شعر هیئت، شعری است که در هیئت قابل اجرا است و مخاطب‌محوری ویژگی بارز آن به شمار می‌آید.

نشست رونمایی و نقد و بررسی کتاب «شعر هیئت، بایست‌ها و نبایست‌ها» عصر چهارشنبه ۳ آذرماه با حضور محمدرضا سنگری صاحب اثر و سیدمهدی حسینی منتقد و پژوهشگر در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
 

محمدحسین اسماعیلی، معاون هنری سینمایی اداره کل ارشاد تهران و دبیر چهارمین جایزه محتشم در این نشست گفت: در حال حاضر جایگاه محتشم، جایگاه مناسبی را در فرهنگ و هنر عاشورایی کشور پیدا کرده و تبدیل به جریان فرهنگی و ادبی اثرگذار شده و در حوزه‌های گوناگون گسترش پیدا کرده است.

وی افزود: تاکنون چهار دوره از جایزه ادبی و هنری محتشم برگزار شده و به نظر می‌رسد جایگاه خود را یافته است، از سوی دیگر در برگزاری این جایزه خلأ پژوهش در حوزه عاشورایی نمود بیشتری پیدا کرد که امیدواریم در دوره‌های بعدی آثار قابل توجه و درخوری در این حوزه وجود داشته باشد.
 

اسماعیلی در ادامه یادآور شد: بخش نمایشگاهی این جایزه در گالری برج میلاد راه‌اندازی شده و روز شنبه ۶ آذرماه مراسم اختتامیه و تجلیل از برگزیدگان آن در بخش‌های گوناگون برگزار می‌شود.

دبیر چهارمین جایزه محتشم در ادامه بیان کرد: این جشنواره که به نام محتشم کاشانی از شاعران بزرگ آئینی ایرانی است، نام و یاد وی بتواند ثمربخش و اثرگذار باشد و در آینده گام‌های مثبتی در رابطه با شعر و هنر عاشورایی برداشته شود و بیش از پیش شاهد شکوفایی این حوزه باشیم.

 

 

در ادامه این نشست، کتاب «شعر هیئت، بایست‌ها و نبایست‌ها» رونمایی شد و پس از آن محمدرضا سنگری درباره شعر آئینی و دینی گفت: در حوزه شعر یک شاخه بزرگ دینی و آئینی وجود دارد که عنوان آئینی جدید بوده و عمر آن شاید بیشتر از ۶۰ سال نباشد و نخستین بار آن را استاد محمدعلی مجاهدی عنوان کرد. اما شعر مذهبی و دینی پیشینه طولانی دارد، اینکه مذهب و دین ریشه در فطرت انسان‌ها داشته و فطرت انسان نیز ریشه در توحید و یگانگی خداوند دارد که سبب شده طلیعه سروده‌ها با ارزش‌های دینی بیگانه نباشد.

وی افزود: شعر دینی گستره فراخی دارد و این موضوع فقط مربوط به ایران نیست، بلکه در جهان نیز اینگونه است و اغلب شعرها مضامین دینی هم دارند؛ چرا که انسان با دین زندگی کرده و می‌کند و پرسش چیستی و کیستی از سوی انسان همواره مطرح بوده است.

 

سنگری ادامه داد: یکی از حوزه‌های شعر دینی، نیایشی یا تحمیدیه است که در تمام ملل وجود دارد و تقریباً اثری نیست که با تحمیدیه آغاز نشده باشد، البته این موضوع در عضر حاضر اندک بوده و شعر شاعران جوان خالی از آن است. حوزه دوم ستایش یا مدحیه است که شاخه‌های گوناگونی دارد و یکی از آنها عاشورایی است و ممکن است در آینده به دلیل تعداد فراوان شعر درباره حضرت ابوالفضل(ع)، شعرهای ابوالفضلی هم به شاخه شعرهای آئینی اضافه شود و شاخ و برگ‌های بیشتری پیدا کند.

وی در ادامه عنوان کرد: در این نوع شعر عاشورایی چهار زاویه و یا منظر به سمت کربلا باز شده است، یک زاویه آن، حوزه شعر تأثری یا عاطفی یا سوگ و مرثیه است و بالای ۹۰ درصد شعرها دارای همین نگاه هستند، البته این نگاه مورد تأکید ائمه(ع) نیز بوده است. در این راستا از شاعران دوره حاضر خواستیم تا از میان شعرهای هزاره گذشته شاخص‌ترین شعر را انتخاب کنند که بیش از ۱۰۰ شاعر، شعر محتشم کاشانی را انتخاب کردند، هر چند تعداد سروده‌های محتشم درباره عاشورا چندان زیاد نیست، اما تاکنون هیچ شعری به پایه و منزلت شعر عاشورایی معروف وی نرسیده است.

 

این نویسنده تصریح کرد: نگاه دیگر، نگاه عارفانه است و کل حادثه عاشورا از منظر عرفان تبیین شده است که چهار اثر بزرگ در تاریخ وجود دارد که از این منظر به عاشورا نگاه کرده‌اند، یکی از این آثار، «گنجینةالاسرار» عمان سامانی است که برخی از بخش‌های آن فوق‌العاده جذاب است. همچنین کتاب‌های «زبدةالاسرار»، «روضةالاسرار» و «آتشکده نیر» اثر نیر تبریزی از عناوین دیگر در حوزه عرفان به شمار می‌رود. 

 

 

سنگری گفت: نگاه دیگر حماسی است که وحشی بافقی اولین شاعری است که به این حماسه نگاه حماسی داشته است و یا کتاب «گنجشک و جبرئیل» سیدحسن حسینی نیز این نگاه را داشته است، البته کار شاخص در روزگار ما اندک است. نگاه چهارم از منظر عبرت و پیام است و کربلا کلاس درس است، در این نگاه کربلا آیینه‌ای برای زندگی است و تنها امام حسین(ع) بود که عنوان کرد؛ من الگویی برای شما هستم؛ از این رو در همه لحظه‌های زندگی می‌توانیم از وی الگو بگیریم.

 

سنگری در ادامه بیان کرد: وقتی صحبت از هیئت می‌شود، دارای ویژگی‌هایی است، اولاً یک تشکل است، دوم جهت‌گیری آن مذهبی است، سوم، مانند عَلَم و پرچم نام و نشان دارد، همچنین سازمانی متشکل از مدیر و مداح است، در حال حاضر وجود مداح به اندازه‌ای حائز اهمیت است که هیئت با نام وی، هویت می‌یابد و شناخته می‌شود؛ از این رو مداح است که تصمیم می‌گیرد چه شعری بخواند، بافت و ترکیب آن مردمی باشد یا خواص‌پسند. به همین دلیل نمی‌توان این موارد را نادیده گرفت و اگر مخاطبان متفاوتی در هیئت حضور دارند، جنس سخنان باید متفاوت باشد؛ از این رو انتظاری که عامه مردم از هیئت و مداح دارند، این است که سوگ بشوند و آنچه گفته می‌شود را دریابند.

وی در رابطه با شعر هیئت گفت: در حوزه شعر هیئت دو نوع شعر سوگ و سور وجود دارد، همچنین یکی از تقسیم‌بندی‌های شعر هیئت، شعر تعبیری یا هرمنوتیک است که نوع دیگر شعر فاخر عاشورایی است که در هیئات از آن استفاده می‌شود مانند شعر محتشم کاشانی.

سنگری در بخش دیگری از سخنان خود درباره اهمیت اشک و گریه کردن برای امام حسین(ع) بیان کرد: اشک خود حائز اهمیت است و بر گریه کردن بر امام حسین(ع) تأکید بسیاری شده است، از این نظر مبادا این موضوع مورد تخطئه قرار گیرد و آن را بی‌ارزش بدانیم، اما اشک مقصد نیست و این راست‌ترین حالت انسان است، وقتی اشک جاری می‌شود، قلمرو عاطفی انسان برانگیخته می‌شود و زمینه‌ای می‌شود تا عقل تحریک شود. به همین دلیل کربلا تنها برای گریستن نیست، برای بالیدن هم هست، کربلا موزه نیست، سراسر آموزه است.

 

در ادامه این نشست سیدمهدی حسینی، منتقد و پژوهشگر حوزه عاشورا گفت: در رابطه با شعر هیئت اثر تحقیقی کمی وجود دارد، البته ژانری به نام هیئت وجود ندارد، چه بسا که استاد سنگری نیز در تقسیم‌بندی‌های خود عنوانی از آن نام نبردند؛ از این رو شعر هیئت، شعری است که در هیئت قابل اجرا است و مخاطب‌محوری ویژگی بارز آن به شمار می‌آید.

وی ادامه داد: شعری که مداح می‌خواند، بیشتر در حوزه قرائت عاطفی است و آنچه در هیئت‌ها جایش خالی است، شعر حماسی است، شعری که از سوی مداح انتخاب می‌شود شعر هیئت است و اغلب عموم مردم در آن حضور دارند و براساس نوع مخاطب و محتوایی که ارائه خواهد شد، این شعر نیز از سوی مداح انتخاب می‌شود. در اینجا این سؤال مطرح می‌شود که چرا برخی شعرها با وجود شاهکار بودن آنها از سوی مداحان انتخاب نمی‌شوند؛، باید گفت؛ شاید برخی از مداحان از سواد و علم لازم برخوردار نباشند و یا مخاطبی که در آن هیئت حضور دارد، مخاطب متفاوتی است و این نوع شعر برایش کاربرد چندانی ندارد و شعری با ویژگی‌های خاص را می‌طلبد. البته متأسفانه فاصله قابل توجهی میان شعر ولایی خواص‌پسند و عوام‌پسند به وجود آمده است.

 

حسینی در ادامه نوآوری در شعر هیئت را مورد اشاره قرار داد و بیان کرد: در صورتی که در شعر نوآوری وجود نداشته باشد، شاعر مذهبی و ولایی‌سرا از گردونه خارج خواهد شد و مورد توجه مخاطبان قرار نمی‌گیرد. در شعر هیئت نیز به دلیل مخاطب‌محوری نباید این موضوع فراموش شود، هر چند نوآوری به این معنی نباشد که مورد پسند مخاطب قرار نگیرد.
 

وی تصریح کرد: در صورتی که دانشگاه مداحی راه‌اندازی شود، کتاب و منابع کافی در این زمینه وجود ندارد و با توجه به اینکه دیدگاه‌های متعددی در این زمینه وجود دارد باید آنها را غربال کرده و سپس اقدام به تولید فکر کرد. متاسفانه پژوهشگاهی در حوزه مدح وجود ندارد که بایست‌ها و نبایست‌ها را تعیین کند و تحقیقاتی در این حوزه انجام شود، به همین دلیل اندیشه‌ورانی باید به این حوزه ورود کنند و مداحان نیز با مطالعه تفسیر قرآن و منابع در دسترس یا تعامل با افراد باسواد، بتوانند در راه درست گام بردارند و از مسیر خود منحرف نشوند.
 

یادآور می‌شود، کتاب «شعر هیئت» نوشته محمدرضا سنگری از آثار انتشارات خیمه است. سنگری برای نخستین بار تلاش کرده وجوه تمایز شعر هیئت را با شعر دینی و آئینی مشخص کند. همچنین این اثر در سه فصل تدوین شده که نویسنده در آن با رویکردی پژوهشی به موضوع شعر هیئت، شاخه‌ها و ویژگی‌های آن، محورهای چیستی، سیر تحول و تطور و ویژگی‌های شعر هیئت می‌پردازد تا با ارائه تصویری روشن از این گونه شعری، مخاطب را با ابعاد، دقایق و ظرایف آن آشناتر کند.


انتهای پیام/