کد مطلب : ۳۱۷۱۹
مروری بر منظومه نغمه حسینی در سالروز درگذشت مترجم قرآن و شاعر عاشورایی مهدی الهی قمشه‌ای
مهدی الهی قمشه‌ای، فرزند ابوالحسن، عالم، مترجم و شاعر با تخلص «الهی»، در سال ۱۳۱۹ ه.ق (به نقلی ۱۳۲۰ ه.ق) در قمشه شهرضا به دنیا پا نهاد. علوم مقدماتی را در زادگاهش آموخت و برای فرا گرفتن فقه، اصول، منطق و کلام به اصفهان رفت. برای تکمیل فلسفه و حکمت به خراسان رو کرد و سپس راهی تهران شد. تدریس در مدرسه عالی سپه‌سالار، دانشکده ادبیات و دانشکده معقول و منقول از نتایج سکونت در تهران بود.
غیر از ترجمه قرآن کریم، صحیفه سجادیه و مفاتیح الجنان، تألیفات دیگری نیز دارد: ۱. حکمت الهی ۲. شرح رساله حکیم فارابی ۳. رساله در سیر و سلوک ۴. حاشیه بر مبدأ و معاد ۵. رساله در مراتب ادراک ۶. رساله در مراتب عشق.
«کلیات دیوان حکیم الهی قمشه‌ای» با فصل‌هایی از قبیل نغمه عشاق، نغمه حسینی و نغمه الهی منتشر شده است. قصیده قرآنیه در مدح حضرت علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام با ذکر نام تمام سُوَر قرآن، خواندنی و شنیدنی است.
او که عاقبت در ۱۲ ربیع‌الثانی ۱۳۹۳ ه.ق (۲۵ اردیبهشت ۱۳۵۲ ه.ش) در حالی که هنوز قلم در دست داشت، دست از حیات کشید، با انتقال پیکرش از تهران به قم، در وادی السلام (اتاق شماره ۱۹) به خاک سپرده شد.
دو تن از فرزندان او نیز از طبع شعر برخوردارند؛ حسین الهی قمشه‌ای و مهدیه الهی قمشه‌ای «آتش».
منظومه نغمه حسینی در قالب مثنوی و بر وزن مخزن‌الاسرار نظامی گنجوی (مفتعلن مفتعلن فاعلات) در شرح شهادت امام حسین (ع) سروده شده است.
سبب تألیف این منظومه شفا گرفتن فرزندش از یک بیماری بوده است:
عهد نمودم که گر این طفل ناز
باز رهد زین مرض جان‌گداز
قصه سلطان شهیدانِ دین
نظم کنم نغز چو در ثمین
منظومه نغمه حسینی با نام خدا و توحید و تحمید آغاز می‌شود:
نام خدا زیور جان‌هاستی
شاهد و معشوق جهان‌هاستی
پرتو این نام بر آفاق زد
آتش غم بر دل عشاق زد
بعد از تحمیدیه، نامی از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و حضرت امیرمؤمنان و حضرت انسیه الحورا و حضرت امام مجتبی علیهم صلوات الله می‌برد و کم‌کم وارد ماجرای حضرت امام حسین (ع) می‌شود:
سوم شعبان به سوم یا چهار
از سنه هجرت آن شهریار
سید عشاق و سپه‌دارِ دین
خیمه زد از عرشِ برین بر زمین
جلوتر چنین می‌گوید:
حادثه کرب و بلای وصال
سوخت ز سیمرغِ خرد، پر و بال
قصه سلطان شهیدان، حسین
قلب جهان ساخته پُر شور و شین
قصه او مخزن اسرارِ هوست
بشنوی ار هست تو را مهرِ دوست
شب عاشورا را چنین ترسیم می‌کند:
ای فلک! امشب، شب عاشور ماست
شور مکن گر به دلت شور ماست
شب نه که معراج‌گه مصطفی
لیله اسرای سپاه وفا
شب نه که آرایش صبح الست
ساقیِ محفل ز می عشق، مست
نام امام سجاد (ع) و حضرت زینب کبری سلام الله علیها از واقعه عاشورا هم جداشدنی نیست. در ادامه دارد:
دخت علی زینب والا گهر
گوهر گنجینه علم پدر
فخر زنان، قبله مردان عشق
هم‌قدم شاه شهیدان عشق
از دل پُر درد، سخن ساز کرد
بلبلی از هجرِ گل آواز کرد
سر ز کجاوه به در آورد و گفت:
ای دل و جانْتان به غم و درد جفت...
شاعر در ابیات پایانی رضایت خود را از توفیق در سرایش این منظومه بیان می‌کند و عشق را انگیزه اصلی خود در سرایش آن می‌داند:
شکر که شد لطف خدا یار من
ریخت گهر، کِلکِ شکر بار من
عشق، سراینده این دفتر است
بر کفش این خامه پرگهر است
طی مقامات عراق و دمشق
شرح شد آیات و مقامات عشق
یادآور شویم که «دیوان الهی قمشه‌ای» توسط انتشارات برادران علمی و انتشارات علمیه اسلامیه منتشر شده است و متن کامل مثنوی فوق در آن آمده است.
غیر از ترجمه قرآن کریم، صحیفه سجادیه و مفاتیح الجنان، تألیفات دیگری نیز دارد: ۱. حکمت الهی ۲. شرح رساله حکیم فارابی ۳. رساله در سیر و سلوک ۴. حاشیه بر مبدأ و معاد ۵. رساله در مراتب ادراک ۶. رساله در مراتب عشق.
«کلیات دیوان حکیم الهی قمشه‌ای» با فصل‌هایی از قبیل نغمه عشاق، نغمه حسینی و نغمه الهی منتشر شده است. قصیده قرآنیه در مدح حضرت علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام با ذکر نام تمام سُوَر قرآن، خواندنی و شنیدنی است.
او که عاقبت در ۱۲ ربیع‌الثانی ۱۳۹۳ ه.ق (۲۵ اردیبهشت ۱۳۵۲ ه.ش) در حالی که هنوز قلم در دست داشت، دست از حیات کشید، با انتقال پیکرش از تهران به قم، در وادی السلام (اتاق شماره ۱۹) به خاک سپرده شد.
دو تن از فرزندان او نیز از طبع شعر برخوردارند؛ حسین الهی قمشه‌ای و مهدیه الهی قمشه‌ای «آتش».
منظومه نغمه حسینی در قالب مثنوی و بر وزن مخزن‌الاسرار نظامی گنجوی (مفتعلن مفتعلن فاعلات) در شرح شهادت امام حسین (ع) سروده شده است.
سبب تألیف این منظومه شفا گرفتن فرزندش از یک بیماری بوده است:
عهد نمودم که گر این طفل ناز
باز رهد زین مرض جان‌گداز
قصه سلطان شهیدانِ دین
نظم کنم نغز چو در ثمین
منظومه نغمه حسینی با نام خدا و توحید و تحمید آغاز می‌شود:
نام خدا زیور جان‌هاستی
شاهد و معشوق جهان‌هاستی
پرتو این نام بر آفاق زد
آتش غم بر دل عشاق زد
بعد از تحمیدیه، نامی از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و حضرت امیرمؤمنان و حضرت انسیه الحورا و حضرت امام مجتبی علیهم صلوات الله می‌برد و کم‌کم وارد ماجرای حضرت امام حسین (ع) می‌شود:
سوم شعبان به سوم یا چهار
از سنه هجرت آن شهریار
سید عشاق و سپه‌دارِ دین
خیمه زد از عرشِ برین بر زمین
جلوتر چنین می‌گوید:
حادثه کرب و بلای وصال
سوخت ز سیمرغِ خرد، پر و بال
قصه سلطان شهیدان، حسین
قلب جهان ساخته پُر شور و شین
قصه او مخزن اسرارِ هوست
بشنوی ار هست تو را مهرِ دوست
شب عاشورا را چنین ترسیم می‌کند:
ای فلک! امشب، شب عاشور ماست
شور مکن گر به دلت شور ماست
شب نه که معراج‌گه مصطفی
لیله اسرای سپاه وفا
شب نه که آرایش صبح الست
ساقیِ محفل ز می عشق، مست
نام امام سجاد (ع) و حضرت زینب کبری سلام الله علیها از واقعه عاشورا هم جداشدنی نیست. در ادامه دارد:
دخت علی زینب والا گهر
گوهر گنجینه علم پدر
فخر زنان، قبله مردان عشق
هم‌قدم شاه شهیدان عشق
از دل پُر درد، سخن ساز کرد
بلبلی از هجرِ گل آواز کرد
سر ز کجاوه به در آورد و گفت:
ای دل و جانْتان به غم و درد جفت...
شاعر در ابیات پایانی رضایت خود را از توفیق در سرایش این منظومه بیان می‌کند و عشق را انگیزه اصلی خود در سرایش آن می‌داند:
شکر که شد لطف خدا یار من
ریخت گهر، کِلکِ شکر بار من
عشق، سراینده این دفتر است
بر کفش این خامه پرگهر است
طی مقامات عراق و دمشق
شرح شد آیات و مقامات عشق
یادآور شویم که «دیوان الهی قمشه‌ای» توسط انتشارات برادران علمی و انتشارات علمیه اسلامیه منتشر شده است و متن کامل مثنوی فوق در آن آمده است.
مرجع : کرب و بلا
