کد مطلب : ۳۲۸۴۷
نگاهی به «زندگی ایمانی در اندیشه مهدوی»
دکتر دلشاد تهرانی
دکتر مصطفی دلشاد تهرانی؛ مدیر گروه نهج‌البلاغه دانشگاه پردیس تهران در نوشتاری با عنوان روزی که قائم ما قیام کند در روزنامه ایران نوشت؛
السَّلاَمُ عَلَى الْقَائِمِ الْمُنْتَظَرِ و الْعَدْلِ الْمُشْتَهَرِ؛ السَّلاَمُ عَلَى رَبِیعِ الاَنَامِ و نَضْرَه الاَیامِ؛ «سلام بر قائم منتظَر و عدل پرآوازه؛ سلام بر بهار مردمان و خرّمى زمان.» (زیارت حضرت صاحب‌الأمر)
هر انسانى بنا به فطرت خود – که عشق به کمال مطلق است – خواهان زندگی مبتنی بر عدالت فراگیر و رفاه کامل است؛ به این اعتبار، اخلاق و ایمان، محبوب دل انسان و بی‌اخلاقی و کفر و زشتکاری، ناخواه دل آدمی است: «ولیکن خداوند ایمان را برای شما دوست‌داشتنی گردانید و آن را در دل‌های شما بیاراست و کفر و پلیدکاری و سرکشی را در نظرتان ناخوشایند ساخت» (حجرات/۷)
از این رو، سخن از آرمان‌های مهدوی، پاسخى به تمناى فطرت آدمى است. بر اساس روایات وارد شده در موضوع مهدویت که دارای قرائن اطمینان‌آور هستند می‌توان گفت که «افق زندگی مهدوی» با پنج امر در حد کمال آن معنا می‌یابد: «عدالت»، «امنیت»، «رفاهت»، «اخلاق» و «عقلانیت».
زندگی مهدوی، زندگی بر اساس عدالت فراگیر، امنیت همه‌جانبه، رفاه فراگیر، اخلاق‌مداری و عقلانیت، به کمال رسیده است و این افق می‌آموزد که مردمان برای چه باید تلاش و در چه جهت حرکت کنند. آرمان‌های زندگی مهدوی می‌تواند نقشه راهی برای انسان‌ها باشد تا بدانند به کدام سو و از کدام مسیر باید بروند تا زمینه تحقق کامل این پنج شاخص را فراهم سازند.
در حدیثى از پیامبر اکرم(ص) که با قدری اختلاف، شیعه و سنى آن را نقل کرده‌اند، آمده است:«اگر از عمر جهان جز یک روز باقى نمانده باشد، خداوند همان یک روز را چنان دراز کند تا مردى از خاندان من خروج کند و زمین را پس از آنکه پر از ستم و بیداد شده باشد، پر از عدل و داد کند.» (الغیبه، طوسی، ص۱۱۲)
حضرت صاحب‌الأمر(عج)، عدالت پرآوازه است؛ عدالتى که همه‌کس و همه‌جا را دربر مى‌گیرد و هر انسانى با رویکرد به فطرت خود، شیفته و فریفته آن است. ابوالعَلاء مَعَرّى حکیم و ادیب بزرگ در این باره چنین سروده است:
مَتَى یقُومُ إِمَامٌ یسْتَقِیدُ لَنَا / فَیعْرِفُ الْعَدْلَ أَجْبَالُ وَ غَیطَانُ «آن پیشوایى که انتقام ما را [از ستمگران] خواهد گرفت کى قیام خواهد کرد؟ تا با قیام او کوه‌ها و دشت‌ها طعم عدالت [واقعى] را بچشند؟» (اللزومیات، ج ۲، ص ۳۵۲)
افق آرمان‌های مهدوی، بیانگر آرمان‌هاى انسانى و تلاش انبیاى الهى است. پیام‌آوران الهى پى‌درپى برانگیخته شدند تا آدمیان را تربیت فطرى نمایند و موانع کمال آنان را بردارند و با ایجاد عدالت زمینه عبودیت خدا را فراهم سازند و عقل‌ها را کامل کنند. امیرمؤمنان على(ع) فرموده است:«پیامبرانش را در میان ایشان برانگیخت و پى‌درپى فرستادگانش را به سوى آنان فرستاد تا پیمان فطرت را از ایشان مطالبه نمایند و نعمت‌هاى فراموش شده را به یادشان آرند و با ابلاغ دستورهاى خدا حجّت را بر ایشان تمام کنند و گنج‌هاى پنهانى عقل‌ها را آشکار سازند.» (نهج‌البلاغه، خطبه ۱)
این رسالت با ظهور حضرت مهدى(عج) به کمال مى‌رسد و عدالت و امنیت و رفاهت و تربیت چنانکه باید معنا مى‌یابد و محقق مى‌شود. در پرتو جامعه مهدوی ستم و بیداد ریشه‌کن شود و عدالت رخ نماید و امنیت و رفاهتی همه‌جانبه – که لازمه رشد و کمال همه‌جانبه است – حاکم گردد و همگان به حقوق حقّه خویش برسند، چنانکه در خبرى از امام صادق(ع) آمده است: «هنگامى‌که قائم قیام کند، به عدل حکم نماید و در روزگار او بیداد به تمامى نابود گردد و راه‌ها امن شود و زمین برکات خود را آشکار سازد و هر حقّى به صاحبش برگردانده شود. آن هنگام زمین گنج‌هاى خود را آشکار سازد و برکاتش را ابراز دارد و همگان چنان بى‌نیاز شوند که چون کسى بخواهد صدقه‌اى دهد و بخششى نماید، مستحقى نیابد که همه اهل ایمان به رفاه بی‌نیازی رسیده‌اند.» (الارشاد، مفید، ص۳۴۳)
در آن افق، همه آرمان‌هاى اصلاحى بشر تحقق مى‌یابد. عدالت به‌تمامى طلوع مى‌کند، بیداد به کلى غروب مى‌نماید، امنیت در همه وجوهش بر سر مردمان سایه مى‌افکند، اخلاق حکومت مى‌یابد، برکات به تمامى آشکار مى‌گردد و همگان بى‌نیاز مى‌شوند.
در آن روزگار مردمان در پرتو عقلی کلى و هدایتگر از خزانِ وجودى‌شان به سوى بهار شایسته‌شان راهبری می‌شوند و به بر و بار مى‌نشینند. در آن روزگار، عدالت و امنیتى فراگیر و همه‌جانبه حاکم می‌شود و انسان‌ها در بستر آن، می‌توانند اخلاقی زیست کنند تا آنجا که قلب‌ها به سلم می‌رسد و کینه‌ها و بددلی‌ها و دشمنی‌ها زدوده می‌شود حتی درندگان و چارپایان باهم همزیستی مسالمت‌آمیز خواهند کرد، چنانکه در حدیث امام صادق(ع) از پدران گرامى‌اش از امیرمؤمنان على(ع) آمده است: «روزى که قائم ما قیام کند، آسمان باران رحمت ببارد و زمین گیاه خود را برویاند و کینه‌ها از دل بندگان زدوده شود و درندگان و چارپایان با یکدیگر همزیستى مسالمت‌آمیز نمایند، تا آنجا که زنى از عراق تا شام را بپیماید و جز بر سبزه‌زار گام نگذارد و زینت و آرایش خود را بر سر داشته باشد [و کسى به آن طمع ننماید] و هیچ درنده‌اى او را آشفته نسازد و او نیز از هیچ چیز نهراسد.» (الخصال، صدوق، ص ۶۲۶)
وعده حق الهى همین است:«اگر مردم جوامع ایمان آورند و تقوا پیشه کنند، هر آینه برکات آسمان و زمین را بر آنان بگشاییم.» (اعراف/ ۹۶)
ظهور مناسبات لطیف و روابط کاملاً انسانى و رفتار عقل‌مدارانه، نتیجه و محصول تحولى اساسى در درون انسان‌ها است. با ظهور عدالت همه‌جانبه و فراگیر و رفع همه موانع تربیت، خِرَدها به کمال مى‌رسد و اخلاق نیکو کامل مى‌شود. ابوخالد کابلى از امام باقر(ع) درباره تحول مبارکى که در خرد و اخلاق مردمان به دست مهدى(عج) صورت مى‌گیرد، چنین روایت کرده است:«چون قائم ما قیام کند، دست خود را روى سر بندگان مى‌گذارد و بدین ترتیب خردهاى مردمان را به کمال مى‌رساند و اخلاقشان را کامل مى‌کند.» (بحارالانوار، مجلسی، ج ۵۲، ص ۳۳۶)
بدین ترتیب مردمان به عدالت و امنیت و رفاهت فراگیر و اخلاق‌مداری و عقلانیت کامل می‌رسند. این افقی است پیشاروی مردمان تا با تلاش خویش برای این پنج شاخص، زمینه ظهور و تحقق کامل آنها را فراهم سازند.اصلاح روابط اقتصادى و اجتماعى و سیاسى جز در پرتو تربیتى الهى ممکن نمى‌شود؛ تربیتى که اساس آن بر رشد و اکمال خردها و فرزانگى مردمان قرار گرفته باشد.نیم‌نگاه
هنگامى‌که قائم قیام کند، به عدل حکم نماید و در روزگار او بیداد به تمامى نابود گردد و راه‌ها امن شود و زمین برکات خود را آشکار سازد و هر حقّى به صاحبش برگردانده شود. آن هنگام زمین گنج‌هاى خود را آشکار سازد و برکاتش را ابراز دارد و همگان چنان بى‌نیاز شوند که چون کسى بخواهد صدقه‌اى دهد و بخششى نماید، مستحقى نیابد که همه اهل ایمان به رفاه بی‌نیازی رسیده‌اند.
چون قائم ما قیام کند، دست خود را روى سر بندگان مى‌گذارد و بدین ترتیب خردهاى مردمان را به کمال مى‌رساند و اخلاقشان را کامل مى‌کند.
روزى که قائم ما قیام کند، آسمان باران رحمت ببارد و زمین گیاه خود را برویاند و کینه‌ها از دل بندگان زدوده شود و درندگان و چارپایان با یکدیگر همزیستى مسالمت‌آمیز نمایند.
السَّلاَمُ عَلَى الْقَائِمِ الْمُنْتَظَرِ و الْعَدْلِ الْمُشْتَهَرِ؛ السَّلاَمُ عَلَى رَبِیعِ الاَنَامِ و نَضْرَه الاَیامِ؛ «سلام بر قائم منتظَر و عدل پرآوازه؛ سلام بر بهار مردمان و خرّمى زمان.» (زیارت حضرت صاحب‌الأمر)
هر انسانى بنا به فطرت خود – که عشق به کمال مطلق است – خواهان زندگی مبتنی بر عدالت فراگیر و رفاه کامل است؛ به این اعتبار، اخلاق و ایمان، محبوب دل انسان و بی‌اخلاقی و کفر و زشتکاری، ناخواه دل آدمی است: «ولیکن خداوند ایمان را برای شما دوست‌داشتنی گردانید و آن را در دل‌های شما بیاراست و کفر و پلیدکاری و سرکشی را در نظرتان ناخوشایند ساخت» (حجرات/۷)
از این رو، سخن از آرمان‌های مهدوی، پاسخى به تمناى فطرت آدمى است. بر اساس روایات وارد شده در موضوع مهدویت که دارای قرائن اطمینان‌آور هستند می‌توان گفت که «افق زندگی مهدوی» با پنج امر در حد کمال آن معنا می‌یابد: «عدالت»، «امنیت»، «رفاهت»، «اخلاق» و «عقلانیت».
زندگی مهدوی، زندگی بر اساس عدالت فراگیر، امنیت همه‌جانبه، رفاه فراگیر، اخلاق‌مداری و عقلانیت، به کمال رسیده است و این افق می‌آموزد که مردمان برای چه باید تلاش و در چه جهت حرکت کنند. آرمان‌های زندگی مهدوی می‌تواند نقشه راهی برای انسان‌ها باشد تا بدانند به کدام سو و از کدام مسیر باید بروند تا زمینه تحقق کامل این پنج شاخص را فراهم سازند.
در حدیثى از پیامبر اکرم(ص) که با قدری اختلاف، شیعه و سنى آن را نقل کرده‌اند، آمده است:«اگر از عمر جهان جز یک روز باقى نمانده باشد، خداوند همان یک روز را چنان دراز کند تا مردى از خاندان من خروج کند و زمین را پس از آنکه پر از ستم و بیداد شده باشد، پر از عدل و داد کند.» (الغیبه، طوسی، ص۱۱۲)
حضرت صاحب‌الأمر(عج)، عدالت پرآوازه است؛ عدالتى که همه‌کس و همه‌جا را دربر مى‌گیرد و هر انسانى با رویکرد به فطرت خود، شیفته و فریفته آن است. ابوالعَلاء مَعَرّى حکیم و ادیب بزرگ در این باره چنین سروده است:
مَتَى یقُومُ إِمَامٌ یسْتَقِیدُ لَنَا / فَیعْرِفُ الْعَدْلَ أَجْبَالُ وَ غَیطَانُ «آن پیشوایى که انتقام ما را [از ستمگران] خواهد گرفت کى قیام خواهد کرد؟ تا با قیام او کوه‌ها و دشت‌ها طعم عدالت [واقعى] را بچشند؟» (اللزومیات، ج ۲، ص ۳۵۲)
افق آرمان‌های مهدوی، بیانگر آرمان‌هاى انسانى و تلاش انبیاى الهى است. پیام‌آوران الهى پى‌درپى برانگیخته شدند تا آدمیان را تربیت فطرى نمایند و موانع کمال آنان را بردارند و با ایجاد عدالت زمینه عبودیت خدا را فراهم سازند و عقل‌ها را کامل کنند. امیرمؤمنان على(ع) فرموده است:«پیامبرانش را در میان ایشان برانگیخت و پى‌درپى فرستادگانش را به سوى آنان فرستاد تا پیمان فطرت را از ایشان مطالبه نمایند و نعمت‌هاى فراموش شده را به یادشان آرند و با ابلاغ دستورهاى خدا حجّت را بر ایشان تمام کنند و گنج‌هاى پنهانى عقل‌ها را آشکار سازند.» (نهج‌البلاغه، خطبه ۱)
این رسالت با ظهور حضرت مهدى(عج) به کمال مى‌رسد و عدالت و امنیت و رفاهت و تربیت چنانکه باید معنا مى‌یابد و محقق مى‌شود. در پرتو جامعه مهدوی ستم و بیداد ریشه‌کن شود و عدالت رخ نماید و امنیت و رفاهتی همه‌جانبه – که لازمه رشد و کمال همه‌جانبه است – حاکم گردد و همگان به حقوق حقّه خویش برسند، چنانکه در خبرى از امام صادق(ع) آمده است: «هنگامى‌که قائم قیام کند، به عدل حکم نماید و در روزگار او بیداد به تمامى نابود گردد و راه‌ها امن شود و زمین برکات خود را آشکار سازد و هر حقّى به صاحبش برگردانده شود. آن هنگام زمین گنج‌هاى خود را آشکار سازد و برکاتش را ابراز دارد و همگان چنان بى‌نیاز شوند که چون کسى بخواهد صدقه‌اى دهد و بخششى نماید، مستحقى نیابد که همه اهل ایمان به رفاه بی‌نیازی رسیده‌اند.» (الارشاد، مفید، ص۳۴۳)
در آن افق، همه آرمان‌هاى اصلاحى بشر تحقق مى‌یابد. عدالت به‌تمامى طلوع مى‌کند، بیداد به کلى غروب مى‌نماید، امنیت در همه وجوهش بر سر مردمان سایه مى‌افکند، اخلاق حکومت مى‌یابد، برکات به تمامى آشکار مى‌گردد و همگان بى‌نیاز مى‌شوند.
در آن روزگار مردمان در پرتو عقلی کلى و هدایتگر از خزانِ وجودى‌شان به سوى بهار شایسته‌شان راهبری می‌شوند و به بر و بار مى‌نشینند. در آن روزگار، عدالت و امنیتى فراگیر و همه‌جانبه حاکم می‌شود و انسان‌ها در بستر آن، می‌توانند اخلاقی زیست کنند تا آنجا که قلب‌ها به سلم می‌رسد و کینه‌ها و بددلی‌ها و دشمنی‌ها زدوده می‌شود حتی درندگان و چارپایان باهم همزیستی مسالمت‌آمیز خواهند کرد، چنانکه در حدیث امام صادق(ع) از پدران گرامى‌اش از امیرمؤمنان على(ع) آمده است: «روزى که قائم ما قیام کند، آسمان باران رحمت ببارد و زمین گیاه خود را برویاند و کینه‌ها از دل بندگان زدوده شود و درندگان و چارپایان با یکدیگر همزیستى مسالمت‌آمیز نمایند، تا آنجا که زنى از عراق تا شام را بپیماید و جز بر سبزه‌زار گام نگذارد و زینت و آرایش خود را بر سر داشته باشد [و کسى به آن طمع ننماید] و هیچ درنده‌اى او را آشفته نسازد و او نیز از هیچ چیز نهراسد.» (الخصال، صدوق، ص ۶۲۶)
وعده حق الهى همین است:«اگر مردم جوامع ایمان آورند و تقوا پیشه کنند، هر آینه برکات آسمان و زمین را بر آنان بگشاییم.» (اعراف/ ۹۶)
ظهور مناسبات لطیف و روابط کاملاً انسانى و رفتار عقل‌مدارانه، نتیجه و محصول تحولى اساسى در درون انسان‌ها است. با ظهور عدالت همه‌جانبه و فراگیر و رفع همه موانع تربیت، خِرَدها به کمال مى‌رسد و اخلاق نیکو کامل مى‌شود. ابوخالد کابلى از امام باقر(ع) درباره تحول مبارکى که در خرد و اخلاق مردمان به دست مهدى(عج) صورت مى‌گیرد، چنین روایت کرده است:«چون قائم ما قیام کند، دست خود را روى سر بندگان مى‌گذارد و بدین ترتیب خردهاى مردمان را به کمال مى‌رساند و اخلاقشان را کامل مى‌کند.» (بحارالانوار، مجلسی، ج ۵۲، ص ۳۳۶)
بدین ترتیب مردمان به عدالت و امنیت و رفاهت فراگیر و اخلاق‌مداری و عقلانیت کامل می‌رسند. این افقی است پیشاروی مردمان تا با تلاش خویش برای این پنج شاخص، زمینه ظهور و تحقق کامل آنها را فراهم سازند.اصلاح روابط اقتصادى و اجتماعى و سیاسى جز در پرتو تربیتى الهى ممکن نمى‌شود؛ تربیتى که اساس آن بر رشد و اکمال خردها و فرزانگى مردمان قرار گرفته باشد.نیم‌نگاه
هنگامى‌که قائم قیام کند، به عدل حکم نماید و در روزگار او بیداد به تمامى نابود گردد و راه‌ها امن شود و زمین برکات خود را آشکار سازد و هر حقّى به صاحبش برگردانده شود. آن هنگام زمین گنج‌هاى خود را آشکار سازد و برکاتش را ابراز دارد و همگان چنان بى‌نیاز شوند که چون کسى بخواهد صدقه‌اى دهد و بخششى نماید، مستحقى نیابد که همه اهل ایمان به رفاه بی‌نیازی رسیده‌اند.
چون قائم ما قیام کند، دست خود را روى سر بندگان مى‌گذارد و بدین ترتیب خردهاى مردمان را به کمال مى‌رساند و اخلاقشان را کامل مى‌کند.
روزى که قائم ما قیام کند، آسمان باران رحمت ببارد و زمین گیاه خود را برویاند و کینه‌ها از دل بندگان زدوده شود و درندگان و چارپایان با یکدیگر همزیستى مسالمت‌آمیز نمایند.
