست می‌کنند این جریان در تاریخ‌نامه‌های معتبر موجود نیز تأیید شده است.
مقتل ابومخنف؛ جریان مشترک بین مقاتل
وی در پاسخ به اینکه یک تاریخ‌نگار چگونه می‌تواند با استفاده از حقیقت، مقتل بنویسد گفت: اگر یک تاریخ نگار بخواهد مقتل جمع‌آوری کند باید کتاب «تاریخ طبری»، قسمت مربوط به قتل امام حسین(ع) در کتاب «ارشاد» شیخ مفید، کتاب «لهوف» سید ابن طاووس و بقیه کتاب‌ها را بخواند و مورد بررسی قرار دهد، جریان مشترک بین این کتاب‌ها همان مطالب مقتل ابومخنف است.
محمدزاده با اشاره به مقتل «وقعة الطف» به یکی از اشتباهات این کتاب پرداخت و بیان کرد: شخصی تمام مطالب مقتل ابومخنف را جمع‌آوری کرد و کتابی جدید را با نام «وقعة الطف» پدید آورد، این کتاب تا حد بسیار زیادی صحیح است اما یکی از نکات اشتباه آن، اینجا است که در آن آورده شده در مذاکره‌ای که امام حسین(ع) با عمر سعد دارد، امام حسین(ع) از عمر می‌خواهد به ایشان اجازه دهد یا به مدینه برگردند، یا اجازه دهد از کربلا عبور کنند و یا اینکه به شام بروند و با یزید بیعت کنند؛ این در حالی است که یکی از غلامان امام حسین(ع) که همیشه همراه ایشان بودند و در آن مذاکره نیز حضور داشت و در عاشورا مجروح می‌شود بیان کرده که هرگز امام حسین(ع) حرفی از بیعت با یزید به میان نیاورده است؛ لذا یک تاریخ‌نگار باید برای نگارش حقایق حتماً باید متون مستند و کتب صحیح را مطالعه کنند تا چنین تحریفاتی وارد اقوال و فرهنگ جامعه نشود.
انتهای پیام/
مرجع : ایکنا
فایل مرتبط (30.26 KB)