کد مطلب : ۱۰۰۱۸
تشت‌گذاری در اردبیل؛ احرام‌بندی در مراغه
شماره 32-31 - ربیع الاول و ربیع الثانی 1428 - فروردین و اردبیبهشت 1386
خانم مریم فرجی از تبریز در مورد مراسم تشت‌گذاری و احرام‌بندی سئوالاتی داشتند که در ادامه سعی شده است به طور اختصار به سئوالات ایشان پاسخ داده شود:
تشت‌گذاری در اردبیل
در فضای داخلی مساجد شهر اردبیل سکوهایی وجود دارد که روی آن‌ها تشت‌های بزرگ مسی و برنجی گذاشته می‌شود. این تشت‌ها که نزد عزاداران حسینی اردبیل از حرمت خاصی برخوردارند، در طول سال در جایگاه ویژه‌شان می‌مانند تا سه روز مانده به آغاز ماه محرم در آیینی که خاص عزاداری شهر اردبیل است، و به آن «تشت‌گذاری» گفته می‌شود، مورد استفاده قرار گیرند.
بیوک جامعی پژوهشگر تاریخ اردبیل و عضو هیأت امنای محلات شش‌گانه‌ی شهر، ضمن اشاره به این نکته که آیین تشت‌گذاری به مناسبت آغاز روزهای عزاداری شهدای کربلا، فقط در شهر اردبیل دارای سابقه‌ی تاریخی است، معتقد است: «مراسم تشت‌گذاری از روز 27 ذی‌الحجه تا اول ماه محرم، یعنی در فاصله‌ی سه روز، در نزدیک به 200 مسجد اردبیل برگزار می‌شود. اولین تشت‌گذاری رسمی شهر روز 27 ذی‌الحجه پس از نماز مغرب در مسجد جامع شهر صورت می‌گیرد و سپس طی روزهای باقی مانده تا آغاز ماه محرم، بقیه‌ی محله‌ها هم اقدام به برگزاری این مراسم می‌کنند.» تشت‌گذاری مسجد جامع شهر توسط عزاداران حسینی محله‌ی «توی» (یکی از محله‌های شش‌گانه‌ی شهر) مدیریت می‌شود. چند روز مانده به 27 ذی‌الحجه تعدادی از زنان محله‌ی توی اقدام به نظافت مسجد جامع و شست‌وشوی تشت‌ها می‌کنند و سپس تشت‌ها را در گوشه‌ای از مسجد قرار می‌دهند. در مسجد جامع اردبیل به نشانه‌ی شش محله‌ی اصلی شهر، شش تشت آب وجود دارد.
در روز تشت‌گذاری مسجد جامع، علاوه بر عزاداران محله‌ی توی و توابع آن، ریش‌سفیدها یا رؤسا و هیأت امنای پنج محله توسط نماینده‌ی همان محله، با کمک جوانان و در میان غلغله و ازدحام جمعیت به دوش گرفته می‌شود و روی سکویی که برای تشت‌ها در مسجد ساخته شده، قرار می‌گیرد. بعد از قرار گرفتن آخرین تشت روی سکوی مورد نظر، عزاداران کوزه‌های آب را بر دوش می‌گیرند و در میان ازدحام عزاداران، آب آن‌ها را درون تشت‌ها خالی می‌کنند. عزاداران اردبیلی علاوه بر آن که آب تشت‌ها را می‌نوشند، به شفابخش بودن این اب نیز اعتقاد دارند و آن را به عنوان تبرک به خانه‌ها می‌برند تا بیماران‌شان هم از آن آب بنوشند. البته با کم شدن آب، باز هم آب تازه در تشت‌ها ریخته می‌شود که دیگر برای ریختن آب تازه شرایط خاصی وجود ندارد. روشن کردن شمع و خواندن دعای فاتحه نیز که دعای خاص آیین تشت‌گذاری است از دیگر برنامه‌های سنت تشت‌گذاری است از دیگر برنامه‌های سنت تشت‌گذاری اردبیل به حساب می‌آید.» عضو هیأت امنای محله‌ی توی تفاوت تشت‌گذاری مسجد جامع با سایر محله‌ها و مساجد شهر را این‌گونه بیان می‌کند: «فقط در تشت‌گذاری مسجد جامع است که شش تشت به نشانه‌ی شش محله گذاشته می‌شود و ریش‌سفیدان پنج محله‌ی اصلی دیگر نیز حضور می‌یابند. در تشت‌گذاری مساجد دیگر فقط عزاداران یک محله یا یک مسجد به نشان همدلی حضور می‌یابند و تعداد تشت‌ها هم ثابت نیست. در هر حال باید گفت باشکوه‌ترین آیین تشت‌گذاری متعلق به مسجد جامع شعر است.»
تشت‌گذاری در عصر قاجاریه فقط در مسجد جامع اردبیل برگزار می‌شد و سپس سایر محلات اصلی شهر نیز نسبت به انجام این مراسم اقدام کردند. چنان‌که اکنون در 200 مسجد شهر اردبیل مراسم تشت‌گذاری برگزار می‌شود. علاوه بر این در سه دهه‌ی اخیر برگزاری مراسم تشت‌گذاری به سایر شهرهای استان اردبیل و بیشتر شهرهای استان آذربایجان شرقی و غربی و چند شهر دیگر از جمله شهر قم نیز تسری یافته است. هم‌چنین اردبیلی‌های مقیم تهران هم در آستانه‌ی آغاز ماه محرم اقدام به برپایی آیین تشت‌گذاری می‌کنند.»
آیین‌های ویژه‌ی احرام‌بندی و شمع‌گذاری تاسوعای حسینی نیز در مساجد، حسینیه‌ها و مکان‌های مذهبی شهرستان مراغه برگزار می‌شود. روز نهم ماه محرم‌الحرام (تاسوعا) در مراغه با آیین بستن احرام و حوله‌های سفید در صبح تاسوعا آغاز می‌شود و با شمع‌گذاری در عصر این روز به پایان می‌رسد. شمع‌گذاری تاسوعای حسینی در مساجد و مکان‌های مذهبی این شهرستان صورت می‌گیرد و عزاداران پس از تهیه‌ی بسته‌های شمع عازم این مکان‌ها می‌شوند. در این آیین، عزاداران در قالب هیأت‌ها و دسته‌های عزاداری به یاد شب عاشورا و برآورده شدن حاجات خود در هر مسجد و مکان مذهبی شمع روشن می‌کنند. عزاداران در طول مسیر سینه‌زنی و عزاداری و در عزای شهادت امام حسین (ع) و یاران باوفایش نوحه‌سرایی می‌کنند.
خانم مریم فرجی از تبریز در مورد مراسم تشت‌گذاری و احرام‌بندی سئوالاتی داشتند که در ادامه سعی شده است به طور اختصار به سئوالات ایشان پاسخ داده شود:
تشت‌گذاری در اردبیل
در فضای داخلی مساجد شهر اردبیل سکوهایی وجود دارد که روی آن‌ها تشت‌های بزرگ مسی و برنجی گذاشته می‌شود. این تشت‌ها که نزد عزاداران حسینی اردبیل از حرمت خاصی برخوردارند، در طول سال در جایگاه ویژه‌شان می‌مانند تا سه روز مانده به آغاز ماه محرم در آیینی که خاص عزاداری شهر اردبیل است، و به آن «تشت‌گذاری» گفته می‌شود، مورد استفاده قرار گیرند.
بیوک جامعی پژوهشگر تاریخ اردبیل و عضو هیأت امنای محلات شش‌گانه‌ی شهر، ضمن اشاره به این نکته که آیین تشت‌گذاری به مناسبت آغاز روزهای عزاداری شهدای کربلا، فقط در شهر اردبیل دارای سابقه‌ی تاریخی است، معتقد است: «مراسم تشت‌گذاری از روز 27 ذی‌الحجه تا اول ماه محرم، یعنی در فاصله‌ی سه روز، در نزدیک به 200 مسجد اردبیل برگزار می‌شود. اولین تشت‌گذاری رسمی شهر روز 27 ذی‌الحجه پس از نماز مغرب در مسجد جامع شهر صورت می‌گیرد و سپس طی روزهای باقی مانده تا آغاز ماه محرم، بقیه‌ی محله‌ها هم اقدام به برگزاری این مراسم می‌کنند.» تشت‌گذاری مسجد جامع شهر توسط عزاداران حسینی محله‌ی «توی» (یکی از محله‌های شش‌گانه‌ی شهر) مدیریت می‌شود. چند روز مانده به 27 ذی‌الحجه تعدادی از زنان محله‌ی توی اقدام به نظافت مسجد جامع و شست‌وشوی تشت‌ها می‌کنند و سپس تشت‌ها را در گوشه‌ای از مسجد قرار می‌دهند. در مسجد جامع اردبیل به نشانه‌ی شش محله‌ی اصلی شهر، شش تشت آب وجود دارد.
در روز تشت‌گذاری مسجد جامع، علاوه بر عزاداران محله‌ی توی و توابع آن، ریش‌سفیدها یا رؤسا و هیأت امنای پنج محله توسط نماینده‌ی همان محله، با کمک جوانان و در میان غلغله و ازدحام جمعیت به دوش گرفته می‌شود و روی سکویی که برای تشت‌ها در مسجد ساخته شده، قرار می‌گیرد. بعد از قرار گرفتن آخرین تشت روی سکوی مورد نظر، عزاداران کوزه‌های آب را بر دوش می‌گیرند و در میان ازدحام عزاداران، آب آن‌ها را درون تشت‌ها خالی می‌کنند. عزاداران اردبیلی علاوه بر آن که آب تشت‌ها را می‌نوشند، به شفابخش بودن این اب نیز اعتقاد دارند و آن را به عنوان تبرک به خانه‌ها می‌برند تا بیماران‌شان هم از آن آب بنوشند. البته با کم شدن آب، باز هم آب تازه در تشت‌ها ریخته می‌شود که دیگر برای ریختن آب تازه شرایط خاصی وجود ندارد. روشن کردن شمع و خواندن دعای فاتحه نیز که دعای خاص آیین تشت‌گذاری است از دیگر برنامه‌های سنت تشت‌گذاری است از دیگر برنامه‌های سنت تشت‌گذاری اردبیل به حساب می‌آید.» عضو هیأت امنای محله‌ی توی تفاوت تشت‌گذاری مسجد جامع با سایر محله‌ها و مساجد شهر را این‌گونه بیان می‌کند: «فقط در تشت‌گذاری مسجد جامع است که شش تشت به نشانه‌ی شش محله گذاشته می‌شود و ریش‌سفیدان پنج محله‌ی اصلی دیگر نیز حضور می‌یابند. در تشت‌گذاری مساجد دیگر فقط عزاداران یک محله یا یک مسجد به نشان همدلی حضور می‌یابند و تعداد تشت‌ها هم ثابت نیست. در هر حال باید گفت باشکوه‌ترین آیین تشت‌گذاری متعلق به مسجد جامع شعر است.»
تشت‌گذاری در عصر قاجاریه فقط در مسجد جامع اردبیل برگزار می‌شد و سپس سایر محلات اصلی شهر نیز نسبت به انجام این مراسم اقدام کردند. چنان‌که اکنون در 200 مسجد شهر اردبیل مراسم تشت‌گذاری برگزار می‌شود. علاوه بر این در سه دهه‌ی اخیر برگزاری مراسم تشت‌گذاری به سایر شهرهای استان اردبیل و بیشتر شهرهای استان آذربایجان شرقی و غربی و چند شهر دیگر از جمله شهر قم نیز تسری یافته است. هم‌چنین اردبیلی‌های مقیم تهران هم در آستانه‌ی آغاز ماه محرم اقدام به برپایی آیین تشت‌گذاری می‌کنند.»
آیین‌های ویژه‌ی احرام‌بندی و شمع‌گذاری تاسوعای حسینی نیز در مساجد، حسینیه‌ها و مکان‌های مذهبی شهرستان مراغه برگزار می‌شود. روز نهم ماه محرم‌الحرام (تاسوعا) در مراغه با آیین بستن احرام و حوله‌های سفید در صبح تاسوعا آغاز می‌شود و با شمع‌گذاری در عصر این روز به پایان می‌رسد. شمع‌گذاری تاسوعای حسینی در مساجد و مکان‌های مذهبی این شهرستان صورت می‌گیرد و عزاداران پس از تهیه‌ی بسته‌های شمع عازم این مکان‌ها می‌شوند. در این آیین، عزاداران در قالب هیأت‌ها و دسته‌های عزاداری به یاد شب عاشورا و برآورده شدن حاجات خود در هر مسجد و مکان مذهبی شمع روشن می‌کنند. عزاداران در طول مسیر سینه‌زنی و عزاداری و در عزای شهادت امام حسین (ع) و یاران باوفایش نوحه‌سرایی می‌کنند.
