کد مطلب : ۳۲۲۱۶
چگونه مي‌توان با عبرت و استمداد از آموزه‌هاي عاشورا مشكلات جامعه را حل كرد
محرم، فرصتي براي نجات از بحران‌هاي خودساخته
سعيد صدوقي مازندراني/ پژوهشگر حوزه
در ادبیات قرآن، انسان در برابر سه کلمه« فتنه و امتحان وابتلا» قرار می‌گيرد تا محکی برای ادعاها و مقامات مادی و معنوی خویش بوده باشد. درسوره بقره آيه۱۵۶ فهرست ابتلائات اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است و می فرماید باترس و گرسنگی وکمبود مال، نیروی انسانی و محصولات ، بشر آزمايش مي‌شود.
در همين حال اگر از زاویه اقتصاد بخواهیم نیم نگاهی به حماسه عاشورا و شهادت امام حسین(ع)، بیندازیم نشانه های این فهرست در این واقعه، از مدینه تا کربلا محسوس است که مجال مثال های آن در جایی دیگر باید مرقوم شود.
سيره نبوي و سياست‌اقتصادي
از طرفي ديگر، اقتصاد در حکومت اسلام از مهاجرت پیامبر(ص) از مکه آغاز می‌شود و در مدینه تا 10 سال حاکمیت نبی اکرم(ص) به اوج می‌رسد. درگام اول، پیامبر(ص) اقتصاد تجارت محور مکه را به تولید محور بر اساس کشاورزی و دامداری و نقود رایج بنیان می‌گذارد و با تحکیم و توسعه تولید، دستور مالیات می‌دهد و کلمه زکات معادل مالیات برنصاب تولید در کشاورزی و دامداری و جمع آوری طلا و نقره مسکوک می‌شود وطی بخشنامه‌ای خاندان خود را تا ابد محروم از مصرف و سهیم شدن در زکات معرفی می‌كند.
تحکیم بخش این دستور در عمل زینب کبری(س) است که در واقعه اسارت، تلاش و جدیت داشتند که دختران و زنان اسیر از صدقات اهالی کوفه تا شام استفاده نکنند و این سنگ بنا بعدها توسط ائمه اطهار تبيین نظام مالی اسلام شد.
البته در مورد سهم اهل بیت از خمس و چگونگی معامله ائمه با خمس دهندگان و شیوه اخذ خمس پیامبر(ص) و معصومان و دوره غیبت، نگارنده نکاتی را دارد که در فرصت مناسب خارج از عنوان این مقاله باید بررسی و نقد شود و دریک کلام ، خمس را مالیات حکومتی نباید شمرد بلکه مالیات دولت اسلام فقط درکلمه زکات و خراج زمین های مفتوح عنوه مصداق دارد.
لزوم احترام به مالكيت
قوام اقتصاد با تجربه چند دهه اخیر، به احترام‌گذاردن به مالکیت است وامروزه مباحث مالکیت در ابعاد شخصی و عمومی، حقیقی و حقوقی واعتباری و... مباحث پرچالش عرصه اقتصاد در داخل وخارج از کشور است. احترام به مالکیت در عمل امام حسین(ع) و یاران او نقطه بارز واقعه عاشوراست.
آنجا که مسلم بن عقیل یکه وتنها در سایه دیوار پیرزن کوفی استراحت کوتاه را ترک می‌کند وآن زمان که در وصیت‌نامه خود سفارش می‌کند که چند صد درهمی را برای مخارج شخصی خود مقروض شده بودم که با ورود امام(ع) به کوفه ، حضرت ادای قرضم كنند، حال که شهادت حتمی است با فروش سلاح و زره من ادای قرض كنيد.در نمونه مهم‌تر خرید ملک کربلا توسط امام(ع) دردوم محرم که زمین خیمه گاه و حاشیه آن را پس از خریداری، تفویض به قوم بنی‌اسد کرده مشروط بر اینکه زوار قبر حضرت را تا سه روز پذیرایی كنند. در همين راستا اگر کلمه مالکیت و شعاع حقوقی و حقیقی آن در اقتصاد تعریف و محترم شمرده شود، بسیاری از گره‌های اقتصادی و چالش‌های حقوقی مربوط به آن برطرف خواهد شد.
حرام‌خواري‌هاي دردسرساز
فراموش نشود، حرام خواری نقطه موکدی است در کلام امام حسین(ع) که آن را مانع پذیرش حق در مجادلات آیینی و فرهنگی و اجتماعی معرفی کرده‌اند.وقتی در روز عاشورا در مورد عدم پذیرش حقانیت امام(ع) از طرف دشمن از ایشان سوال می‌شود حضرت « ملئت بطونهم من الحرام» را در پاسخ مي‌گويند. پر واضح است که شکم مملو از حرام، ره‌آورد فعالیت ناسالم اقتصادی است، تا آنجا که انسان را بی‌تفاوت نسبت به حق می‌کند ، بلکه جرات مقابله با حق را نيز می‌دهد.
حلال یابی و حلال خواری، ثواب جهاد را در دین ما دارد و گویا امنیت اقتصادی و حفظ آن از راه جهاد برای تحصیل مال حلال ،تصویر و تفسیر می‌شود.
رابطه ذلت اجتماعي و اقتصادي
در عمر امام حسین(ع) ، کمترین مستندات تاريخی را داریم و بیشترین تمرکز گزارش تاریخ به 6ماه آخر عمر ایشان در فاجعه کربلا برمی‌گردد.
اما درهمین مدت کوتاه مستند، شعار ماندگاری از امام(ع) به یادگار مانده است که حضرت از هر نماد ذلتی اجتناب کرده و با « هیهات » علامت ذلت را نابود خواستند. مهم‌ترین عامل ذلت در زندگانی اجتماعی، عناوین ذلت های اقتصادی است که در قالب برده داری، کم فروشی، گران فروشی، احتکار، اختلاس، رشوه ونزول می‌توان فهرست کرد. اگر امام(ع) در گذشته عمر دچار چالش ذلت بود هرگز نمی‌توانست شعار «هیهات من الذله» را ثبت تاریخی کند. عزت اقتصادی است که قدرت چانه زنی و اصلاح طلبی و استواری بر اصول‌گرایی و امید و تدبیر را برای جامعه تحکیم وتوسعه می‌دهد. بي‌شك شعار امام(ع) را باید همه جانبه و نه رجزی نظامی یا رمزی سیاسی مطالعه کرد.
عزت نفس در برابر دشمني‌هاي ظالمانه
از شیوه‌های ظالمانه مبارزه با امام حسین(ع) استفاده از محاصره و تحریم جهت فرسایش توان و روحیه امام(ع) و یاران بود. برخورد آن حضرت در برابر این شیوه که حتی آب نوشیدنی را نيز شامل شد، درس بزرگی است برای مبارزه با گونه های تحریم و محاصره که امروزه اقتصاد ما را نيز دچار این معضل ساخته است.
اقتصاد مقاومتی که رمز عبور کشور ما از گردنه سخت تحریم ها شده است می‌تواند الگوی خود را از کربلا تا شام جست‌وجو کند که مثال هایی از آن را در فرازهای قبلی بیان کرده ام. در این میان بحران آب، سهم مالکیتی و حقوقی و استفاده سیاسی و نظامی نکردن از منابع روزمینی و زیر زمینی آب، چالش هایی است که در آینده، امنیت و توسعه اقتصادی هر کشور را تهدید یا تضمین می‌کند. ازحال باید به‌فکر توافقنامه ها و معاهدات منطقه ای و بین المللی باشیم تا ابزار آب، نقصان منافع برای ما ایجاد نکند. در منطق امیر المومنین(ع) و امام حسین(ع) استفاده از ابزار آب جهت ناتوان کردن رقیب مذمت شده است و این سیره باید با منافع امروزی حقوقی و اقتصادی آب مورد همخوانی و تامل قرار گیرد.
آثار فرهنگي و اقتصادي محرم
محرم در کنار همه ویژگی‌هایي که دارد، از منظر اقتصادی نیز ماه رونق و رکورد شکنی است. اقتصاد محرم، بخش بزرگی از بازار را از شال، لباس و سیستم صوتی ، سنج، اغذیه و خدمات انسانی گرفته تا حتی بازار مد و آرایش را به خود مشغول می‌کند. شاید بالغ بر دوهزار میلیارد تومان هزینه ای که فقط در ایران صرف نذورات و خوراک در ایام سوگواری می‌شود، گواهي بر اين مسائل باشد. از آن جایی که معتقدم هر خدمتی از طرف ما در کنار گستره ایثار، رشادت و شهادت امام حسین(ع) جز تفریط نیست و به هيچ وجه افراط در عزای امام(ع) معنا ندارد ولی بهره وری و کیفیت سازی و گسترده كردن این رونق و رکورد شکنی، خاصیت مستقیم و غیر قابل انکاری در اقتصاد کشور دارد.حفظ سنت‌ها و استقبال از نوآوری در نیت نذرکنندگان ،محتاج تعامل متولیان فرهنگی و استادان اقتصادی است که این فرصت رفرم را ماندگارتر و موثرتر و زیر بنایی كنند.
خدشه‌هايي جبران‌ناپذير
اما نكته مهم ديگري كه بايد اشاره شود اين است كه مذمت فراوانی در زبان ائمه(ع) هست که از نام ما برای رونق سفره اقتصادی خود سوءاستفاده نكنيد.ارقام نجومی و قراردادهای اقتصادی جهت مداحی و منبر رفتن در مجلس امام حسین(ع) که به‌صورت مستند و شایعه در ایام عزاداری مخابره مي‌شود ، خلاف سیره وسنت امامان و بزرگان مذهب و استادان خطابه و روضه است که برکت را نابود و اثر و ثواب مجالس را مخدوش و رقابت کاذب و ریا گونه ای را در برگزارکنندگان مجالس پر خرج ایجاد می‌کند.
همان اندازه که در بخشي از اين متن، تحدید نذورات را مذموم می‌دانستم، در اینجا نيزجابه‌جایی دستمزد خطابه و مرثیه خوانی به‌صورت فاکتورهای هنگفت را دور از فرهنگ ایثار و فداکاری امام حسین(ع) می‌دانم و به نظر بايد در اين باره به‌گونه‌اي ديگر عمل كرد.
در همين حال اگر از زاویه اقتصاد بخواهیم نیم نگاهی به حماسه عاشورا و شهادت امام حسین(ع)، بیندازیم نشانه های این فهرست در این واقعه، از مدینه تا کربلا محسوس است که مجال مثال های آن در جایی دیگر باید مرقوم شود.
سيره نبوي و سياست‌اقتصادي
از طرفي ديگر، اقتصاد در حکومت اسلام از مهاجرت پیامبر(ص) از مکه آغاز می‌شود و در مدینه تا 10 سال حاکمیت نبی اکرم(ص) به اوج می‌رسد. درگام اول، پیامبر(ص) اقتصاد تجارت محور مکه را به تولید محور بر اساس کشاورزی و دامداری و نقود رایج بنیان می‌گذارد و با تحکیم و توسعه تولید، دستور مالیات می‌دهد و کلمه زکات معادل مالیات برنصاب تولید در کشاورزی و دامداری و جمع آوری طلا و نقره مسکوک می‌شود وطی بخشنامه‌ای خاندان خود را تا ابد محروم از مصرف و سهیم شدن در زکات معرفی می‌كند.
تحکیم بخش این دستور در عمل زینب کبری(س) است که در واقعه اسارت، تلاش و جدیت داشتند که دختران و زنان اسیر از صدقات اهالی کوفه تا شام استفاده نکنند و این سنگ بنا بعدها توسط ائمه اطهار تبيین نظام مالی اسلام شد.
البته در مورد سهم اهل بیت از خمس و چگونگی معامله ائمه با خمس دهندگان و شیوه اخذ خمس پیامبر(ص) و معصومان و دوره غیبت، نگارنده نکاتی را دارد که در فرصت مناسب خارج از عنوان این مقاله باید بررسی و نقد شود و دریک کلام ، خمس را مالیات حکومتی نباید شمرد بلکه مالیات دولت اسلام فقط درکلمه زکات و خراج زمین های مفتوح عنوه مصداق دارد.
لزوم احترام به مالكيت
قوام اقتصاد با تجربه چند دهه اخیر، به احترام‌گذاردن به مالکیت است وامروزه مباحث مالکیت در ابعاد شخصی و عمومی، حقیقی و حقوقی واعتباری و... مباحث پرچالش عرصه اقتصاد در داخل وخارج از کشور است. احترام به مالکیت در عمل امام حسین(ع) و یاران او نقطه بارز واقعه عاشوراست.
آنجا که مسلم بن عقیل یکه وتنها در سایه دیوار پیرزن کوفی استراحت کوتاه را ترک می‌کند وآن زمان که در وصیت‌نامه خود سفارش می‌کند که چند صد درهمی را برای مخارج شخصی خود مقروض شده بودم که با ورود امام(ع) به کوفه ، حضرت ادای قرضم كنند، حال که شهادت حتمی است با فروش سلاح و زره من ادای قرض كنيد.در نمونه مهم‌تر خرید ملک کربلا توسط امام(ع) دردوم محرم که زمین خیمه گاه و حاشیه آن را پس از خریداری، تفویض به قوم بنی‌اسد کرده مشروط بر اینکه زوار قبر حضرت را تا سه روز پذیرایی كنند. در همين راستا اگر کلمه مالکیت و شعاع حقوقی و حقیقی آن در اقتصاد تعریف و محترم شمرده شود، بسیاری از گره‌های اقتصادی و چالش‌های حقوقی مربوط به آن برطرف خواهد شد.
حرام‌خواري‌هاي دردسرساز
فراموش نشود، حرام خواری نقطه موکدی است در کلام امام حسین(ع) که آن را مانع پذیرش حق در مجادلات آیینی و فرهنگی و اجتماعی معرفی کرده‌اند.وقتی در روز عاشورا در مورد عدم پذیرش حقانیت امام(ع) از طرف دشمن از ایشان سوال می‌شود حضرت « ملئت بطونهم من الحرام» را در پاسخ مي‌گويند. پر واضح است که شکم مملو از حرام، ره‌آورد فعالیت ناسالم اقتصادی است، تا آنجا که انسان را بی‌تفاوت نسبت به حق می‌کند ، بلکه جرات مقابله با حق را نيز می‌دهد.
حلال یابی و حلال خواری، ثواب جهاد را در دین ما دارد و گویا امنیت اقتصادی و حفظ آن از راه جهاد برای تحصیل مال حلال ،تصویر و تفسیر می‌شود.
رابطه ذلت اجتماعي و اقتصادي
در عمر امام حسین(ع) ، کمترین مستندات تاريخی را داریم و بیشترین تمرکز گزارش تاریخ به 6ماه آخر عمر ایشان در فاجعه کربلا برمی‌گردد.
اما درهمین مدت کوتاه مستند، شعار ماندگاری از امام(ع) به یادگار مانده است که حضرت از هر نماد ذلتی اجتناب کرده و با « هیهات » علامت ذلت را نابود خواستند. مهم‌ترین عامل ذلت در زندگانی اجتماعی، عناوین ذلت های اقتصادی است که در قالب برده داری، کم فروشی، گران فروشی، احتکار، اختلاس، رشوه ونزول می‌توان فهرست کرد. اگر امام(ع) در گذشته عمر دچار چالش ذلت بود هرگز نمی‌توانست شعار «هیهات من الذله» را ثبت تاریخی کند. عزت اقتصادی است که قدرت چانه زنی و اصلاح طلبی و استواری بر اصول‌گرایی و امید و تدبیر را برای جامعه تحکیم وتوسعه می‌دهد. بي‌شك شعار امام(ع) را باید همه جانبه و نه رجزی نظامی یا رمزی سیاسی مطالعه کرد.
عزت نفس در برابر دشمني‌هاي ظالمانه
از شیوه‌های ظالمانه مبارزه با امام حسین(ع) استفاده از محاصره و تحریم جهت فرسایش توان و روحیه امام(ع) و یاران بود. برخورد آن حضرت در برابر این شیوه که حتی آب نوشیدنی را نيز شامل شد، درس بزرگی است برای مبارزه با گونه های تحریم و محاصره که امروزه اقتصاد ما را نيز دچار این معضل ساخته است.
اقتصاد مقاومتی که رمز عبور کشور ما از گردنه سخت تحریم ها شده است می‌تواند الگوی خود را از کربلا تا شام جست‌وجو کند که مثال هایی از آن را در فرازهای قبلی بیان کرده ام. در این میان بحران آب، سهم مالکیتی و حقوقی و استفاده سیاسی و نظامی نکردن از منابع روزمینی و زیر زمینی آب، چالش هایی است که در آینده، امنیت و توسعه اقتصادی هر کشور را تهدید یا تضمین می‌کند. ازحال باید به‌فکر توافقنامه ها و معاهدات منطقه ای و بین المللی باشیم تا ابزار آب، نقصان منافع برای ما ایجاد نکند. در منطق امیر المومنین(ع) و امام حسین(ع) استفاده از ابزار آب جهت ناتوان کردن رقیب مذمت شده است و این سیره باید با منافع امروزی حقوقی و اقتصادی آب مورد همخوانی و تامل قرار گیرد.
آثار فرهنگي و اقتصادي محرم
محرم در کنار همه ویژگی‌هایي که دارد، از منظر اقتصادی نیز ماه رونق و رکورد شکنی است. اقتصاد محرم، بخش بزرگی از بازار را از شال، لباس و سیستم صوتی ، سنج، اغذیه و خدمات انسانی گرفته تا حتی بازار مد و آرایش را به خود مشغول می‌کند. شاید بالغ بر دوهزار میلیارد تومان هزینه ای که فقط در ایران صرف نذورات و خوراک در ایام سوگواری می‌شود، گواهي بر اين مسائل باشد. از آن جایی که معتقدم هر خدمتی از طرف ما در کنار گستره ایثار، رشادت و شهادت امام حسین(ع) جز تفریط نیست و به هيچ وجه افراط در عزای امام(ع) معنا ندارد ولی بهره وری و کیفیت سازی و گسترده كردن این رونق و رکورد شکنی، خاصیت مستقیم و غیر قابل انکاری در اقتصاد کشور دارد.حفظ سنت‌ها و استقبال از نوآوری در نیت نذرکنندگان ،محتاج تعامل متولیان فرهنگی و استادان اقتصادی است که این فرصت رفرم را ماندگارتر و موثرتر و زیر بنایی كنند.
خدشه‌هايي جبران‌ناپذير
اما نكته مهم ديگري كه بايد اشاره شود اين است كه مذمت فراوانی در زبان ائمه(ع) هست که از نام ما برای رونق سفره اقتصادی خود سوءاستفاده نكنيد.ارقام نجومی و قراردادهای اقتصادی جهت مداحی و منبر رفتن در مجلس امام حسین(ع) که به‌صورت مستند و شایعه در ایام عزاداری مخابره مي‌شود ، خلاف سیره وسنت امامان و بزرگان مذهب و استادان خطابه و روضه است که برکت را نابود و اثر و ثواب مجالس را مخدوش و رقابت کاذب و ریا گونه ای را در برگزارکنندگان مجالس پر خرج ایجاد می‌کند.
همان اندازه که در بخشي از اين متن، تحدید نذورات را مذموم می‌دانستم، در اینجا نيزجابه‌جایی دستمزد خطابه و مرثیه خوانی به‌صورت فاکتورهای هنگفت را دور از فرهنگ ایثار و فداکاری امام حسین(ع) می‌دانم و به نظر بايد در اين باره به‌گونه‌اي ديگر عمل كرد.
مرجع : قانون
