کد مطلب : ۱۳۱۵۹
نقش‌آفرینی مؤثر در حوزه نرم‌افزاری دین و فرهنگ
مرتضی طلایی*: یكی از مهم‌ترین ابعاد زیست‌شهری، حوزه معنویات و باورهای دینی مردم به شمار می‌رود که در جامعه ایرانی یك حقیقت ساری و جاری، واقعیتی مؤثر در زندگی روزمره و امری زنده و پویاست. فراموش نكنیم، ساخت شهرهای ایرانی پس از اسلام همواره مسجدمحور و با محوریت پایگاه‌های دینی صورت گرفته است و در كلامی خلاصه، دین، هم در كالبد و هم در روح شهرهای ایرانی نقش و جایگاه به‌سزایی دارد؛ از این مختصر می‌توان دریافت كه به تبع چنین نقش و اثری كه دین در جامعه و زیست شهری دارد، مدیریت شهری در جایگاه متولی و تنظیم‌كننده این امور باید به منزله یک اولویت به این مسئله بنگرد و آن را تعقیب كند.
شورای شهر تهران برای توسعه و نهادینه‌كردن فعالیت‌های دینی، برنامه‌های كوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت فراوان و متنوعی در نظر گرفته است. مهم‌ترین محور در برنامه‌های دینی شورای شهر تهران، ارتقای نقش مسجد به مثابه پایگاه توسعه محلی است. محله‌محوری، رویكردی در مدیریت شهری است تا در مقیاس محلات، با كاركردهایی چون اعطای هویت و ارتقای همبستگی میان شهروندان بكوشیم؛ اما محور و مركز توسعه محلات را باید در مساجد دید.
در چشم‌انداز دیگر، فعالیت‌های تخصصی دینی در بسترهایی چون فرهنگسراها و خانه‌های فرهنگ با هدف ارتقای روحیه دینی در اقشار مختلف بهویژه جوانان است.
سومین محور از برنامه‌های درازمدت مدیریت شهری در حوزه دینی، رسوخ نمادها، هنجارها و حامل‌های دینی در طراحی‌های اماكن، نمادها و معماری مناظر مختلف شهری است.
وجود خلأ در برنامه‌های دینی شهرداری
شاید پرداختن به‌طور مصداقی نتواند بیان‌كننده روح اصلی موضوع باشد. شهرداری در بخش كالبدی و حمایتی از مكان‌های مذهبی مانند مساجد، حسینیه‌ها و تكایا همچنین حمایت از هیئت‌های مذهبی بسیار خوب و مؤثر عمل كرده است؛ اما به نظر می‌رسد، حوزه‌ای كه می‌تواند، به‌صورت جدی‌تر به آن توجه کرد، موضوع نرم‌افزاری فرهنگی است. شهرداری پیش از آنكه نهادی خدماتی باشد، نهادی اجتماعی است و بنا به ذات اجتماعی خود باید در حوزه نرم‌افزاری دین و فرهنگ نیز به‌صورت مؤثری نقش‌آفرینی كند. ایفای نقش هدایتی و سیاست‌گذاری با استفاده از ظرفیت‌های تخصصی شهرداری مانند مركز فعالیت‌های دینی و نیز همكاری با نهادهای تخصصی دینی در جامعه مانند اوقاف، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ... می‌تواند، در كنار حمایت‌های مادی شهرداری از همان طریق و به روش حمایت‌های نرم‌افزاری و ایفای نقش اندیشه‌پردازی در ساحت دین، بسیار مؤثر باشد.
از دیگر اقدامات شهرداری و شورای شهر تهران در عرصه فعالیت‌های دینی و مذهبی می‌توان به نوآوری‌های ارائه‌شده در این زمینه‌ها اشاره كرد. به نظر می‌رسد، فعالیت‌هایی مانند برگزاری نمایشگاه «عطر سیب» برای باشكوه‌تر برقرارشدن مراسم بی‌بدیل عزای سالار شهیدان، مسجدمحور كردن ارتباط مسئولان شهری با شهروندان و اجرای طرح‌های جهادی برای بهسازی محیط مساجد از جمله نوآوری‌های شهرداری در این عرصه باشد.
حمایت از تشكل‌های مردمی فعال در حوزه‌های دینی، مذهبی، فرهنگی، احداث و حمایت از ساخت و توسعه مراكز دینی و مذهبی همچون مساجد و حسینیه‌ها و اموری از این دست، از دیگر نوآوری‌ها و خلاقیت‌های شورای شهر و شهرداری تهران در حوزه دین بوده است.
در بحث خلأهای موجود در برنامه‌های دینی و مذهبی شهر تهران باید اشاره كرد كه مهم‌ترین نكته، نبود یك هم‌پوشانی میان فعالیت‌های دینی و مذهبی بخش‌های مختلف مدیریت شهری است كه موجب می‌شود، بخشی از فعالیت‌ها به صورت موازی انجام شود و برخی همدیگر را خنثی كنند. از دیگرسو، به‌روزنبودن متولیان حوزه فعالیت‌های دینی و فرهنگی به نحوی كه بتوانند، در برابر مسئله انفجار اطلاعات و هجمه فرهنگی و فرهنگ‌های بیگانه كه هویت دینی و ملی را هدف قرار داده‌اند، به بهترین وجه نقش‌آفرینی كنند، از دیگر مشكلات موجود در این عرصه است.
پوشش‌ندادن به برخی مناطق شهری تهران از نظر مراكز دینی و مذهبی، خلأیی را به‌وجود آورده است تا به واسطه این فقدان، بخشی از جامعه بهویژه نسل جوان به فاصله‌گرفتن از ارزش‌ها متهم شوند كه به‌هیچ‌وجه به مصلحت نیست.
توجه‌نداشتن به فضای كالبدی شهر و روح اسلامی-ایرانی آن و نیز كم‌توجهی به كاركردهای دین در تمام عرصه‌های زندگی فردی و اجتماعی بهویژه نقش و مشاركت مردم در عرصه فعالیت‌های دینی نیز از دیگر آسیب‌های این حوزه به شمار می‌رود.
* رئیس كمیسیون فرهنگی، اجتماعی و زیست‌شهری شورای اسلامی شهر تهران
شورای شهر تهران برای توسعه و نهادینه‌كردن فعالیت‌های دینی، برنامه‌های كوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت فراوان و متنوعی در نظر گرفته است. مهم‌ترین محور در برنامه‌های دینی شورای شهر تهران، ارتقای نقش مسجد به مثابه پایگاه توسعه محلی است. محله‌محوری، رویكردی در مدیریت شهری است تا در مقیاس محلات، با كاركردهایی چون اعطای هویت و ارتقای همبستگی میان شهروندان بكوشیم؛ اما محور و مركز توسعه محلات را باید در مساجد دید.
در چشم‌انداز دیگر، فعالیت‌های تخصصی دینی در بسترهایی چون فرهنگسراها و خانه‌های فرهنگ با هدف ارتقای روحیه دینی در اقشار مختلف بهویژه جوانان است.
سومین محور از برنامه‌های درازمدت مدیریت شهری در حوزه دینی، رسوخ نمادها، هنجارها و حامل‌های دینی در طراحی‌های اماكن، نمادها و معماری مناظر مختلف شهری است.
وجود خلأ در برنامه‌های دینی شهرداری
شاید پرداختن به‌طور مصداقی نتواند بیان‌كننده روح اصلی موضوع باشد. شهرداری در بخش كالبدی و حمایتی از مكان‌های مذهبی مانند مساجد، حسینیه‌ها و تكایا همچنین حمایت از هیئت‌های مذهبی بسیار خوب و مؤثر عمل كرده است؛ اما به نظر می‌رسد، حوزه‌ای كه می‌تواند، به‌صورت جدی‌تر به آن توجه کرد، موضوع نرم‌افزاری فرهنگی است. شهرداری پیش از آنكه نهادی خدماتی باشد، نهادی اجتماعی است و بنا به ذات اجتماعی خود باید در حوزه نرم‌افزاری دین و فرهنگ نیز به‌صورت مؤثری نقش‌آفرینی كند. ایفای نقش هدایتی و سیاست‌گذاری با استفاده از ظرفیت‌های تخصصی شهرداری مانند مركز فعالیت‌های دینی و نیز همكاری با نهادهای تخصصی دینی در جامعه مانند اوقاف، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ... می‌تواند، در كنار حمایت‌های مادی شهرداری از همان طریق و به روش حمایت‌های نرم‌افزاری و ایفای نقش اندیشه‌پردازی در ساحت دین، بسیار مؤثر باشد.
از دیگر اقدامات شهرداری و شورای شهر تهران در عرصه فعالیت‌های دینی و مذهبی می‌توان به نوآوری‌های ارائه‌شده در این زمینه‌ها اشاره كرد. به نظر می‌رسد، فعالیت‌هایی مانند برگزاری نمایشگاه «عطر سیب» برای باشكوه‌تر برقرارشدن مراسم بی‌بدیل عزای سالار شهیدان، مسجدمحور كردن ارتباط مسئولان شهری با شهروندان و اجرای طرح‌های جهادی برای بهسازی محیط مساجد از جمله نوآوری‌های شهرداری در این عرصه باشد.
حمایت از تشكل‌های مردمی فعال در حوزه‌های دینی، مذهبی، فرهنگی، احداث و حمایت از ساخت و توسعه مراكز دینی و مذهبی همچون مساجد و حسینیه‌ها و اموری از این دست، از دیگر نوآوری‌ها و خلاقیت‌های شورای شهر و شهرداری تهران در حوزه دین بوده است.
در بحث خلأهای موجود در برنامه‌های دینی و مذهبی شهر تهران باید اشاره كرد كه مهم‌ترین نكته، نبود یك هم‌پوشانی میان فعالیت‌های دینی و مذهبی بخش‌های مختلف مدیریت شهری است كه موجب می‌شود، بخشی از فعالیت‌ها به صورت موازی انجام شود و برخی همدیگر را خنثی كنند. از دیگرسو، به‌روزنبودن متولیان حوزه فعالیت‌های دینی و فرهنگی به نحوی كه بتوانند، در برابر مسئله انفجار اطلاعات و هجمه فرهنگی و فرهنگ‌های بیگانه كه هویت دینی و ملی را هدف قرار داده‌اند، به بهترین وجه نقش‌آفرینی كنند، از دیگر مشكلات موجود در این عرصه است.
پوشش‌ندادن به برخی مناطق شهری تهران از نظر مراكز دینی و مذهبی، خلأیی را به‌وجود آورده است تا به واسطه این فقدان، بخشی از جامعه بهویژه نسل جوان به فاصله‌گرفتن از ارزش‌ها متهم شوند كه به‌هیچ‌وجه به مصلحت نیست.
توجه‌نداشتن به فضای كالبدی شهر و روح اسلامی-ایرانی آن و نیز كم‌توجهی به كاركردهای دین در تمام عرصه‌های زندگی فردی و اجتماعی بهویژه نقش و مشاركت مردم در عرصه فعالیت‌های دینی نیز از دیگر آسیب‌های این حوزه به شمار می‌رود.
* رئیس كمیسیون فرهنگی، اجتماعی و زیست‌شهری شورای اسلامی شهر تهران
