کد مطلب : ۱۳۰۴۴
پاساژ مهستان
دیـــروز، امـــروز، فـــردا
مثلاً پاساژ میلاد نور در شهرک غرب به دلیل فروش لباس‌های مارک‌دار و اجناس اورجینال خارجی و پاساژ تندیس در تجریش نیز صرف‌نظر از اجناسی که در آن ارائه می‌شود، بیشتر به علت قرارگرفتن در مناطق شمالی و مرفه‌نشین تهران معروف شده است؛ البته باید گفت که پاساژهای معروف پایتخت تنها به مناطق شمالی شهر محدود نیستند و در مناطق دیگری مثل میدان هفت‌تیر، جمهوری، انقلاب، آریاشهر، میدان شوش و ... نیز مراکز خرید بسیاری وجود دارند که صرف‌نظر از برخورداری از کالاهای مشابه، هرکدام بورس عرضه کالاهایی خاص شده‌اند؛ اما به جرئت می‌توان گفت که تنها پاساژ شهر تهران که نمونه مشابهی برای آن در سایر نقاط شهر وجود ندارد و در کنار مرکز خریدبودن، یک مرکز فرهنگی-مذهبی نیز محسوب می‌شود، پاساژ معروف مهستان واقع در خیابان کارگر جنوبی است؛ پاساژی که در تمام طول سال مشتریان بسیاری دارد؛ ولی هرچه به ماه محرم نزدیک‌تر می‌شویم، جنب‌وجوش بیشتری را در آن شاهد هستیم؛ به همین دلیل در چند نوبت از شب‌های بارانی فصل پاییز، سری به این پاساژ زدیم تا گزارشی از حال‌وهوای موجود در پاساژ، مشکلات کسب‌وکار، دیدگاه بازدیدکنندگان نسبت به محصولات ارائه‌شده در پاساژ و ... برای خوانندگان محترم نشریه خیمه تهیه كنیم.
مهستان چگونه تشکیل شد؟
در گذشته‌ای نه‌چندان دور، به دلایل بسیار، بچه‌هیئتی‌ها و سایر دوستداران مکتب اهل بیت (ع)، دسترسی چندانی به کالاهای مذهبی نظیر نوارهای صوتی و تصویری مداحان و علما نداشتند. در آن زمان استفاده از تجهیزاتی نظیر ویدئو، رایانه شخصی، DVD PLAYER، ماهواره و ... آنچنان همگانی نبود و در همین حال استفاده از سی‌دی‌های مختلف مانند امروز آنچنان فراگیر نشده بود که هر کسی بتواند از سوپرماركت نزدیک خانه خود نیز هر نوع سی‌دی که دوست دارد، تهیه کند و به تماشای آن بپردازد.
صرف‌نظر از دشواری تهیه نوارهای مذهبی صوتی و تصویری، یکی از مهم‌ترین مسائلی که در گذشته دسترسی مشتاقان به نوارهای مداحان و علما را دشوار می‌کرد، نبود مرکزی مشخص در تهران برای ارائه چنین محصولاتی بود.
همین مسئله باعث شده بود تا مشتاقانِ گوش‌کردن به سخنرانی علما و برنامه‌های مداحان همیشه در انتظار تشکیل مجالس بزرگ در مراکزی مانند مسجد ارگ و سایر مساجد و هیئت‌هایی باشند که مداحان و سخنرانان معروف در آنجا برنامه اجرا می‌کردند تا به این ترتیب بتوانند از طریق کسانی که در مقابل این هیئت‌ها بساط پهن می‌کردند، نوارهای مورد نیاز خود را تهیه كنند؛ البته در آن زمان چندین مغازه به صورت پراکنده در سطح تهران وجود داشت که در كنار سایر اقلام، محصولات مذهبی نیز می‌فروختند؛ ولی فعالیت آنها نیز در حد و اندازه‌ای نبود كه بتواند، پاسخ‌گوی نیازهای موجود در جامعه باشد و همیشه نوعی دلخوری وجود داشت که چرا جایی وجود ندارد تا دوستداران مسائل مذهبی بتوانند اقلام مورد نیاز خود را از آنجا تأمین كنند.
به‌یقین هنوز بسیاری از کسانی که از گذشته به دنبال چنین محصولاتی بوده‌اند، به یاد دارند که نوارهای «صوت‌الحبیب» و «صوت‌المهدی» چقدر زود به فروش می‌رفت و بسیاری که دیرتر به محل برگزاری مجالس می‌رسیدند، باید در انتظار فرصت دیگری برای تهیه چنین نوارهایی می‌نشستند؛ اما امروز دیگر چنین مشکلاتی وجود ندارد.
وجود رایانه‌های شخصی، ویدئو و DVD PLAYER در بیشتر منازل باعث شده است تا مردم نهتنها بتوانند از محصولات صوتی و تصویریِ با کیفیت‌تری بهره ببرند، بلکه با حضور پاساژ مهستان، دغدغه آنها در تهیه کالاهای مذهبی مورد نیازشان برطرف شده است و فقط با یک‌بار مراجعه به این پاساژ می‌توانند صدها لوح فشرده (سی‌دی) از برنامه‌های مداحان و روحانیان شناخته شده و حتی به‌نسبت مشهور در سراسر کشور تهیه کنند.
در گذشته هرچند حق انتخاب علاقه‌مندان به تهیه چنین محصولاتی بیشتر محدود به نوارهایی نظیر صوت‌الحبیب، صوت‌المهدی و ... بود، امروز تنوع محصولات مذهبی در پاساژ مهستان به‌حدی است که تصمیم‌گیری در انتخاب دشوار است.
تأثیرگذاران در شکل‌گیری پاساژ مهستان
اشاره به چگونگی تأسیس پاساژی که امروز دوستداران تهیه کالاهای مذهبی به‌راحتی با مراجعه به آن می‌توانند، نیازهای خود را تأمین كنند، موضوعی نیست که به‌سادگی بتوان از کنار آن گذشت؛ پاساژی که شاید کمتر مراجعه‌کننده‌ای هنگامی که قدم به داخل آن می‌گذارد از خود بپرسد، مهستان چگونه تشکیل و چطور معروف شد؟
آنطور که کسبه پاساژ مهستان می‌گویند، آقایان خالصی، برهانی و مسعود ده‌نمکی (کارگردان فیلم اخراجی‌ها) سه‌نفری هستند که مهم‌ترین نقش را در شکل‌گیری پاساژ مهستان و تبدیل‌شدن آن به بورس اقلام مذهبی داشته‌اند. در واقع باید گفت، استقبال عمومی از فعالیت کسانی که در مقابل هیئت‌های بزرگ به فروش نوارهای صوتی و دعاهای کارتی اقدام می‌کردند، به‌تدریج باعث می‌شود، این ضرورت در بین دوستداران فعالیت‌های دینی و فرهنگی تقویت شود که چرا مکانی در تهران برای مراجعه علاقه‌مندان به تهیه کالاهای مذهبی وجود ندارد؟
از سوی دیگر، کسانی که دوست داشتند، در زمینه تهیه و تولید محصولات مذهبی فعالیت كنند نیز با توجه به استقبال مردم در خرید کالاهای مذهبی نظیر نوارهای سخنرانی یا مداحی، به این فکر افتاده بودند که دفتری یا مغازه‌ای در جایی از تهران برای خود تأسیس كنند و اتفاقاً در همین زمان، یكی از فعالان امور مذهبی به نام آقای برهانی كه در پاساژ تازه‌احداث مهستان دفتری برای فعالیت‌های چاپی گرفته بود، به دوستان خود می‌گوید كه پاساژ نوسازی در خیابان کارگر جنوبی تأسیس شده است و مغازه‌های خالی زیادی دارد كه اجاره آن نیز ارزان است.
همین پیشنهاد ساده، بهانه‌ای می‌شود تا علاقه‌مندان، بازدیدی از پاساژ مهستان داشته باشند که در نهایت آن را برای شروع فعالیت خود مناسب ارزیابی می‌کنند.
گفته‌های مغازه‌داران حاکی از آن است که در آن زمان یعنی سال ۱۳۷۹، اجاره مغازه در پاساژ مهستان بسیار ارزان بوده است و با پرداخت یک میلیون تومان برای پول پیش و پرداخت ماهیانه ۲۰ هزار تومان هرکسی می‌توانست در این پاساژ مغازه‌ای را برای خود اجاره كند.
در آن زمان مغازه‌های پاساژ مهستان برای خرید نیز متری ۶۰۰ هزار تومان ارزش‌گذاری شده بود و برهانی، سازنده پاساژ ۳۰ درصد ارزش مغازه‌ها را از مغازه‌داران پیش می‌گیرد و آنها را به صورت مدت‌دار به مغازه‌داران واگذار می‌كند که این اقدام نیز نقش مهمی در تشویق متقاضیان به فعالیت در این پاساژ داشته است؛ البته در این میان حمایت کسانی نظیر ده‌نمكی از فعالیت در پاساژ که خود او نیز در آن زمان فروشگاهی به نام «جبهه» در مهستان داشت، باعث می‌شود تا به‌تدریج مراجعه‌های مذهبی‌ها و بچه‌هیئتی‌ها به این پاساژ بیشتر شود و مهستان به مکانی برای فعالیت در زمینه توزیع محصولات دینی و فرهنگی تبدیل شود.
مهستان چطور مشهور شد؟
در پاسخ به اینكه مهستان چطور به شهرت امروزی دست یافت نیز باید گفت در آن زمان، زیر تمام برچسب‌ها، دعاهای كارتی و پوسترهای مذهبی كه در پاساژ مهستان چاپ و در سراسر کشور فروخته می‌شد، اسم «پاساژ مهستان» نیز منتشر می‌شد که این اقدام به‌تدریج باعث می‌شود «مهستان» به نامی آشنا در بین دوستداران كالاهای مذهبی تبدیل شود.
آنطور که یکی از مغازه‌داران پاساژ مهستان می‌گوید، از زمان تأسیس پاساژ تاکنون کم‌وبیش نام مهستان شاید بیشتر از یک میلیارد بار روی محصولات مذهبی ِبیرون‌رفته از این پاساژ، چاپ و در كشور توزیع شده است. این مغازه‌دار در این مورد می‌گوید: «ما هر محصولی که از قبیل سررسید، سی‌دی، نوار، ادعیه و ... در مهستان تولید و منتشر می‌کردیم، اسم «مهستان» را نیز روی آن چاپ می‌کردیم که همین اقدام نقش مهمی در معروف‌شدن اسم مهستان داشته است؛ البته باید گفت كه خلاقیت مغازه‌داران در تولید کالاهای مذهبیِ متنوع‌‌تر در گذر زمان نیز نقش مهمی در تبدیل مهستان به یك مكان شناخته شده داشته است.»
به این ترتیب با جمع‌شدن انسان‌های خلاق، تنوع اقلام مذهبی تولیدشده در مهستان و دامنه محصولات مذهبی به‌طرز وسیعی افزایش می‌یابد؛ مثلاً یكی از همین محصولات، تولید ساعت‌هایی بود كه در قاب آنها عكس امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری وجود داشت.
آقای ع.م، مبتکر تولید چنین ساعت‌هایی در پاساژ مهستان در این مورد می‌گوید: «در آن زمان برای عملی‌كردن ایده‌های جدید نظیر تولید چنین ساعت‌هایی بسیار مردد و نگران بودیم كه ارگان‌های مسئول با چنین مواردی برخورد كنند؛ ولی به هر حال تصمیم گرفتیم تا این ساعت‌ها را تولید كنیم كه در نهایت با استقبال ارگان‌های فرهنگی و مذهبی روبه‌رو و موجب شد تا سایر مغازه‌داران نیز جرئت بیشتری برای نوآوری‌های جدید پیدا كنند.»
خلاقیت‌های بدیع، محصولات متنوع
به این ترتیب زمینه‌ای ایجاد می‌شود تا در پاساژ مهستان محصولات فرهنگی-مذهبی جدیدی تولید شود که در این باره می‌توان به تولید ساعت‌های مچی تبلیغاتی اشاره كرد که اذكار ائمه و آیه شریفه «و ان یكاد» و ... در آنها چاپ شده است؛ البته از دیگر محصولات مذهبی تبلیغاتی که در این سال‌ها در مقیاس و انواع گوناگونی در پاساژ مهستان تولید می‌شود، می‌توان به خودکارهایی اشاره كرد که در قسمتی از آنها بخش‌هایی از دعاهای مذهبی نظیر دعای توسل، زیارت عاشورا و ... وجود دارد؛ البته باید گفت هرچند خلاقیت مغازه‌داران مهستان در تولید محصولات جدید با استقبال عمومی همراه بوده و هست، هنوز دیدگاه‌های شخصی وجود دارد که اقداماتی نظیر چاپ ادعیه روی خودکار و جاکلیدی کار درستی نیست و به همین دلیل از این نوع فعالیت‌ها انتقاداتی می‌شود.
آنطور كه ع.م می‌گوید با اینكه پاساژ مهستان به مكان معروف و شناخته‌شده‌ای در كشور تبدیل شده است، با وجود این هنوز قابلیت بسیاری برای پیشرفت دارد؛ زیرا كارهای فرهنگی و تبلیغاتی هیچ‌وقت پایانی ندارد. این مغازه‌دار معتقد است که مغازه‌داران در پاساژ مهستان همچنان می‌توانند با به‌کارگیری روش‌های خلاقانه و تولید محصولات باکیفیت‌تر، فعالیت‌های خود را توسعه دهند و زمینه بهتری برای تولید محصولات دینی-فرهنگی فراهم كنند.
یکی دیگر از مغازه‌داران مهستان نیز با تأیید اظهارات همکار خود می‌گوید: «هیچ‌وقت فراموش نمی‌کنم، زمانی که برای اولین بار به همراه یکی از دوستانم از پاساژ بازدید می‌کردم، دوستم به من گفت: «فعالیت در این پاساژ محکوم به شکست است!»»
نگاهی به مشکلات کسبه
پاساژ مهستان هرچند امروز یک پاساژ شناخته‌شده در زمینه تولید و توزیع انواع گوناگون کالاهای مذهبی در سطح کشور است و مراجعه‌کنندگان بسیاری نیز دارد، کسبه فعال در این پاساژ با مشکلاتی نیز دست به گریبان هستند.
علی محمودی، یکی از مغازه‌داران فعال در پاساژ مهستان درباره مشکلاتی که او و همکارانش در این پاساژ با آنها دست به گریبان هستند، می‌گوید: «ما این مشکل را داریم که فعالیت ما به منزله یك صنف، تعریف نشده است و هیچ حمایتی از ما صورت نمی‌گیرد؛ مشكل هم از اینجاست كه چون تعداد نفراتی كه در زمینه تولید کالاهای مذهبی مشغول هستند، زیاد نیست، (در حدود ۴۰ مغازه، مذهبی کار می‌كنند.) تلاشی برای ایجاد یك صنف نشده است.»
وی می‌افزاید: «در حال حاضر کسبه شاغل در پاساژ با جواز كسب صنوف دیگر فعالیت می‌كنند، در صورتی كه اگر ما یك صنف بودیم، به دلیل اینكه زمینه فعالیتمان، كارهای مذهبی و فرهنگی است، می‌توانستیم از برخی تسهیلات دولتی استفاده كنیم.»
محمودی که از سال ۸۰ در این پاساژ فعالیت می‌کند، می‌افزاید: «من به نیت کسانی که در زمینه تولید کالاهای مذهبی فعالیت می‌کنند کاری ندارم؛ ولی این پاساژ خدمت بزرگی به تقویت فرهنگ دینی در جامعه كرده است و نقش مهمی در فرهنگ‌سازی در داخل كشور داشته و دارد؛ با وجود این، دولت هیچ توجهی به فعالیت‌هایی كه در این پاساژ صورت گرفته، نكرده است.»
محمودی تصریح می‌کند: «به نظر من فعالیت‌هایی كه در این پاساژ انجام شده، در داخل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم انجام نشده است، وزارت ارشاد مجوز كتاب و فیلم می‌دهد، ولی اینجا فرهنگ‌سازی می‌كند؛ البته ممكن است مسئولان وزارت ارشاد از این اظهارات من ناراحت شوند؛ ولی من بارها خودم به آشنایانم در این وزارتخانه گفته‌ام، كاری كه در مهستان انجام شده، در بسیاری از مراكزی كه قدرت مالی دارند، انجام نشده است.»
محمودی با اشاره به اینکه مغازه‌داران پاساژ مهستان برای ادامه فعالیت‌های خود با مشکلات مالی بسیاری دست به گریبان هستند، می‌افزاید: «ما اینجا کسانی را داریم كه با دست خالی محصولات مذهبی بسیار مهمی تولید كرده‌اند كه حتی دفتر برخی مراجع عظام تقلید با آن همه امكاناتشان چنین تولیداتی نداشته‌اند؛ ولی این عده با وجود همه فعالیت‌های مثبت فرهنگی که انجام می‌دهند، همیشه با مشكلات مالی دست به گریبان هستند. در اینجا نهتنها از فعالیت‌های ما حمایتی نمی‌شود، بلکه برخی سازمان‌ها كه از استطاعت مالی خوبی برخوردارند، برای چند تومان ارزان‌تر خریدن محصولات چانه هم می‌زنند!»
محمودی با اشاره به اینکه خروجی فعالیت‌های انجام‌شده در پاساژ مهستان به‌ویژه در زمینه تولید کالاهای مذهبی، کاملاً شفاف است، می‌افزاید: «به نظر من نبود حمایت از فعالیت‌های فرهنگی و دینی كه در پاساژ مهستان صورت می‌گیرد، باید مایه خجالت كسانی باشد كه دست‌اندركار امور مذهبی هستند؛ ولی هیچ كمكی به پاساژ مهستان نكرده‌اند.»
گلایه از رعایت‌نكردن كپی‌رایت
اظهارات علی محمودی درباره نبود حمایت دولت از فعالیت فرهنگی صورت‌گرفته در پاساژ مهستان در حالی صورت می‌گیرد که سیدمحمدجواد معصومی، یکی دیگر از مغازه‌داران قدیمی مهستان درباره مشکلات پاساژ مهستان به مشکلات ناشی از رعایت‌نکردن حقوق تولیدکنندگان (کپی رایت) می‌پردازد و می‌گوید: «در مهستان تعدادی از فروشگاه‌ها و مؤسسات با هدف افزایش تأثیرگذاری محصولاتی مذهبی که تولید می‌کنند، خلاقیت بسیاری در تولید آثار خود به خرج می‌دهند که این خلاقیت هزینه‌های بالایی نیز در پی دارد؛ ولی متأسفانه مغازه‌ها و فروشگاه‌هایی نیز وجود دارند که «کپی کار» هستند.»
مدیرعامل مؤسسه فرهنگی نورالزهراء (س) که به گفته خودش، قوی‌ترین آرشیو سخنرانی‌های مذهبی را در ایران دارد، تصریح می‌كند: «ما این مشکل بزرگ را داریم که در ایران قانون کپی‌رایت اعمال نمی‌شود و بعضی از مغازه‌داران نمی‌خواهند خلاقیت به خرج بدهند و برای ایده‌های جدید هزینه کنند؛ به همین علت منتظر می‌نشینند تا مؤسساتی نظیر ما تولید کنند و آنها محصولات مذهبی ما را سریع کپی کنند و به فروش برسانند! همین مسئله باعث شده است تا بعضی از مغازه‌داران برای خلاقیت‌هایی که تاکنون کرده‌اند بدهکار و به‌شدت با مشکلات مالی روبه‌رو شوند.»
معصومی نیز با اشاره به اینکه حمایت از مؤسساتی که محصولات خلاقانه و به‌روز مذهبی تولید می‌کنند، باعث می‌شود، فعالیت آنها جان بگیرد و تقویت شود، می‌افزاید: «ما جزو معدود مؤسساتی در ایران هستیم که تاکنون محصولات فرهنگی-مذهبی مهم بسیاری را با هزینه خودمان تولید کرده‌ایم؛ ولی همیشه از نظر مالی مشکل داریم؛ چون نهادهای فرهنگی از ما حمایتی نمی‌کنند.»
معصومی که به صورت تخصصی ۸ سال در زمینه تولید نرم‌افزارهای مذهبی فعال است، تصریح می‌کند: «بعضی مغازه‌داران هیچ کار خاصی روی محصولات نرم‌افزاری که به مشتریان می‌فروشند انجام نمی‌دهند؛ ولی مغازه‌دارانی نیز پیدا می‌شوند که با نیت ارتقای کیفیت محصولات نرم‌افزاری ارائه‌شده در پاساژ، زحمات بسیاری می‌کشند تا کیفیت کار افزایش پیدا کند و مصرف‌کنندگان به اصطلاح نگویند، نرم‌افزار ایرانی «آب‌زرشکی» است؛ ولی حمایتی از این تلاش‌ها صورت نمی‌گیرد؛ در صورتی که اگر حمایتی از انسان‌های باانگیزه و خلاق صورت بگیرد، این کار می‌تواند نقش مهمی در افزایش کیفیت محصولات ارائه‌شده در این پاساژ داشته باشد.»
آلودگی صوتی، از صبحگاه تا شامگاه
یکی دیگر از مغازه‌داران فعال در این پاساژ که نخواست به نام او اشاره‌ای شود، آلودگی صوتی را یکی از بزرگ‌ترین مشکلات فعالیت در پاساژ مهستان دانست و تصریح کرد: «بعضی از فروشگاه‌ها در این پاساژ، صبح تا شب صدای ضبط را برای جلب توجه مشتری بالا می‌برند، بدون اینکه به این توجه داشته باشند، پاساژ مهستان یک مکان در بسته است و سر و صدا در آن می‌پیچید.»
این مغازه‌دار میانسال می‌افزاید: «بسیاری از مغازه‌دارانی که در پاساژ مهستان فعالیت می‌کنند، جوان هستند و تحمل سر و صدای زیاد را دارند، ولی کسانی که سن و سالی از آنها گذشته است، تحمل این‌قدر سر و صدا را ندارند.»
وی با طرح این پرسش که آیا تلاش برای فروش بیشتر آن هم به قیمت ایجاد آلودگی صوتی و نارضایتی دیگران درست است، اظهار می‌دارد: «بعضی‌ها فکر می‌کنند، فروش با بلندکردن صدای نوار بیشتر می‌شود؛ در صورتی که روزی انسان دست خداست. ما اینجا فروشنده‌ای داریم که وقتی می‌بیند، مغازه‌ای که با آن رقابت دارد، شلوغ شده و مشتری بیشتری جذب کرده است، صدای بلندگوهایش را برای جلب توجه تا آخر زیاد می‌کند، به جای اینکه برود تلاش کند، در تولید محصولات مذهبی خود خلاقیت به خرج دهد و صبح زودتر سر کار بیاید.»
بنابر اظهارات این مغازه‌دار قدیمی، تذکرهای داده‌شده تاکنون به نتیجه‌ای نرسیده است و آلودگی صوتی اصلی در مهستان در دوره‌هایی مثل ایام محرم به اوج خود می‌رسد.
وی با اشاره به اینکه ادامه فعالیت در پاساژ مهستان بسیار سخت شده است، می‌گوید: «شما نمی‌دانید آلودگی صوتی یعنی چی؟ شما صبح تا شب مجبورید، صدای بلند یک مداحی را هر چقدر هم که دوست داشته باشی، به صورت یکنواخت گوش کنی. به نظر من آلودگی صوتی در پاساژ مهستان از آلودگی هوای تهران هم بدتر است؛ چون ما حتی وقتی که به خانه هم می‌رویم، باز سر و صداها در ذهن ما می‌پیچد. این مسئله به صورت غیرمستقیم روی رفتار من و بسیاری دیگر از همکارانم تأثیر گذاشته و آنها را پرخاشگر کرده است. کار به جایی رسیده است که حتی با مشتری نیز پرخاشگری می‌کنند. کافی است اولین حرف ناملایم را بشنوند تا عصبانی بشوند!»
رعایت‌نكردن نظم و انضباط
آنطور که یکی دیگر از مغازه‌داران جوان در مغازه‌های انتهایی طبقه آخر پاساژ می‌گوید: مغازه‌داران شاغل در پاساژ مهستان به جز آلودگی صوتی با مشکلات دیگری درباره سد معبر نیز دست به گریبان هستند. او که نخواست به نامش اشاره‌ای کنیم، در این باره گفت: «وقتی به بسیاری از پاساژهای بزرگ و معروف در تهران وارد می‌شوید، می‌بینید که آنها ظاهر بسیار شیک و مرتبی دارند؛ ولی در پاساژ مهستان برخی قسمت‌ها بیشتر شبیه کارگاه است که همین مسئله باعث شده است، ظاهر پاساژ بسیار نامرتب جلوه كند.»
نگاهی به وضعیت انتهای سالن طبقه آخر تأییدكننده اظهارات این مغازه‌دار جوان است؛ جایی که بنرهای تبلیغاتی بزرگی روی زمین پهن شده است که صرف‌نظر از فضایی که اشغال کرده‌اند، بوی رنگ استفاده‌شده روی آنها نیز نفس‌کشیدن در نزدیکی آنها را کمی مشکل می‌كند.
این مغازه‌دار با مقایسه شرایط ظاهری پاساژ مهستان با پاساژ قدس قم می‌گوید: «پاساژ قدس قم هم مثل پاساژ مهستان فعالیت مشابهی دارد؛ ولی چنین مسائلی اصلاً در آن پاساژ وجود ندارد، چون هیئت‌مدیره پاساژ از ابتدا بسیار سفت و سخت برخورد کرد؛ ولی اینجا از همان ابتدا سر سد معبر و سر و صدا همیشه اختلاف وجود داشته و هنوز هم وجود دارد؛ مشکلی که هنوز راه‌حلی برای آن پیدا نشده است.»
نگاه مردم به کالاهای پاساژ مهستان
پاساژ مهستان هرچند به دلیل ماهیت فعالیت‌های مذهبی و فرهنگی متنوعی که در آن صورت می‌گیرد، در تمام طول سال، رفت‌وآمد مشتریان بسیاری را شاهد است، در زمان‌های خاص به‌ویژه در دهه اول محرم که به تعبیر بسیاری از فعالان مذهبی، المپیک فعالیت‌های مذهبی در ایران آغاز می‌شود، جای سوزن‌انداختن در آن وجود ندارد؛ درحالی‌که در مناسبت‌هایی مثل ایام فاطمیه، نیمه شعبان و همچنین در جریان برخی مناسبت‌های غیر مذهبی مثل روز دانش‌آموز، عید نوروز و ... که سفارش هدایای تبلیغاتی فرهنگی-مذهبی به اوج می‌رسد نیز مراجعه به پاساژ برای سفارش اقلامی نظیر سررسیدهای مذهبی بسیار زیاد می‌شود؛ مراجعه‌کنندگانی که وقتی به سراغ آنها می‌روی و نظر آنها را درباره کالاهای مذهبی در حال عرضه در پاساژ مهستان جویا می‌شوی، به مسائل در خور تأملی اشاره می‌کنند.
محمد احسان‌بخش، جوانی ۲۲ ساله است که در حال تماشای سی‌دی مداحی یکی از مداحان معروف کشور از طریق تلویزیون آویزان‌شده بر دیوار یک فروشگاه است.
او با انتقاد از نبود نظارت در مورد سی‌دهایی که به اسم سی‌دی مذهبی در پاساژ مهستان توزیع می‌شود، می‌گوید: «هرچند در پاساژ مهستان محصولات دینی و فرهنگی ارزشمندی توزیع می‌شود، متأسفانه به دلیل نبود نظارت بر محتوای محصولات فرهنگی-مذهبی، برخی مغازه‌داران پاساژ مهستان «فرهنگ» را «تجارت» می‌کنند و تنها با هدف کسب درآمد هر نوع سی‌دی مداحی و سخنرانی را که محتوای آنها چه از نظر سبک مداحی و چه از نظر مطالب بیان‌شده در سخنرانی، خالی از حاشیه نیست، می‌فروشند و در سطح جامعه توزیع می‌كنند.»
این جوان می‌افزاید: «من تاکنون چندین بار به مغازه‌دارانی که «سی‌دی»های حاشیه‌دار می‌فروشند، گفته‌ام که شب اول قبری نیز وجود دارد؛ ولی در پاساژ مهستان بعضی از مغازه‌داران حساسیت‌های شغل خود را درک نمی‌کنند و با هدف کسب درآمد سی‌دی‌هایی می‌فروشند که پُرفروش هستند؛ ولی محتوای بعضی از آنها خالی از ایراد نیست.»
سی‌دی‌های پرفروش، اما حاشیه‌دار
دیدگاه این مشتری جوان را یکی از مغازه‌داران نیز تأیید می‌کند و می‌گوید: «من خودم از فروش سی‌دی‌هایی که احساس می‌کنم، حاشیه آنها زیاد است، هر چقدر هم که پرفروش باشند، خودداری می‌کنم؛ چون ممکن است من و امثال من عامل ترویج یک سری بدعت‌هایی باشیم که در این نوع سی‌دی‌ها دیده می‌شود و در آینده به‌هیچ‌‌وجه نمی‌توان آنها را جبران كرد.»
این مغازه‌دار جوان می‌افزاید: «چند مداح هستند که اگر ما می‌خواستیم، سی‌دی آنها را بفروشیم، شاید میلیون‌ها تومان نیز فروش می‌کردیم؛ ولی قید این پول را زدیم؛ چون سبک مداحی بعضی از آنها از نظر ما خجالت‌آور است و انحراف ایجاد می‌کند.
من می‌ببینم، بسیاری از مشتریان جوان ما در این پاساژ، بعضی از مداحان جوان را الگو قرار می‌دهند؛ مثل آنها رفتار می‌کنند و مثل آنها لباس می‌پوشند؛ بنابراین می‌دانیم که اگر سی‌دی آنها را توزیع کنیم، عامل ترویج برخی رفتارها خواهیم شد.»
وی می‌گوید: «ما هم احتیاج مالی داریم و از پول بدمان نمی‌آید؛ ولی این‌طور نیست که برای پول هر چیزی را به اسم کالای مذهبی دست مردم بدهیم.» به گفته وی، پاساژ مهستان هرچند تولیداتی دارد كه برای بسیاری از خانواده‌ها نقش كمكی مهمی در مسائل تربیتی داشته است، در همان حال محصولاتی نیز در این پاساژ ارائه می‌شود که بروز برخی مشکلات را باعث شده و در آینده نیز می‌شود.
حجت‌الاسلام و المسلمین محسن تاج، یکی از روحانیانی که اخبار فعالیت‌های پاساژ مهستان را به‌دقت دنبال می‌کند، در گفت‌وگو با خیمه، درباره بازدهی پاساژ مهستان با تأکید بر ضرورت اعمال نظارت بر محتوای برخی سی‌دی‌ها می‌گوید: «در پاساژ مهستان سی‌دی‌های «اهل‌بیتی» و سی‌دی‌های «غیر اهل‌بیتی» با هم ادغام شده است؛ همین مسئله باعث شده است که پاساژ مهستان آن بازدهی مطلوبی که از آن انتظار می‌رود، نداشته باشد.»
وی تأكید می‌كند: «من با پاساژی برای عرضه محصولات دینی مخالف نیستم. بعضی از مغازها هستند که به‌راستی محصولات خوبی عرضه می‌کنند؛ ولی محصولات ناخالصی که در کنار سایر اقلام توزیع می‌شود، به محصولات خالص ضربه می‌زنند.»
حمایت بیشتر، نظارت بیشتر
در مجموع باید گفت، انگیزه اولیه برای ارائه محصولات دینی-فرهنگی، جمع‌شدن مغازه‌داران برای فعالیت در پاساژ مهستان، به‌کارگیری خلاقیت برای تولید محصولات جدید و استقبال عمومی از کالاهای مذهبی تولیدشده در این پاساژ، از جمله مهم‌ترین عواملی هستند که باعث شده است، پاساژ مهستان از زمان آغاز به‌کار آن در سال ۱۳۷۹ تا به امروز، روزبه‌روز پیشرفت درخور توجه‌تری را شاهد باشد؛ با وجود این، باید به مشكلات كسبه فعال در این پاساژ كه مسائل مالی، نبود حمایت دولت و نهادهای فرهنگی از تولیدكنندگان محصولات مذهبی، رعایت‌نكردن حقوق مؤلفان (كپی‌رایت)، آلودگی صوتی و سد معبر مهم‌ترین موارد آن است، توجه ویژه‌ای مبذول شود.
همچنین با توجه به حساسیت فوق‌العاده ارائه محصولات فرهنگی-مذهبی و تبعاتی كه یك گفتار یا بدعت نادرست می‌تواند در دین و مذهب ایجاد كند، ضرورت «نظارت» بر محصولات ارائه‌شده در پاساژ مهستان از اهمیت به‌سزایی برخوردار است.
مهستان چگونه تشکیل شد؟
در گذشته‌ای نه‌چندان دور، به دلایل بسیار، بچه‌هیئتی‌ها و سایر دوستداران مکتب اهل بیت (ع)، دسترسی چندانی به کالاهای مذهبی نظیر نوارهای صوتی و تصویری مداحان و علما نداشتند. در آن زمان استفاده از تجهیزاتی نظیر ویدئو، رایانه شخصی، DVD PLAYER، ماهواره و ... آنچنان همگانی نبود و در همین حال استفاده از سی‌دی‌های مختلف مانند امروز آنچنان فراگیر نشده بود که هر کسی بتواند از سوپرماركت نزدیک خانه خود نیز هر نوع سی‌دی که دوست دارد، تهیه کند و به تماشای آن بپردازد.
صرف‌نظر از دشواری تهیه نوارهای مذهبی صوتی و تصویری، یکی از مهم‌ترین مسائلی که در گذشته دسترسی مشتاقان به نوارهای مداحان و علما را دشوار می‌کرد، نبود مرکزی مشخص در تهران برای ارائه چنین محصولاتی بود.
همین مسئله باعث شده بود تا مشتاقانِ گوش‌کردن به سخنرانی علما و برنامه‌های مداحان همیشه در انتظار تشکیل مجالس بزرگ در مراکزی مانند مسجد ارگ و سایر مساجد و هیئت‌هایی باشند که مداحان و سخنرانان معروف در آنجا برنامه اجرا می‌کردند تا به این ترتیب بتوانند از طریق کسانی که در مقابل این هیئت‌ها بساط پهن می‌کردند، نوارهای مورد نیاز خود را تهیه كنند؛ البته در آن زمان چندین مغازه به صورت پراکنده در سطح تهران وجود داشت که در كنار سایر اقلام، محصولات مذهبی نیز می‌فروختند؛ ولی فعالیت آنها نیز در حد و اندازه‌ای نبود كه بتواند، پاسخ‌گوی نیازهای موجود در جامعه باشد و همیشه نوعی دلخوری وجود داشت که چرا جایی وجود ندارد تا دوستداران مسائل مذهبی بتوانند اقلام مورد نیاز خود را از آنجا تأمین كنند.
به‌یقین هنوز بسیاری از کسانی که از گذشته به دنبال چنین محصولاتی بوده‌اند، به یاد دارند که نوارهای «صوت‌الحبیب» و «صوت‌المهدی» چقدر زود به فروش می‌رفت و بسیاری که دیرتر به محل برگزاری مجالس می‌رسیدند، باید در انتظار فرصت دیگری برای تهیه چنین نوارهایی می‌نشستند؛ اما امروز دیگر چنین مشکلاتی وجود ندارد.
وجود رایانه‌های شخصی، ویدئو و DVD PLAYER در بیشتر منازل باعث شده است تا مردم نهتنها بتوانند از محصولات صوتی و تصویریِ با کیفیت‌تری بهره ببرند، بلکه با حضور پاساژ مهستان، دغدغه آنها در تهیه کالاهای مذهبی مورد نیازشان برطرف شده است و فقط با یک‌بار مراجعه به این پاساژ می‌توانند صدها لوح فشرده (سی‌دی) از برنامه‌های مداحان و روحانیان شناخته شده و حتی به‌نسبت مشهور در سراسر کشور تهیه کنند.
در گذشته هرچند حق انتخاب علاقه‌مندان به تهیه چنین محصولاتی بیشتر محدود به نوارهایی نظیر صوت‌الحبیب، صوت‌المهدی و ... بود، امروز تنوع محصولات مذهبی در پاساژ مهستان به‌حدی است که تصمیم‌گیری در انتخاب دشوار است.
تأثیرگذاران در شکل‌گیری پاساژ مهستان
اشاره به چگونگی تأسیس پاساژی که امروز دوستداران تهیه کالاهای مذهبی به‌راحتی با مراجعه به آن می‌توانند، نیازهای خود را تأمین كنند، موضوعی نیست که به‌سادگی بتوان از کنار آن گذشت؛ پاساژی که شاید کمتر مراجعه‌کننده‌ای هنگامی که قدم به داخل آن می‌گذارد از خود بپرسد، مهستان چگونه تشکیل و چطور معروف شد؟
آنطور که کسبه پاساژ مهستان می‌گویند، آقایان خالصی، برهانی و مسعود ده‌نمکی (کارگردان فیلم اخراجی‌ها) سه‌نفری هستند که مهم‌ترین نقش را در شکل‌گیری پاساژ مهستان و تبدیل‌شدن آن به بورس اقلام مذهبی داشته‌اند. در واقع باید گفت، استقبال عمومی از فعالیت کسانی که در مقابل هیئت‌های بزرگ به فروش نوارهای صوتی و دعاهای کارتی اقدام می‌کردند، به‌تدریج باعث می‌شود، این ضرورت در بین دوستداران فعالیت‌های دینی و فرهنگی تقویت شود که چرا مکانی در تهران برای مراجعه علاقه‌مندان به تهیه کالاهای مذهبی وجود ندارد؟
از سوی دیگر، کسانی که دوست داشتند، در زمینه تهیه و تولید محصولات مذهبی فعالیت كنند نیز با توجه به استقبال مردم در خرید کالاهای مذهبی نظیر نوارهای سخنرانی یا مداحی، به این فکر افتاده بودند که دفتری یا مغازه‌ای در جایی از تهران برای خود تأسیس كنند و اتفاقاً در همین زمان، یكی از فعالان امور مذهبی به نام آقای برهانی كه در پاساژ تازه‌احداث مهستان دفتری برای فعالیت‌های چاپی گرفته بود، به دوستان خود می‌گوید كه پاساژ نوسازی در خیابان کارگر جنوبی تأسیس شده است و مغازه‌های خالی زیادی دارد كه اجاره آن نیز ارزان است.
همین پیشنهاد ساده، بهانه‌ای می‌شود تا علاقه‌مندان، بازدیدی از پاساژ مهستان داشته باشند که در نهایت آن را برای شروع فعالیت خود مناسب ارزیابی می‌کنند.
گفته‌های مغازه‌داران حاکی از آن است که در آن زمان یعنی سال ۱۳۷۹، اجاره مغازه در پاساژ مهستان بسیار ارزان بوده است و با پرداخت یک میلیون تومان برای پول پیش و پرداخت ماهیانه ۲۰ هزار تومان هرکسی می‌توانست در این پاساژ مغازه‌ای را برای خود اجاره كند.
در آن زمان مغازه‌های پاساژ مهستان برای خرید نیز متری ۶۰۰ هزار تومان ارزش‌گذاری شده بود و برهانی، سازنده پاساژ ۳۰ درصد ارزش مغازه‌ها را از مغازه‌داران پیش می‌گیرد و آنها را به صورت مدت‌دار به مغازه‌داران واگذار می‌كند که این اقدام نیز نقش مهمی در تشویق متقاضیان به فعالیت در این پاساژ داشته است؛ البته در این میان حمایت کسانی نظیر ده‌نمكی از فعالیت در پاساژ که خود او نیز در آن زمان فروشگاهی به نام «جبهه» در مهستان داشت، باعث می‌شود تا به‌تدریج مراجعه‌های مذهبی‌ها و بچه‌هیئتی‌ها به این پاساژ بیشتر شود و مهستان به مکانی برای فعالیت در زمینه توزیع محصولات دینی و فرهنگی تبدیل شود.
مهستان چطور مشهور شد؟
در پاسخ به اینكه مهستان چطور به شهرت امروزی دست یافت نیز باید گفت در آن زمان، زیر تمام برچسب‌ها، دعاهای كارتی و پوسترهای مذهبی كه در پاساژ مهستان چاپ و در سراسر کشور فروخته می‌شد، اسم «پاساژ مهستان» نیز منتشر می‌شد که این اقدام به‌تدریج باعث می‌شود «مهستان» به نامی آشنا در بین دوستداران كالاهای مذهبی تبدیل شود.
آنطور که یکی از مغازه‌داران پاساژ مهستان می‌گوید، از زمان تأسیس پاساژ تاکنون کم‌وبیش نام مهستان شاید بیشتر از یک میلیارد بار روی محصولات مذهبی ِبیرون‌رفته از این پاساژ، چاپ و در كشور توزیع شده است. این مغازه‌دار در این مورد می‌گوید: «ما هر محصولی که از قبیل سررسید، سی‌دی، نوار، ادعیه و ... در مهستان تولید و منتشر می‌کردیم، اسم «مهستان» را نیز روی آن چاپ می‌کردیم که همین اقدام نقش مهمی در معروف‌شدن اسم مهستان داشته است؛ البته باید گفت كه خلاقیت مغازه‌داران در تولید کالاهای مذهبیِ متنوع‌‌تر در گذر زمان نیز نقش مهمی در تبدیل مهستان به یك مكان شناخته شده داشته است.»
به این ترتیب با جمع‌شدن انسان‌های خلاق، تنوع اقلام مذهبی تولیدشده در مهستان و دامنه محصولات مذهبی به‌طرز وسیعی افزایش می‌یابد؛ مثلاً یكی از همین محصولات، تولید ساعت‌هایی بود كه در قاب آنها عكس امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری وجود داشت.
آقای ع.م، مبتکر تولید چنین ساعت‌هایی در پاساژ مهستان در این مورد می‌گوید: «در آن زمان برای عملی‌كردن ایده‌های جدید نظیر تولید چنین ساعت‌هایی بسیار مردد و نگران بودیم كه ارگان‌های مسئول با چنین مواردی برخورد كنند؛ ولی به هر حال تصمیم گرفتیم تا این ساعت‌ها را تولید كنیم كه در نهایت با استقبال ارگان‌های فرهنگی و مذهبی روبه‌رو و موجب شد تا سایر مغازه‌داران نیز جرئت بیشتری برای نوآوری‌های جدید پیدا كنند.»
خلاقیت‌های بدیع، محصولات متنوع
به این ترتیب زمینه‌ای ایجاد می‌شود تا در پاساژ مهستان محصولات فرهنگی-مذهبی جدیدی تولید شود که در این باره می‌توان به تولید ساعت‌های مچی تبلیغاتی اشاره كرد که اذكار ائمه و آیه شریفه «و ان یكاد» و ... در آنها چاپ شده است؛ البته از دیگر محصولات مذهبی تبلیغاتی که در این سال‌ها در مقیاس و انواع گوناگونی در پاساژ مهستان تولید می‌شود، می‌توان به خودکارهایی اشاره كرد که در قسمتی از آنها بخش‌هایی از دعاهای مذهبی نظیر دعای توسل، زیارت عاشورا و ... وجود دارد؛ البته باید گفت هرچند خلاقیت مغازه‌داران مهستان در تولید محصولات جدید با استقبال عمومی همراه بوده و هست، هنوز دیدگاه‌های شخصی وجود دارد که اقداماتی نظیر چاپ ادعیه روی خودکار و جاکلیدی کار درستی نیست و به همین دلیل از این نوع فعالیت‌ها انتقاداتی می‌شود.
آنطور كه ع.م می‌گوید با اینكه پاساژ مهستان به مكان معروف و شناخته‌شده‌ای در كشور تبدیل شده است، با وجود این هنوز قابلیت بسیاری برای پیشرفت دارد؛ زیرا كارهای فرهنگی و تبلیغاتی هیچ‌وقت پایانی ندارد. این مغازه‌دار معتقد است که مغازه‌داران در پاساژ مهستان همچنان می‌توانند با به‌کارگیری روش‌های خلاقانه و تولید محصولات باکیفیت‌تر، فعالیت‌های خود را توسعه دهند و زمینه بهتری برای تولید محصولات دینی-فرهنگی فراهم كنند.
یکی دیگر از مغازه‌داران مهستان نیز با تأیید اظهارات همکار خود می‌گوید: «هیچ‌وقت فراموش نمی‌کنم، زمانی که برای اولین بار به همراه یکی از دوستانم از پاساژ بازدید می‌کردم، دوستم به من گفت: «فعالیت در این پاساژ محکوم به شکست است!»»
نگاهی به مشکلات کسبه
پاساژ مهستان هرچند امروز یک پاساژ شناخته‌شده در زمینه تولید و توزیع انواع گوناگون کالاهای مذهبی در سطح کشور است و مراجعه‌کنندگان بسیاری نیز دارد، کسبه فعال در این پاساژ با مشکلاتی نیز دست به گریبان هستند.
علی محمودی، یکی از مغازه‌داران فعال در پاساژ مهستان درباره مشکلاتی که او و همکارانش در این پاساژ با آنها دست به گریبان هستند، می‌گوید: «ما این مشکل را داریم که فعالیت ما به منزله یك صنف، تعریف نشده است و هیچ حمایتی از ما صورت نمی‌گیرد؛ مشكل هم از اینجاست كه چون تعداد نفراتی كه در زمینه تولید کالاهای مذهبی مشغول هستند، زیاد نیست، (در حدود ۴۰ مغازه، مذهبی کار می‌كنند.) تلاشی برای ایجاد یك صنف نشده است.»
وی می‌افزاید: «در حال حاضر کسبه شاغل در پاساژ با جواز كسب صنوف دیگر فعالیت می‌كنند، در صورتی كه اگر ما یك صنف بودیم، به دلیل اینكه زمینه فعالیتمان، كارهای مذهبی و فرهنگی است، می‌توانستیم از برخی تسهیلات دولتی استفاده كنیم.»
محمودی که از سال ۸۰ در این پاساژ فعالیت می‌کند، می‌افزاید: «من به نیت کسانی که در زمینه تولید کالاهای مذهبی فعالیت می‌کنند کاری ندارم؛ ولی این پاساژ خدمت بزرگی به تقویت فرهنگ دینی در جامعه كرده است و نقش مهمی در فرهنگ‌سازی در داخل كشور داشته و دارد؛ با وجود این، دولت هیچ توجهی به فعالیت‌هایی كه در این پاساژ صورت گرفته، نكرده است.»
محمودی تصریح می‌کند: «به نظر من فعالیت‌هایی كه در این پاساژ انجام شده، در داخل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم انجام نشده است، وزارت ارشاد مجوز كتاب و فیلم می‌دهد، ولی اینجا فرهنگ‌سازی می‌كند؛ البته ممكن است مسئولان وزارت ارشاد از این اظهارات من ناراحت شوند؛ ولی من بارها خودم به آشنایانم در این وزارتخانه گفته‌ام، كاری كه در مهستان انجام شده، در بسیاری از مراكزی كه قدرت مالی دارند، انجام نشده است.»
محمودی با اشاره به اینکه مغازه‌داران پاساژ مهستان برای ادامه فعالیت‌های خود با مشکلات مالی بسیاری دست به گریبان هستند، می‌افزاید: «ما اینجا کسانی را داریم كه با دست خالی محصولات مذهبی بسیار مهمی تولید كرده‌اند كه حتی دفتر برخی مراجع عظام تقلید با آن همه امكاناتشان چنین تولیداتی نداشته‌اند؛ ولی این عده با وجود همه فعالیت‌های مثبت فرهنگی که انجام می‌دهند، همیشه با مشكلات مالی دست به گریبان هستند. در اینجا نهتنها از فعالیت‌های ما حمایتی نمی‌شود، بلکه برخی سازمان‌ها كه از استطاعت مالی خوبی برخوردارند، برای چند تومان ارزان‌تر خریدن محصولات چانه هم می‌زنند!»
محمودی با اشاره به اینکه خروجی فعالیت‌های انجام‌شده در پاساژ مهستان به‌ویژه در زمینه تولید کالاهای مذهبی، کاملاً شفاف است، می‌افزاید: «به نظر من نبود حمایت از فعالیت‌های فرهنگی و دینی كه در پاساژ مهستان صورت می‌گیرد، باید مایه خجالت كسانی باشد كه دست‌اندركار امور مذهبی هستند؛ ولی هیچ كمكی به پاساژ مهستان نكرده‌اند.»
گلایه از رعایت‌نكردن كپی‌رایت
اظهارات علی محمودی درباره نبود حمایت دولت از فعالیت فرهنگی صورت‌گرفته در پاساژ مهستان در حالی صورت می‌گیرد که سیدمحمدجواد معصومی، یکی دیگر از مغازه‌داران قدیمی مهستان درباره مشکلات پاساژ مهستان به مشکلات ناشی از رعایت‌نکردن حقوق تولیدکنندگان (کپی رایت) می‌پردازد و می‌گوید: «در مهستان تعدادی از فروشگاه‌ها و مؤسسات با هدف افزایش تأثیرگذاری محصولاتی مذهبی که تولید می‌کنند، خلاقیت بسیاری در تولید آثار خود به خرج می‌دهند که این خلاقیت هزینه‌های بالایی نیز در پی دارد؛ ولی متأسفانه مغازه‌ها و فروشگاه‌هایی نیز وجود دارند که «کپی کار» هستند.»
مدیرعامل مؤسسه فرهنگی نورالزهراء (س) که به گفته خودش، قوی‌ترین آرشیو سخنرانی‌های مذهبی را در ایران دارد، تصریح می‌كند: «ما این مشکل بزرگ را داریم که در ایران قانون کپی‌رایت اعمال نمی‌شود و بعضی از مغازه‌داران نمی‌خواهند خلاقیت به خرج بدهند و برای ایده‌های جدید هزینه کنند؛ به همین علت منتظر می‌نشینند تا مؤسساتی نظیر ما تولید کنند و آنها محصولات مذهبی ما را سریع کپی کنند و به فروش برسانند! همین مسئله باعث شده است تا بعضی از مغازه‌داران برای خلاقیت‌هایی که تاکنون کرده‌اند بدهکار و به‌شدت با مشکلات مالی روبه‌رو شوند.»
معصومی نیز با اشاره به اینکه حمایت از مؤسساتی که محصولات خلاقانه و به‌روز مذهبی تولید می‌کنند، باعث می‌شود، فعالیت آنها جان بگیرد و تقویت شود، می‌افزاید: «ما جزو معدود مؤسساتی در ایران هستیم که تاکنون محصولات فرهنگی-مذهبی مهم بسیاری را با هزینه خودمان تولید کرده‌ایم؛ ولی همیشه از نظر مالی مشکل داریم؛ چون نهادهای فرهنگی از ما حمایتی نمی‌کنند.»
معصومی که به صورت تخصصی ۸ سال در زمینه تولید نرم‌افزارهای مذهبی فعال است، تصریح می‌کند: «بعضی مغازه‌داران هیچ کار خاصی روی محصولات نرم‌افزاری که به مشتریان می‌فروشند انجام نمی‌دهند؛ ولی مغازه‌دارانی نیز پیدا می‌شوند که با نیت ارتقای کیفیت محصولات نرم‌افزاری ارائه‌شده در پاساژ، زحمات بسیاری می‌کشند تا کیفیت کار افزایش پیدا کند و مصرف‌کنندگان به اصطلاح نگویند، نرم‌افزار ایرانی «آب‌زرشکی» است؛ ولی حمایتی از این تلاش‌ها صورت نمی‌گیرد؛ در صورتی که اگر حمایتی از انسان‌های باانگیزه و خلاق صورت بگیرد، این کار می‌تواند نقش مهمی در افزایش کیفیت محصولات ارائه‌شده در این پاساژ داشته باشد.»
آلودگی صوتی، از صبحگاه تا شامگاه
یکی دیگر از مغازه‌داران فعال در این پاساژ که نخواست به نام او اشاره‌ای شود، آلودگی صوتی را یکی از بزرگ‌ترین مشکلات فعالیت در پاساژ مهستان دانست و تصریح کرد: «بعضی از فروشگاه‌ها در این پاساژ، صبح تا شب صدای ضبط را برای جلب توجه مشتری بالا می‌برند، بدون اینکه به این توجه داشته باشند، پاساژ مهستان یک مکان در بسته است و سر و صدا در آن می‌پیچید.»
این مغازه‌دار میانسال می‌افزاید: «بسیاری از مغازه‌دارانی که در پاساژ مهستان فعالیت می‌کنند، جوان هستند و تحمل سر و صدای زیاد را دارند، ولی کسانی که سن و سالی از آنها گذشته است، تحمل این‌قدر سر و صدا را ندارند.»
وی با طرح این پرسش که آیا تلاش برای فروش بیشتر آن هم به قیمت ایجاد آلودگی صوتی و نارضایتی دیگران درست است، اظهار می‌دارد: «بعضی‌ها فکر می‌کنند، فروش با بلندکردن صدای نوار بیشتر می‌شود؛ در صورتی که روزی انسان دست خداست. ما اینجا فروشنده‌ای داریم که وقتی می‌بیند، مغازه‌ای که با آن رقابت دارد، شلوغ شده و مشتری بیشتری جذب کرده است، صدای بلندگوهایش را برای جلب توجه تا آخر زیاد می‌کند، به جای اینکه برود تلاش کند، در تولید محصولات مذهبی خود خلاقیت به خرج دهد و صبح زودتر سر کار بیاید.»
بنابر اظهارات این مغازه‌دار قدیمی، تذکرهای داده‌شده تاکنون به نتیجه‌ای نرسیده است و آلودگی صوتی اصلی در مهستان در دوره‌هایی مثل ایام محرم به اوج خود می‌رسد.
وی با اشاره به اینکه ادامه فعالیت در پاساژ مهستان بسیار سخت شده است، می‌گوید: «شما نمی‌دانید آلودگی صوتی یعنی چی؟ شما صبح تا شب مجبورید، صدای بلند یک مداحی را هر چقدر هم که دوست داشته باشی، به صورت یکنواخت گوش کنی. به نظر من آلودگی صوتی در پاساژ مهستان از آلودگی هوای تهران هم بدتر است؛ چون ما حتی وقتی که به خانه هم می‌رویم، باز سر و صداها در ذهن ما می‌پیچد. این مسئله به صورت غیرمستقیم روی رفتار من و بسیاری دیگر از همکارانم تأثیر گذاشته و آنها را پرخاشگر کرده است. کار به جایی رسیده است که حتی با مشتری نیز پرخاشگری می‌کنند. کافی است اولین حرف ناملایم را بشنوند تا عصبانی بشوند!»
رعایت‌نكردن نظم و انضباط
آنطور که یکی دیگر از مغازه‌داران جوان در مغازه‌های انتهایی طبقه آخر پاساژ می‌گوید: مغازه‌داران شاغل در پاساژ مهستان به جز آلودگی صوتی با مشکلات دیگری درباره سد معبر نیز دست به گریبان هستند. او که نخواست به نامش اشاره‌ای کنیم، در این باره گفت: «وقتی به بسیاری از پاساژهای بزرگ و معروف در تهران وارد می‌شوید، می‌بینید که آنها ظاهر بسیار شیک و مرتبی دارند؛ ولی در پاساژ مهستان برخی قسمت‌ها بیشتر شبیه کارگاه است که همین مسئله باعث شده است، ظاهر پاساژ بسیار نامرتب جلوه كند.»
نگاهی به وضعیت انتهای سالن طبقه آخر تأییدكننده اظهارات این مغازه‌دار جوان است؛ جایی که بنرهای تبلیغاتی بزرگی روی زمین پهن شده است که صرف‌نظر از فضایی که اشغال کرده‌اند، بوی رنگ استفاده‌شده روی آنها نیز نفس‌کشیدن در نزدیکی آنها را کمی مشکل می‌كند.
این مغازه‌دار با مقایسه شرایط ظاهری پاساژ مهستان با پاساژ قدس قم می‌گوید: «پاساژ قدس قم هم مثل پاساژ مهستان فعالیت مشابهی دارد؛ ولی چنین مسائلی اصلاً در آن پاساژ وجود ندارد، چون هیئت‌مدیره پاساژ از ابتدا بسیار سفت و سخت برخورد کرد؛ ولی اینجا از همان ابتدا سر سد معبر و سر و صدا همیشه اختلاف وجود داشته و هنوز هم وجود دارد؛ مشکلی که هنوز راه‌حلی برای آن پیدا نشده است.»
نگاه مردم به کالاهای پاساژ مهستان
پاساژ مهستان هرچند به دلیل ماهیت فعالیت‌های مذهبی و فرهنگی متنوعی که در آن صورت می‌گیرد، در تمام طول سال، رفت‌وآمد مشتریان بسیاری را شاهد است، در زمان‌های خاص به‌ویژه در دهه اول محرم که به تعبیر بسیاری از فعالان مذهبی، المپیک فعالیت‌های مذهبی در ایران آغاز می‌شود، جای سوزن‌انداختن در آن وجود ندارد؛ درحالی‌که در مناسبت‌هایی مثل ایام فاطمیه، نیمه شعبان و همچنین در جریان برخی مناسبت‌های غیر مذهبی مثل روز دانش‌آموز، عید نوروز و ... که سفارش هدایای تبلیغاتی فرهنگی-مذهبی به اوج می‌رسد نیز مراجعه به پاساژ برای سفارش اقلامی نظیر سررسیدهای مذهبی بسیار زیاد می‌شود؛ مراجعه‌کنندگانی که وقتی به سراغ آنها می‌روی و نظر آنها را درباره کالاهای مذهبی در حال عرضه در پاساژ مهستان جویا می‌شوی، به مسائل در خور تأملی اشاره می‌کنند.
محمد احسان‌بخش، جوانی ۲۲ ساله است که در حال تماشای سی‌دی مداحی یکی از مداحان معروف کشور از طریق تلویزیون آویزان‌شده بر دیوار یک فروشگاه است.
او با انتقاد از نبود نظارت در مورد سی‌دهایی که به اسم سی‌دی مذهبی در پاساژ مهستان توزیع می‌شود، می‌گوید: «هرچند در پاساژ مهستان محصولات دینی و فرهنگی ارزشمندی توزیع می‌شود، متأسفانه به دلیل نبود نظارت بر محتوای محصولات فرهنگی-مذهبی، برخی مغازه‌داران پاساژ مهستان «فرهنگ» را «تجارت» می‌کنند و تنها با هدف کسب درآمد هر نوع سی‌دی مداحی و سخنرانی را که محتوای آنها چه از نظر سبک مداحی و چه از نظر مطالب بیان‌شده در سخنرانی، خالی از حاشیه نیست، می‌فروشند و در سطح جامعه توزیع می‌كنند.»
این جوان می‌افزاید: «من تاکنون چندین بار به مغازه‌دارانی که «سی‌دی»های حاشیه‌دار می‌فروشند، گفته‌ام که شب اول قبری نیز وجود دارد؛ ولی در پاساژ مهستان بعضی از مغازه‌داران حساسیت‌های شغل خود را درک نمی‌کنند و با هدف کسب درآمد سی‌دی‌هایی می‌فروشند که پُرفروش هستند؛ ولی محتوای بعضی از آنها خالی از ایراد نیست.»
سی‌دی‌های پرفروش، اما حاشیه‌دار
دیدگاه این مشتری جوان را یکی از مغازه‌داران نیز تأیید می‌کند و می‌گوید: «من خودم از فروش سی‌دی‌هایی که احساس می‌کنم، حاشیه آنها زیاد است، هر چقدر هم که پرفروش باشند، خودداری می‌کنم؛ چون ممکن است من و امثال من عامل ترویج یک سری بدعت‌هایی باشیم که در این نوع سی‌دی‌ها دیده می‌شود و در آینده به‌هیچ‌‌وجه نمی‌توان آنها را جبران كرد.»
این مغازه‌دار جوان می‌افزاید: «چند مداح هستند که اگر ما می‌خواستیم، سی‌دی آنها را بفروشیم، شاید میلیون‌ها تومان نیز فروش می‌کردیم؛ ولی قید این پول را زدیم؛ چون سبک مداحی بعضی از آنها از نظر ما خجالت‌آور است و انحراف ایجاد می‌کند.
من می‌ببینم، بسیاری از مشتریان جوان ما در این پاساژ، بعضی از مداحان جوان را الگو قرار می‌دهند؛ مثل آنها رفتار می‌کنند و مثل آنها لباس می‌پوشند؛ بنابراین می‌دانیم که اگر سی‌دی آنها را توزیع کنیم، عامل ترویج برخی رفتارها خواهیم شد.»
وی می‌گوید: «ما هم احتیاج مالی داریم و از پول بدمان نمی‌آید؛ ولی این‌طور نیست که برای پول هر چیزی را به اسم کالای مذهبی دست مردم بدهیم.» به گفته وی، پاساژ مهستان هرچند تولیداتی دارد كه برای بسیاری از خانواده‌ها نقش كمكی مهمی در مسائل تربیتی داشته است، در همان حال محصولاتی نیز در این پاساژ ارائه می‌شود که بروز برخی مشکلات را باعث شده و در آینده نیز می‌شود.
حجت‌الاسلام و المسلمین محسن تاج، یکی از روحانیانی که اخبار فعالیت‌های پاساژ مهستان را به‌دقت دنبال می‌کند، در گفت‌وگو با خیمه، درباره بازدهی پاساژ مهستان با تأکید بر ضرورت اعمال نظارت بر محتوای برخی سی‌دی‌ها می‌گوید: «در پاساژ مهستان سی‌دی‌های «اهل‌بیتی» و سی‌دی‌های «غیر اهل‌بیتی» با هم ادغام شده است؛ همین مسئله باعث شده است که پاساژ مهستان آن بازدهی مطلوبی که از آن انتظار می‌رود، نداشته باشد.»
وی تأكید می‌كند: «من با پاساژی برای عرضه محصولات دینی مخالف نیستم. بعضی از مغازها هستند که به‌راستی محصولات خوبی عرضه می‌کنند؛ ولی محصولات ناخالصی که در کنار سایر اقلام توزیع می‌شود، به محصولات خالص ضربه می‌زنند.»
حمایت بیشتر، نظارت بیشتر
در مجموع باید گفت، انگیزه اولیه برای ارائه محصولات دینی-فرهنگی، جمع‌شدن مغازه‌داران برای فعالیت در پاساژ مهستان، به‌کارگیری خلاقیت برای تولید محصولات جدید و استقبال عمومی از کالاهای مذهبی تولیدشده در این پاساژ، از جمله مهم‌ترین عواملی هستند که باعث شده است، پاساژ مهستان از زمان آغاز به‌کار آن در سال ۱۳۷۹ تا به امروز، روزبه‌روز پیشرفت درخور توجه‌تری را شاهد باشد؛ با وجود این، باید به مشكلات كسبه فعال در این پاساژ كه مسائل مالی، نبود حمایت دولت و نهادهای فرهنگی از تولیدكنندگان محصولات مذهبی، رعایت‌نكردن حقوق مؤلفان (كپی‌رایت)، آلودگی صوتی و سد معبر مهم‌ترین موارد آن است، توجه ویژه‌ای مبذول شود.
همچنین با توجه به حساسیت فوق‌العاده ارائه محصولات فرهنگی-مذهبی و تبعاتی كه یك گفتار یا بدعت نادرست می‌تواند در دین و مذهب ایجاد كند، ضرورت «نظارت» بر محصولات ارائه‌شده در پاساژ مهستان از اهمیت به‌سزایی برخوردار است.
