کد مطلب : ۱۶۷۳۴
رمضان در گذر تاريخ
سيدحجت سجادي‌زاده
حركت حضرت مسلم (ع) به سمت كوفه(۱۵ رمضان المبارک سال ۶۰ هجری قمری)
در این روز در سال ۶۰ هجری قمری، حضرت اباعبدالله (ع) جناب مسلم بن عقیل (ع) را به كوفه روانه كرد. نامه‌‌های كوفیان را که پاسخ داده بود، با او همراه کرد كه مضمون آن چنین بود: «به سوی شما برادر و پسر عمویم، موثق اهل بیت خویش، مسلم بن عقیل را فرستادم. اگر او بنویسد برای من كه رأی دانایان و بزرگان شما بر آنچه در نامه‌ها درج كرده‌اید، متفق شده است، به‌زودی به سوی شما خواهم آمد، ان‌شاء‌الله. (فیض العلام، ص۳۵)
معراج پیامبر اکرم (ص)(۱۷ رمضان المبارک ۵ سال بعد از بعثت)
معراج پیامبر (ص) پنج سال بعد از بعثت در چنین روزی واقع شده است (مصباح كفعمی: ج۲، ص۵۹۹) و آیه «سُبحانَ الّذی أسری بِعَبدِهِ لیلاً مِنَ المَسجِدِ الحَرامِ الی المَسجِدِ الأقصی ...» (سوره أسراء، آیه۱)، در این باره نازل شده است. اقوال دیگر در تعیین روز معراج چنین است: ۱۷ رمضان سال ۱۲ قبل از هجرت، ۱۷ ربیع الاول قبل از هجرت، ۱۷ رجب قبل از هجرت، ۱۷ ماه رمضان ۵ سال قبل از بعثت، ۲۷ ماه رمضان، ۲۱ ماه رمضان. معراج از جمله ضروریات اسلام است (حق الیقین: ص۳۰) و از آیات كریمه و احادیث متواتر، ثابت شده است كه خداوند متعال حضرت رسول (ص) را در یك شب از مكه معظمه تا مسجدالاقصی و از آنجا به آسمان‌ها تا سدر›المنتهی و عرش اعلی برد، رازهای نهانی و معارف نامتناهی را به آن حضرت القا کرد و آن حضرت در بیت المعمور تحت عرش به عبادت حق تعالی قیام فرمود و با انبیاء (ع) ملاقات کرد و داخل بهشت شد و منازل اهل بهشت و احوال كسانی كه در عذاب بودند را مشاهده فرمود.
عروج آن حضرت به‌طور قطع عروج جسمانی بوده است، نه عروج روحانیِ صرف و در بیداری بوده است، نه در خواب. (بحار الانوار، ج ۱۸، ص ۲۸۹، حق الیقین، ص۳۰)
درباره مكانی كه آغاز حركت پیامبر (ص) به سوی معراج بوده است نیز چند قول است: از منزل خدیجه (س)، از منزل امّ هانی خواهر امیرالمؤمنین (ع)، از شعب ابیطالب (ع). (بحارالانوار، ج ۱۸، ص۳۱۹-۳۰۲)
جنگ بدر (۱۷ رمضان المبارک سال دوم هجری قمری)
«بدر» روستای کوچکی میان مکه و مدینه بود که چند غزوه از غزوات پیامبر (ص) را به نام آن روستا خوانده‌اند و مهم‌ترین آنها جنگ بدر کبری بوده است. جنگ بدر کبری در ماه رمضان سال دوم هجری بین مسلمانان و مشرکان مکه در سرزمین بدر رخ داد. دلیل اصلی این جنگ آن بود که مشرکان مکه اموال مسلمانان مهاجر را مصادره کرده بودند و مسلمانان مهاجر در شهر مدینه در تنگدستی و فقر به سر می‌بردند؛ از این‌رو وقتی رسول خدا خبر یافت کاروان تجاری قریش به سرپرستی ابوسفیان بن حرب از شام به مکه باز می‌گردد، تصمیم گرفت با سپاه مسلمانان به کاروان حمله ببرد و به تلافی اموال مصادره شده مسلمانان مهاجر، اموال و کالاهای بازرگانان قریش را مصادره کند تا بنیه مالی مسلمانان تقویت شود. رسول خدا (ص) در دوازدهم ماه مبارک رمضان به همراه ۳۱۳ تن از یاران خویش از مدینه بیرون رفت. سپاه اندک مسلمانان با ۲۰ شمشیر و هفتاد شتر و اسب در هفدهم ماه رمضان در بدر فرود آمدند. پرچم سپاه مسلمانان را نیز علی ابن ابیطالب (ع) بر دوش داشت.
از سوی دیگر ابوسفیان وقتی از حرکت مسلمانان آگاه شد، پیکی را به مکه فرستاد و کمک خواست. سران قریش هم بی‌درنگ با سپاهی نهصد و پنجاه نفری عازم بدر شدند. ابوسفیان با کشاندن کاروان به بیراهه، آنان را از خطر رهانید و به قریش پیام داد که به مکه بازگردند؛ اما ابوجهل با آگاهی از تعداد اندک مسلمانان و آماده نبودن آنان برای این رویارویی بزرگ، قریشیان را به نبرد تشویق کرد.
سرانجام جنگ درگرفت و مسلمانان با وجود تعداد اندکشان با امداد الهی بر قریش پیروز شدند، هفتاد تن از آنان را کشتند و هفتاد تن را به اسارت گرفتند. ابوجهل و حنظله پسر ابوسفیان نیز در میان کشتگان بودند. در جنگ بدر، حضرت علی (ع) پایمردی‌های بسیار کرد و در پیروزی مسلمانان سهم زیادی داشت؛ به‌طوری که گفته می‌شود، ۳۶ تن از مشرکان در آن نبرد به دست او کشته شدند. در این جنگ، ۱۴ تن از مسلمانان به شهادت رسیدند. (المغازی، ج ۱، سیر› ابن هشام، ج، معجم البلدان، ج ۱، تاریخ طبری، ج ۲)
ضربت خوردن امیرالمؤمنین (ع)(۱۹ رمضان المبارک سال ۴۰ هجری قمری)
در ۱۹ ماه رمضان سال ۴۰ هجری قمری در نماز صبح در مسجد كوفه با شمشیری مسموم به دست ناپاك ابن ملجم منافق و معاونت وردان و شبیب به شهادت رسید. هنگامی كه در ركعت اول سر از سجده برداشت، شبیب بر آن حضرت حمله ور شد؛ ولی شمشیرش خطا كرد. بلافاصله ابن ملجم حمله كرد و شمشیر او فرق مبارك آن حضرت را شكافت و محاسن شریفش به خون فرق مباركش خضاب شد و صدای مباركش بلند شد: «بِسمِ الله و بِالله و علی مِلّـ‹ِ رَسُولِ الله، فُزْتُ و رُبِّ الكعبَـ‹».
در شب ۱۹ ماه رمضان سال ۴۰ هجری وردان و شبیب كه با ابن ملجم در شهادت امیرالمؤمنین (ع) همراه بودند، در حین درگیری كشته شدند. (نفائح العلام: ص۴۱)
فتح مكه(۲۰ رمضان المبارک سال ۸ هجری قمری)
در سال ۸ هجری فتح مكه واقع شد. در این فتح بزرگ تعداد مسلمانان ۱۲ هزار نفر و شهدا ۲ نفر بودند. علت شهادت آن دو، همراه نبودن با لشكر بود و از آخر مكه وارد شده بودند؛ بنابراین به آنها حمله شد و شهید شدند. (مسارالشیعه: ص ۹. مصباح كفعمی: ج۲، ص۵۹۹) در این روز امیرالمؤمنین (ع) به امر مبارك خاتم‌الانبیاء (ص)، برای شكستن بت‌هایی كه در كعبه بود، پای مبارك خود را بر كتف شریف اشرف مخلوقات نهاد. (توضیح المقاصد: ص۲۳)
شب ۲۱ رمضان
در شب ۲۱ رمضان، رویدادهای مهمی در عالم خلقت به وقوع پیوست. از جمله آنهاست:
وفات حضرت موسی بن عمران (ع) و وفات وصی‌اش حضرت یوشع بن نون
به روایتی عروج حضرت عیسی (ع) به آسمان‌ها
معراج پیامبر اسلام (ص) به آسمان‌ها
شهادت حضرت علی (ع). (مسارالشیعه (شیخ مفید)، ص ۹)
شهادت مولی‌الموحّدین امیرالمؤمنین علی (ع)
(۲۱ رمضان المبارک سال ۴۰ هجری قمری)
امیرالمؤمنین (ع) در شب بیست و یكم ماه رمضان مقارن طلوع فجر به شهادت رسید، در حالی كه از سن مبارك حضرتش ۶۳ سال گذشته بود. (ارشاد: ج۱، ص۱۹)
قتل ابن ملجم (۲۱ رمضان المبارک سال ۴۰ هجری قمری)
در این روز ابن ملجم با یك ضربت شمشیر کشته شد. بعد از كشته شدن ابن ملجم مردم به سوی قطام ملعونه فاسقه هجوم آوردند و او را با شمشیر به درك فرستادند و بدنش را بیرون كوفه سوزانیدند. (نفائح العلام: ص۴۱۰)
ابن بطوطه متوفی سال ۷۷۹ هجری گفته است: «هنگامی كه به كوفه مسافرت كردم، در غربی جبّانه كوفه در زمینی سفید، زمینی بسیار سیاه دیدم و علت را پرسیدم. گفتند: «اینجا قبر ابن ملجم است. اهل كوفه عادت دارند، هر سال هیزم زیادی می‌آوردند و ۷ روز در این مكان می‌سوزاندند.»» (نفائح العلام: ص ۴۰۹)
بیعت با امام مجتبی (ع)(۲۱ رمضان المبارک سال ۴۰ هجری قمری)
در این روز مردم پس از شهادت امیرالمؤمنین (ع) با امام حسن (ع) بیعت كردند. (كشف الغمـ‹: ج۱، ص ۵۳۸)
دوران کوتاه چند ماهه خلافت ظاهری امام حسن (ع)، پرماجرا سپری شد. بلافاصله پس از شهادت حضرت علی (ع)، امام حسن (ع) به مسجد آمد و در سخنانی شیوا تلویحاً مردم را به بیعت با خویش فراخواند. پس از سخنرانی و با تبلیغ نافذ ابن عباس مردم کوفه با آن حضرت
بیعت کردند.
امام (ع) نیز بیعتشان را بر این اساس که از او پیروی کنند و با هرکس جنگید، بجنگند و با هرکس صلح کرد، صلح کنند، پذیرفت و سپس به تحکیم پایه‌های حکومت خویش پرداخت. ابن ملجم، قاتل پدر را گردن زد و بیشتر فرمانداران مناطق را که به دست پدرش نصب شده بودند، تثبیت کرد و برخی را تغییر داد.
نزول قرآن(۲۳ رمضان المبارک)
شب نزول قرآن است (بحارالانوار، ج ۸۸، ص۷) و به قولی در شب ۲۴ ماه رمضان بوده است. (بحارالانوار، ج ۹۵، ص۱۹۶)
مرگ ابولهب(۲۴ رمضان المبارک سال دوم هجری‌قمری)
در این روز و به قولی در ۲۵ ماه رمضان ابولهب درگذشت. (نفائح العلام، ص۴۶۳) ابولهب عبدالعزی بن عبدالمطلب عموی پیامبر اسلام (ص) و از بزرگان قریش بود. وی چهره‌ای سرخ داشت و به همین دلیل پدرش او را ابولهب (پدر آتش، سرخ‌رو) لقب داده بود. ابولهب پیش از اینکه پیامبر دعوت خویش را آشکار کند، به برادرزاده خویش علاقه داشت؛ ولی پس از بعثت، به دشمنان قسم‌خورده اسلام پیوست و با پرخاش و ناسزا مردم را از اطراف رسول خدا (ص) پراکنده ساخت. هرگاه پیامبر (ص) مردم را به اسلام دعوت می‌کرد، ابولهب با زبانی گزنده آنان را از اطراف او می‌پراکند؛ به همین دلیل سوره مسد درباره او و همسرش نازل شد.
ابولهب به دلیل ابتلا به آبله در جنگ بدر حضور نیافت؛ اما چهار هزار درهم به قریش کمک کرد.
وی در سال دوم هجری قمری، اندکی (۷ یا ۹ روز) پس از غزوه بدر درگذشت. جنازه‌اش چند روز در خانه‌اش ماند و به دلیل تعفن جسد، کسی حاضر نشد، دفنش کند. سرانجام فرزندانش جسد او را در بیرون مکه گذاشتند و آن‌قدر بر جنازه‌اش سنگ ریختند تا مدفون شد.
در این روز در سال ۶۰ هجری قمری، حضرت اباعبدالله (ع) جناب مسلم بن عقیل (ع) را به كوفه روانه كرد. نامه‌‌های كوفیان را که پاسخ داده بود، با او همراه کرد كه مضمون آن چنین بود: «به سوی شما برادر و پسر عمویم، موثق اهل بیت خویش، مسلم بن عقیل را فرستادم. اگر او بنویسد برای من كه رأی دانایان و بزرگان شما بر آنچه در نامه‌ها درج كرده‌اید، متفق شده است، به‌زودی به سوی شما خواهم آمد، ان‌شاء‌الله. (فیض العلام، ص۳۵)
معراج پیامبر اکرم (ص)(۱۷ رمضان المبارک ۵ سال بعد از بعثت)
معراج پیامبر (ص) پنج سال بعد از بعثت در چنین روزی واقع شده است (مصباح كفعمی: ج۲، ص۵۹۹) و آیه «سُبحانَ الّذی أسری بِعَبدِهِ لیلاً مِنَ المَسجِدِ الحَرامِ الی المَسجِدِ الأقصی ...» (سوره أسراء، آیه۱)، در این باره نازل شده است. اقوال دیگر در تعیین روز معراج چنین است: ۱۷ رمضان سال ۱۲ قبل از هجرت، ۱۷ ربیع الاول قبل از هجرت، ۱۷ رجب قبل از هجرت، ۱۷ ماه رمضان ۵ سال قبل از بعثت، ۲۷ ماه رمضان، ۲۱ ماه رمضان. معراج از جمله ضروریات اسلام است (حق الیقین: ص۳۰) و از آیات كریمه و احادیث متواتر، ثابت شده است كه خداوند متعال حضرت رسول (ص) را در یك شب از مكه معظمه تا مسجدالاقصی و از آنجا به آسمان‌ها تا سدر›المنتهی و عرش اعلی برد، رازهای نهانی و معارف نامتناهی را به آن حضرت القا کرد و آن حضرت در بیت المعمور تحت عرش به عبادت حق تعالی قیام فرمود و با انبیاء (ع) ملاقات کرد و داخل بهشت شد و منازل اهل بهشت و احوال كسانی كه در عذاب بودند را مشاهده فرمود.
عروج آن حضرت به‌طور قطع عروج جسمانی بوده است، نه عروج روحانیِ صرف و در بیداری بوده است، نه در خواب. (بحار الانوار، ج ۱۸، ص ۲۸۹، حق الیقین، ص۳۰)
درباره مكانی كه آغاز حركت پیامبر (ص) به سوی معراج بوده است نیز چند قول است: از منزل خدیجه (س)، از منزل امّ هانی خواهر امیرالمؤمنین (ع)، از شعب ابیطالب (ع). (بحارالانوار، ج ۱۸، ص۳۱۹-۳۰۲)
جنگ بدر (۱۷ رمضان المبارک سال دوم هجری قمری)
«بدر» روستای کوچکی میان مکه و مدینه بود که چند غزوه از غزوات پیامبر (ص) را به نام آن روستا خوانده‌اند و مهم‌ترین آنها جنگ بدر کبری بوده است. جنگ بدر کبری در ماه رمضان سال دوم هجری بین مسلمانان و مشرکان مکه در سرزمین بدر رخ داد. دلیل اصلی این جنگ آن بود که مشرکان مکه اموال مسلمانان مهاجر را مصادره کرده بودند و مسلمانان مهاجر در شهر مدینه در تنگدستی و فقر به سر می‌بردند؛ از این‌رو وقتی رسول خدا خبر یافت کاروان تجاری قریش به سرپرستی ابوسفیان بن حرب از شام به مکه باز می‌گردد، تصمیم گرفت با سپاه مسلمانان به کاروان حمله ببرد و به تلافی اموال مصادره شده مسلمانان مهاجر، اموال و کالاهای بازرگانان قریش را مصادره کند تا بنیه مالی مسلمانان تقویت شود. رسول خدا (ص) در دوازدهم ماه مبارک رمضان به همراه ۳۱۳ تن از یاران خویش از مدینه بیرون رفت. سپاه اندک مسلمانان با ۲۰ شمشیر و هفتاد شتر و اسب در هفدهم ماه رمضان در بدر فرود آمدند. پرچم سپاه مسلمانان را نیز علی ابن ابیطالب (ع) بر دوش داشت.
از سوی دیگر ابوسفیان وقتی از حرکت مسلمانان آگاه شد، پیکی را به مکه فرستاد و کمک خواست. سران قریش هم بی‌درنگ با سپاهی نهصد و پنجاه نفری عازم بدر شدند. ابوسفیان با کشاندن کاروان به بیراهه، آنان را از خطر رهانید و به قریش پیام داد که به مکه بازگردند؛ اما ابوجهل با آگاهی از تعداد اندک مسلمانان و آماده نبودن آنان برای این رویارویی بزرگ، قریشیان را به نبرد تشویق کرد.
سرانجام جنگ درگرفت و مسلمانان با وجود تعداد اندکشان با امداد الهی بر قریش پیروز شدند، هفتاد تن از آنان را کشتند و هفتاد تن را به اسارت گرفتند. ابوجهل و حنظله پسر ابوسفیان نیز در میان کشتگان بودند. در جنگ بدر، حضرت علی (ع) پایمردی‌های بسیار کرد و در پیروزی مسلمانان سهم زیادی داشت؛ به‌طوری که گفته می‌شود، ۳۶ تن از مشرکان در آن نبرد به دست او کشته شدند. در این جنگ، ۱۴ تن از مسلمانان به شهادت رسیدند. (المغازی، ج ۱، سیر› ابن هشام، ج، معجم البلدان، ج ۱، تاریخ طبری، ج ۲)
ضربت خوردن امیرالمؤمنین (ع)(۱۹ رمضان المبارک سال ۴۰ هجری قمری)
در ۱۹ ماه رمضان سال ۴۰ هجری قمری در نماز صبح در مسجد كوفه با شمشیری مسموم به دست ناپاك ابن ملجم منافق و معاونت وردان و شبیب به شهادت رسید. هنگامی كه در ركعت اول سر از سجده برداشت، شبیب بر آن حضرت حمله ور شد؛ ولی شمشیرش خطا كرد. بلافاصله ابن ملجم حمله كرد و شمشیر او فرق مبارك آن حضرت را شكافت و محاسن شریفش به خون فرق مباركش خضاب شد و صدای مباركش بلند شد: «بِسمِ الله و بِالله و علی مِلّـ‹ِ رَسُولِ الله، فُزْتُ و رُبِّ الكعبَـ‹».
در شب ۱۹ ماه رمضان سال ۴۰ هجری وردان و شبیب كه با ابن ملجم در شهادت امیرالمؤمنین (ع) همراه بودند، در حین درگیری كشته شدند. (نفائح العلام: ص۴۱)
فتح مكه(۲۰ رمضان المبارک سال ۸ هجری قمری)
در سال ۸ هجری فتح مكه واقع شد. در این فتح بزرگ تعداد مسلمانان ۱۲ هزار نفر و شهدا ۲ نفر بودند. علت شهادت آن دو، همراه نبودن با لشكر بود و از آخر مكه وارد شده بودند؛ بنابراین به آنها حمله شد و شهید شدند. (مسارالشیعه: ص ۹. مصباح كفعمی: ج۲، ص۵۹۹) در این روز امیرالمؤمنین (ع) به امر مبارك خاتم‌الانبیاء (ص)، برای شكستن بت‌هایی كه در كعبه بود، پای مبارك خود را بر كتف شریف اشرف مخلوقات نهاد. (توضیح المقاصد: ص۲۳)
شب ۲۱ رمضان
در شب ۲۱ رمضان، رویدادهای مهمی در عالم خلقت به وقوع پیوست. از جمله آنهاست:
وفات حضرت موسی بن عمران (ع) و وفات وصی‌اش حضرت یوشع بن نون
به روایتی عروج حضرت عیسی (ع) به آسمان‌ها
معراج پیامبر اسلام (ص) به آسمان‌ها
شهادت حضرت علی (ع). (مسارالشیعه (شیخ مفید)، ص ۹)
شهادت مولی‌الموحّدین امیرالمؤمنین علی (ع)
(۲۱ رمضان المبارک سال ۴۰ هجری قمری)
امیرالمؤمنین (ع) در شب بیست و یكم ماه رمضان مقارن طلوع فجر به شهادت رسید، در حالی كه از سن مبارك حضرتش ۶۳ سال گذشته بود. (ارشاد: ج۱، ص۱۹)
قتل ابن ملجم (۲۱ رمضان المبارک سال ۴۰ هجری قمری)
در این روز ابن ملجم با یك ضربت شمشیر کشته شد. بعد از كشته شدن ابن ملجم مردم به سوی قطام ملعونه فاسقه هجوم آوردند و او را با شمشیر به درك فرستادند و بدنش را بیرون كوفه سوزانیدند. (نفائح العلام: ص۴۱۰)
ابن بطوطه متوفی سال ۷۷۹ هجری گفته است: «هنگامی كه به كوفه مسافرت كردم، در غربی جبّانه كوفه در زمینی سفید، زمینی بسیار سیاه دیدم و علت را پرسیدم. گفتند: «اینجا قبر ابن ملجم است. اهل كوفه عادت دارند، هر سال هیزم زیادی می‌آوردند و ۷ روز در این مكان می‌سوزاندند.»» (نفائح العلام: ص ۴۰۹)
بیعت با امام مجتبی (ع)(۲۱ رمضان المبارک سال ۴۰ هجری قمری)
در این روز مردم پس از شهادت امیرالمؤمنین (ع) با امام حسن (ع) بیعت كردند. (كشف الغمـ‹: ج۱، ص ۵۳۸)
دوران کوتاه چند ماهه خلافت ظاهری امام حسن (ع)، پرماجرا سپری شد. بلافاصله پس از شهادت حضرت علی (ع)، امام حسن (ع) به مسجد آمد و در سخنانی شیوا تلویحاً مردم را به بیعت با خویش فراخواند. پس از سخنرانی و با تبلیغ نافذ ابن عباس مردم کوفه با آن حضرت
بیعت کردند.
امام (ع) نیز بیعتشان را بر این اساس که از او پیروی کنند و با هرکس جنگید، بجنگند و با هرکس صلح کرد، صلح کنند، پذیرفت و سپس به تحکیم پایه‌های حکومت خویش پرداخت. ابن ملجم، قاتل پدر را گردن زد و بیشتر فرمانداران مناطق را که به دست پدرش نصب شده بودند، تثبیت کرد و برخی را تغییر داد.
نزول قرآن(۲۳ رمضان المبارک)
شب نزول قرآن است (بحارالانوار، ج ۸۸، ص۷) و به قولی در شب ۲۴ ماه رمضان بوده است. (بحارالانوار، ج ۹۵، ص۱۹۶)
مرگ ابولهب(۲۴ رمضان المبارک سال دوم هجری‌قمری)
در این روز و به قولی در ۲۵ ماه رمضان ابولهب درگذشت. (نفائح العلام، ص۴۶۳) ابولهب عبدالعزی بن عبدالمطلب عموی پیامبر اسلام (ص) و از بزرگان قریش بود. وی چهره‌ای سرخ داشت و به همین دلیل پدرش او را ابولهب (پدر آتش، سرخ‌رو) لقب داده بود. ابولهب پیش از اینکه پیامبر دعوت خویش را آشکار کند، به برادرزاده خویش علاقه داشت؛ ولی پس از بعثت، به دشمنان قسم‌خورده اسلام پیوست و با پرخاش و ناسزا مردم را از اطراف رسول خدا (ص) پراکنده ساخت. هرگاه پیامبر (ص) مردم را به اسلام دعوت می‌کرد، ابولهب با زبانی گزنده آنان را از اطراف او می‌پراکند؛ به همین دلیل سوره مسد درباره او و همسرش نازل شد.
ابولهب به دلیل ابتلا به آبله در جنگ بدر حضور نیافت؛ اما چهار هزار درهم به قریش کمک کرد.
وی در سال دوم هجری قمری، اندکی (۷ یا ۹ روز) پس از غزوه بدر درگذشت. جنازه‌اش چند روز در خانه‌اش ماند و به دلیل تعفن جسد، کسی حاضر نشد، دفنش کند. سرانجام فرزندانش جسد او را در بیرون مکه گذاشتند و آن‌قدر بر جنازه‌اش سنگ ریختند تا مدفون شد.
