کد مطلب : ۳۳۳۶۹
بیرق‌زنان، از چاووشی‌خوانی تا اُرگ
حجت الاسلام مهراب صادق نیا: اگر گذرتان به خوزستان و بویژه دزفول و شوشتر افتاده باشد، احتمالاً بر سردَر و یا لَبِ دیوار پُشتِ بامِ برخی از خانه‌ها پرچم‌های کوچکی در کنار هم دیده‌اید. دزفولی‌ها به این پرچم‌ها "بیرَق" می‌گویند و آن‌ها را به نشانه‌ی تشرُّف به حج واجب بر بالاترین قسمت ساختمان، به گونه‌ای نصب می‌کنند، که توسط رهگذران دیده شود.
"بیرق‌زنون" یا همان بیرق‌زنان به مراسمی اشاره دارد که در شب عید قربان برای نصب این پرچم‌ها برگزار می‌شود. برابر یک سنّت دیرین در این شب، خانواده‌های حاجیان مراسم جشن و شادی برگزار کرده و مجموعه‌ای معنادار از بیرق‌های سبز و سفید را به همراه "چووشی خوانی" یا همان چاووشی‌خوانی و دف زدن و کِل کشیدن بر سردر و یا پُشتِ‌بام منزل نصب می‌کنند. اندازه‌ی بیرق‌ها متفاوت و تا یک‌و نیم متر و ترکیب آن‌ها بدین شکل است: دو بیرق بزرگِ سبز و سفید(به ترتیب و به نشانه‌ی پدر و مادر) و چند بیرق کوچک‌تر به تعداد و نشانه‌ی فرزندان در دو طرف آن‌ها. البته پیش‌ترها(و هنوز هم در برخی خانواده‌ها) برای دختران بیرقی نصب نمی‌شد، ولی امروزه آنان نیز از این سنّت سهمی دارند.
در گذشته مراسم بیرق‌زنان با مدّاحی و شعر خوانی همراه بود، و مردم با صدای بلند شعر می‌خواندند و صلوات می‌فرستادند. برخی از این شعرها این‌گونه بود: حاجیون، حاج کُنن شو و روز، دعا بُکنن. و یا: خیر آیا ( ان‌شاءالله خیر بیاید)، خیر آیا، حجی ا َ مکه آیا(حاجی از مکّه بیاد). و یا: بابا حَجی، بابا حَجی، رَفتِیه خونه خدا حج تو بایا (باشد) قبول حضرت پروردگار. ماما حَجی، ماما حَجی، حج تو بایا قبول ره دِگَه (بار دیگر) آیُم پِ یِت، پابوس حضرت رسول (ص). با این حال، امروزه هم شعرها کمی تغییر کرده‌اند و هم چاووشی‌خوانی به ساز و دُهل و یا ادوات موسیقی تازه‌تری تبدیل شده‌اند.
این بیرق‌ها کارکردهای مختلفی داشته و دارند. مهم‌ترین کارکردشان نمایش تعداد خانوار است. چیزی که در گذشته ارزش شمرده می‌شده است. هر چه بیرق‌های بالای پشت بام حاجی‌ها بیشتر باشد، یعنی فرزندان این خانواده بیشتر هستند و این فراوانی برای آن خانواده یک سرمایه‌ی اجتماعی بزرگ بوده است.
کارکرد و یا بهتر است بگویم، کژ‌کارکرد آن در تمایز‌بخشی و مرئیت‌پذیری است. نصب این بیرق‌ها عملاً دوگانه‌ی حاجی و غیر حاجی را در جامعه پررنگ‌تر می‌کرد. و از آنجا که دارایان می‌توانستند به حج بروند، این بیرق‌ها نشانه‌ی دارا بودن و خانواده‌ی حاجی شمرده می‌شد.
کارکرد دیگرش کمک به نیازمندان بود. این بیرق‌ها برای نیازمندان نشانه‌ی آن بوده است که می‌توانند درِ این خانه را بزنند و از اهل خانه کمکی بگیرند.
بیرق‌ها معمولاً تا یک‌سال و گاه بیشتر بر سردر خانه می‌مانند ولی در مواردی خانواده‌ها دوست دارند که زمان بیش‌تری نشان حاجی‌بودن خود را نگه دارند و گاه آن‌ها را سالانه نو می‌کنند.
اگر با یک آدم جا افتاده‌ی خوزستانی هم‌کلام شدید و او به شما گفت "انشالله بیرق‌زنون کُنی" نگران نباشید، دعای خوبی است؛ منظور او این است که انشالله حاجّی بشوی و بیرق بزنی.
بیرق‌زنان خوزستانی‌ها، یک آئین معنوی و مذهبی بوده است. حالا هم آنان همین نظر را دارند، هر چند که با ساز و دهل و در پاره‌ای موارد با اُرگ و رقص همراه باشد؛ و البته می‌دانید که یک باور قدیم است که پزشک و اُرگی محرم هستند!
